Музалар

Музалар
	Музалар
Зат	ҡатын-ҡыҙ
Тыуған урыны	Пиерия[d]
Атаһы	Зевс
Әсәһе	Мнемосина[d]
Алла ... ҡарай	Боронғо грек мифологияһы
Изображается на	Muses in via Morigi[d], Statua di Musa tipo Melpomene Farnese, PMT 63[d], Musa (or deity) Ludovisi[d] һәм Nymph-Muse type Dresden-Zagreb[d]
	Музалар Викимилектә

Музалар (бор. грек μοῦσα, күплектә — μοῦσαι; «аҡыллы, дөрөҫ фекерләүсе») боронғо грек мифологияһындағы алиһәләр^[1], алла Зевс менән титанида Мнемосинаның^[2] йә сәнғәт һәм фәндәрҙе ҡурсалаусы Гармонияның^[3] ҡыҙҙары. Парнастайәшәгәндәр. Бынан тыш, музаларҙың йәшәү урыны тип Беотиялағы Геликон тауы һаналған, унда изге шишмәләр, илһам сығанаҡтары — Аганиппа һәм Гиппокрен урғылып сығып ятҡан. Музаларҙан, башта хәҙерге мәғәнәлә музыканы ғына түгел, ә музалар эшмәкәрлеге менән бәйле һәр сәнғәтте йәки фәнде аңлатҡан (грек. сифаты μουσική, күҙ уңында тотола τέχνη йәки ἐπιστήμη), хәҙерге «музыка» һүҙе килеп сыҡҡан. Музаларға ғибәҙәтханалар бағышланған, улар мусейондар тип аталған (был һүҙҙән «музей» һүҙе килеп сыҡҡан).

Ҙур әҙәбиәттә музалар «Илиада» һәм «Одиссея» (XXIV: 60) әҫәрҙәрендә тәүләп телгә алына.

Туғыҙ ҡурсалаусы муза

Һүрәте	Исеме			Нимәне ҡурсалай
Һүрәте	Рус телендә	Боронғо грек телендә	Латин телендә	Нимәне ҡурсалай
	Каллиопа	Καλλιόπη	Calliopē	эпик поэзия
	Эвтерпа	Εὐτέρπη	Euterpē	лирик шиғриәт һәм музыка
	Мельпомена	Μελπομένη	Melpomenē	трагедия
	Талия	Θάλεια, Θαλία	Thalīa	комедия
	Эрато	Ἐρατώ	Eratō	мөхәббәт поэзияһы
	Полигимния	Πολυύμνια, Πολύμνια	Polyhymnia, Polymnia	пантомима һәм гимндар
	Терпсихора	Τερψιχόρη	Terpsichore	бейеүҙәр
	Клио	Κλειώ	Clīō	тарих
	Урания	Οὐρανία	Ūrania	астрономия

Музаларҙың эпитеттары

Аонидтар^[4]. Музаларҙың сығышы Беотиянан булыуына күрһәтеүсе топоним (өсөһөнөң: Аэда — вокал музыкаһы музаһы, Мелета — мәғариф һәм уҡытыу музаһы һәм Мнема — хәтирәләр музаһы; йәиһә дүртеһенең: Аэда, Мелета, Телксиноя һәм Архе).
Пиеридалар^[5]. Беренсе фараз буйынса, фракийлылар музаларға тәүләп табына башлаған урын, Олимп янындағы Пиерия биҫтәһе топонимы. Икенсе фараз буйынса, эпитет Беотияға килеп урынлашҡан һәм хәҙерге көнгә тиклем һаҡланмаған Феспии торағында музалар культына нигеҙ һалған легендар батша фракийлы Пиер исеменән алынған.
Эагри́дтар (грек. Οιαγρίδες). Уларҙың Фракия батшаһы Эагр менән бәйле булыуына күрһәтеүсе эпитет. Бер фараз буйынса, Эагр Каллиопаның ире һәм Орфей менән Линдың атаһы булған. Латин шағирҙарының исеменә ҡушылған «эагрийский» (Oeāgrius) сифаты — ул орфический һәм фракийский тигәнде лә аңлата. Улар Дионис менән сәйәхәт иткән^[6].
Пермес апалы-һеңлеләре^[7]. Ҡара: Вергилий. Буколики VI 64 (Пермес йылғаһы)
Илисиадтар. Илиса йылғаһы буйындағы ҡорбан салыу урыны атамаһынан^[8].
Пимплеидтар^[9].
Мнемонидтар^[10]^[11] — үҙҙәренең әсәләре Мнемосина исеме менән бәйле музалар.

