Кәләм
| Иман шарттары |
| Исламдың биш нигеҙе |
| Шәхестәр |
Кәләм (ғәр. الكلام — һүҙ, телмәр; рус. Кала́м) — урта быуат мосолман әҙәбиәтендә: дини-фәлсәфәүи темаға һәр төрлө фекерләү, шулай уҡ махсус мәғәнәлә — ислам догматтарына дини абруйға таянып түгел, ә аҡылға нигеҙләнгән аңлатма биреүсе секулятив дисциплина[1]. Кәләмде рационалистик теология[2] һәм ғәрәп-мосолман фәлсәфәһенең төп йүнәлештәренең береһе тип тә атайҙар[2], шул уҡ ваҡытта кәләмде мосолман ортодоксияһы тип иҫәпләргә ярамай, тип билдәләйҙәр [3].
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Юғары инстанция булараҡ аҡылға мөрәжәғәт итеү — ул, бер яҡтан, кәләм менән фәлсәфәне берләштереп, уларҙың вәкилдәрен (мөтәкәллимдәр менән фәйләсуфтар) сәләфиҙәрҙән, икенсе яҡтан, мистик-суфыйҙарҙан айырып тора. Мөтәкәллимдәр менән фәлсәфә вәкилдәре араһындағы айырма шунда: тәүгеләренең фекер йөрөтөү башланғысы өсөн — исламдың норматив принциптары һәм был дингә хас проблемалар булһа, ә икенселәре өсөн аҡылдың норматив принциптары һәм философияның антик моделдәре тора. VIII быуатта формалаша[4].
XIII быуаттан кәләмдең фәлсәфә менән яҡынайыуы башлана . Мөтәкәллимдәр яғынан был яҡынайыу әш-Шәһрәстани һәм әр-Рази ижады менән, ә фәйәлсуфтар яғынан — Насир әд-Дин Туси ижады менән әҙерләнә [1].
Төп мәсьәләләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Аллаһтың берлеге һәм Уның асылы, атрибуттары тураһында.
- Ҡөрьәндең яралтылыпмы, әллә яралтылмай барлыҡҡа килгәнмелеге тураһында.
- Ихтыяр азатлығы һәм тәҡдир.
Кәләм мәктәптәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Мөғтәзилиҙәр
- Әшғәриҙәр
- Матуриҙар
Башҡорт телендә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Башҡорт телендә ғәр. الكلام- кәләм һүҙенә тамырҙаш кәлимә тигән һүҙ бар. Ул шулай уҡ һүҙ тигән мәғәнәлә йөрөй[5]
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ 1,0 1,1 Ибрагим, Сагадеев, 1991
- ↑ 2,0 2,1 Фролова Е. А., 1975
- ↑ Ибрагим Т. К., 1994
- ↑ Кругосвет
- ↑ Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 861 бит; 591-се бит
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Вольф М. Н. Становление философии калама в рамках спекулятивной теологии ислама // Средневековая арабская философия: мутазилитский калам. — Новосибирск: Новосиб. гос. ун-т, 2005. — 80 с.
- Вольф М. Н. Классический калам: учебное пособие. — Новосибирск: ООО "Офсет ТМ", 2021. — 264 с. — ISBN 978-5-85957-179-6.
- Ибрагим, Сагадеев. Калам // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, 1991. — С. 128-129.
- Калам / Ибрагим Т. К. // Новая философская энциклопедия : в 4 т. / пред. науч.-ред. совета В. С. Стёпин. — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Мысль, 2010. — 2816 с.
- Ибрагим Т. К. Калам и вопрос об «ортодоксальной философии» ислама // Религия в изменяющемся мире. — М.: Изд-во РУДН, 1994. — С. 40—60. — 224 с. — (Философская мысль континентов). — ISBN 5-209-00515-1.
- Ибрагим Т. К. Материалистические тенденции в учении мутазилитов // Из истории философии освободившихся стран. — М., 1983.
- Ан-Нашар А. С. Нашъат аль-фикр аль-фальсафи фи аль-ислям. — Каир, 1977. (ғәр.)
- Сагадеев А. В. Калам (обзор) // Классический ислам: традиционные науки и философия. — М., 1988.
- Смирнов А. В. Что стоит за термином «средневековая арабская философия» // Средневековая арабская философия: проблемы и решения. — М., 1998.
- Султанов Р. И. К истории становления теологического рационализма. Сравнительный анализ мыслительных схем калама и патристики // Рационалистическая традиция и современность: Ближний и Средний Восток. — М., 1990.
- Султанов Р. И. Калам // Философский энциклопедический словарь / Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов. — М.: Советская энциклопедия, 1983. — С. 240. — 840 с. — 150 000 экз.
- Фролова Е. А. История средневековой арабо-исламской философии: Учебное пособие. — М., 1975. — 175 с. — ISBN 5-201-01879-3.
- Wolfson H. A. (инг.)баш. The Philosophy of the Kalam (Русский перевод 2-х глав книги). — Harvard University Press, 1976. — 810 p.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Кәләм // Энциклопедия «Кругосвет».