Өлкән музалар

Ҡайһы берҙә өс муза хаҡында һүҙ алып баралар^[12] (Эфор Кимский фекере шундай^[13]). Алкман музаларҙы Уран менән Геяның ҡыҙҙары тигән^[14]. Мимнермға ярашлы, Уран^[15] һәм Геяның ҡыҙҙары^[16]. Патр Мнасейы шулай уҡ музалар Уран менән Геяның ҡыҙҙары, һәм улар дүртәү булған тигән^[13].

Марк Туллий Цицеронға ярашлы^[17], музаларҙың беренсе быуыны йәки өлкән музаларҙың атаһы Юпитер — Һауа улы һәм Минерваның атаһы. Цицеронға ярашлы, туғыҙ музанан торған икенсе быуын Юпитер һәм Мнемосинанан, ә өсөнсө быуыны (пиеридалар һәм пиериялар) — шул уҡ исемле туғыҙ муза — Пиерон һәм Зеф һәм Амфиондың әсәһе Антиопанан тыуған.

Марк Теренций Варронға^[18] һәм Децим Магн Авсонийға ярашлы^[19], Киферон халҡы өс музаның баҡыр статуяларын эшләтеү өсөн өс оҫтаны яллаған. Шулар араһынан иң яҡшыларын һайлап алып Аполлон ғибәҙәтханаһына ҡуйырға ниәтләгәндәр. Әммә һындарҙың бөтәһе лә иҫ киткес матур булғанлыҡтан, халыҡ иң-иңен һайлап ала алмаған. Ахырҙа туғыҙ статуяның барыһын да һатып алғандар һәм, изгеләндереп, ҡорамға урынлаштырғандар, ә һуңғараҡ шағир Гесиод уларға яңы исемдәр биргән.

Алоадтар музалары

Географ Павсанийға ярашлы^[20], Алоадтар уларҙы хөрмәтләй башлаған өлкән музалар: Мелета, Мнема һәм Аэда. Аполлодорҙа өлкән музалар юҡ.

Аэда («Песнь»). Өлкән музаларҙың береһе^[17];
Мелета («Опытность»). Өлкән муза^[17];
Мнема («Память»). Өлкән муза^[20], Орфей уны телгә алған^[21].

Дельфий версияһы

Плутарх яҙып ҡалдырған Дельфа халҡының күҙаллауҙары буйынса^[22], үҙ-ара гармонияла торған йыһандың өс өлөшө менән бәйле өс муза. Гректар ҡабул иткән тауыш рәтенең тулы системаһы (ҡылдары) исемдәре менән аталған:

Гипата (Hypate) («Үрге», йәғнм тауышы иң түбән булған өҫкө ҡыл, йондоҙло күктең хәрәкәтләнмәгән йондоҙҙарын ҡурсалай.

Меса (Mese (mythology)) («Урта»), планеталар сфераһын (өлкә) ҡурсалай.
Нета, йәки Нэта (Nete (mythology)) («Сикке», иң юғары тауыш), Ай аҫты донъяһын ҡурсалай.

Аполлондың ҡыҙҙары

Евмел Коринфский буйынса, Аполлондың ҡыҙҙары: Кефисо, Аполлонида һәм Борисфенида^[23].

Йәки өлкән музалар — Икенсе Зевстың ҡыҙҙары: Телксиопа, Аэда, Арха, Мелета^[17].
Мусей Крондан тыуған өлкән музалар хаҡында һөйләй^[24].

Башҡа варианттар буйынса музалар исемлеге

Кратет буйынса, һигеҙ муза булған^[13], Мефимндан Миртил әйткәнсә — йә ете лә йә туғыҙ (ҡара: Мифы островов Эгейского моря#Лесбос, Мегакло тураһында).

Цецҡа ярашлы

Цец туғыҙ музаны атай: Терпсихора һәм Эвтерпа Гесиодҡа тап килә, һәм ҡалған етеһенең исемдәре Гелика, Дия, Евника, Каллихора, Фелксиноя, Энкелада, Энопа булған^[25]. XLII Юпитерҙың юлдашы Фелксиноя (Тельксиное) исеме менән аталған.

Эпихармға ярашлы

Эпихармға ярашлы, улар етәү булған, һәм исемдәре Нейло (Нило), Тритона, Асопо, Гептапора, Ахелоида, Типопло һәм Родия булған. Былар — Пиерҙың ҡыҙҙары^[26].

Туғыҙ Пиерида

Пиерҙың туғыҙ ҡыҙы музалар менән ярышта отолған һәм ҡоштарға әйләнгәндәр. Был миф объяснял происхождение синонима слова «Муза» атамаһының синонимы — Пиеридаларҙың килеп сығышын аңлатҡан.

Бик матур сәскә атҡан арсалылар (вересковые) ғаиләһенә ҡараған ҡыуаҡлыҡтар төрөнөң исеме лә шул һүҙҙән — Пиерис (Pieris).

Музаларҙың башҡа исемдәре

Гимно Вазаларҙа яҙылған атамалар буйынса^[27].
Каллихора Вазаларҙа яҙылған атамалар буйынса^[27].
Полиматия Сикионлылар өс музаның береһен шулай атайҙар^[28].
Стесихора Вазаларҙа яҙылған атамалар буйынса^[27].
Хоро (йәки Хороника). Вазаларҙа яҙылған атамалар буйынса^[27].

Музалар әҙәбиәттә

Уларға Гомерҙың XXV гимны һәм LXXVI орфик гимн бағышланған. МузаларғаСофоклдың бер юлы ла хәҙерге көнгә тиклем килеп етмәгән «Музалар» пьесаһы арналған булған. Месомед Критский ноталары һаҡланып килеп еткән «Музаға» гимнын яҙған.

Астрономияла

1906 йылда асылған астероид (600) Муза музалар хөрмәтенә аталған.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Евфема — Музаларҙы Туйындырыусы.
Кротос

Иҫкәрмәләр

↑ Мифы народов мира. М., 1991-92. В 2 т. Т.2. С.177-179, Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.2. С.417-418
↑ Евмел, фр.16 Кинкель = Климент. Строматы VI 11, 1; Климент. Протрептик 31, 1, из Алкмана; Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека I 3, 1 далее; Диодор Сицилийский. Историческая библиотека IV 7, 1
↑ Еврипид. Медея 832
↑ Овидий. Метаморфозы V 333
↑ Пиндар. Олимпийские песни X 96; Пиф. I 14; X 65; Еврипид. Медея 831
↑ Диодор Сицилийский. Историческая библиотека IV 4, 3
↑ Комментарий Н. Старостиной в кн. Вергилий. Собрание сочинений. СПб, 1994. С.423
↑ Павсаний. Описание Эллады I 19, 5
↑ Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.3. С.92
↑ Овидий. Метаморфозы V 267, 280 2020 йыл 23 февраль архивланған..
↑ Катул. Книга стихотворений. 64:287 2022 йыл 27 март архивланған..
↑ Диодор Сицилийский. Историческая библиотека, IV, 7 (2);
↑ ^13,0 ^13,1 ^13,2 Арнобий. Против язычников III 37
↑ Диодор Сицилийский. Историческая библиотека IV 7, 1
↑ Павсаний. Описание Эллады IX 29, 4
↑ Схолии к Парфению Алкмана // Фрагменты ранних греческих философов. Ч.1. М., 1989. С.80
↑ ^17,0 ^17,1 ^17,2 ^17,3 Марк Туллий Цицерон. О природе богов, III, 54;
↑ Пересказ неизвестного произведения Варрона Августином («О христианском учении». Кн. 2. XVII. 27 2020 йыл 4 февраль архивланған..).
↑ Авсоний. Гриф о числе три 2020 йыл 20 ғинуар архивланған.. 30-32.
↑ ^20,0 ^20,1 Павсаний. Описание Эллады, IX, 29 (2).
↑ Орфика, фр.203 Керн
↑ Плутарх. Застольные беседы IX 14, 4, см. также примечания И. И. Ковалёвой в книге: Плутарх. Застольные беседы. Л., 1990. С. 473
↑ Комментарий Д. О. Торшилова в кн. Гигин. Мифы. СПб, 2000. С.194
↑ Мусей, фр.2 Керн = Схолии к Аполлонию Родосскому. Аргонавтика III 1
↑ Цец. Комментарий к Гесиоду. Труды и дни 23 // Примечания И. И. Ковалевой в кн. Плутарх. Застольные беседы. М., 1990. С.472
↑ MUSES : Greek goddesses of music poetry & the arts; mythology; pictures : MOUSAI, MUSAE, MUSE (билдәһеҙ). Дата обращения: 15 май 2008. Архивировано 5 июль 2017 года.
↑ ^27,0 ^27,1 ^27,2 ^27,3 Примечания И. И. Ковалевой в кн. Плутарх. Застольные беседы. М., 1990. С.472
↑ Плутарх. Застольные беседы IX 14, 7

Һылтанмалар

Музы // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Сигачев А. А. Поэзия, наука и музы // Электронный журнал «Знание. Понимание. Умение». — 2009. — № 5 - Филология.
Энциклопедия античной мифологии: Музы

Ҡалып:9 муз Ҡалып:Древнегреческая мифология

[1] Мифы народов мира. М., 1991-92. В 2 т. Т.2. С.177-179, Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.2. С.417-418

[2] Евмел, фр.16 Кинкель = Климент. Строматы VI 11, 1; Климент. Протрептик 31, 1, из Алкмана; Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека I 3, 1 далее; Диодор Сицилийский. Историческая библиотека IV 7, 1

[3] Еврипид. Медея 832

[4] Овидий. Метаморфозы V 333

[5] Пиндар. Олимпийские песни X 96; Пиф. I 14; X 65; Еврипид. Медея 831

[6] Диодор Сицилийский. Историческая библиотека IV 4, 3

[7] Комментарий Н. Старостиной в кн. Вергилий. Собрание сочинений. СПб, 1994. С.423

[8] Павсаний. Описание Эллады I 19, 5

[9] Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.3. С.92

[10] Овидий. Метаморфозы V 267, 280 2020 йыл 23 февраль архивланған..

[11] Катул. Книга стихотворений. 64:287 2022 йыл 27 март архивланған..

[12] Диодор Сицилийский. Историческая библиотека, IV, 7 (2);

[Арнобий._Против_язычников_III_37-13] 13,0 ^13,1 ^13,2 Арнобий. Против язычников III 37

[14] Диодор Сицилийский. Историческая библиотека IV 7, 1

[15] Павсаний. Описание Эллады IX 29, 4

[16] Схолии к Парфению Алкмана // Фрагменты ранних греческих философов. Ч.1. М., 1989. С.80

[cic-17] 17,0 ^17,1 ^17,2 ^17,3 Марк Туллий Цицерон. О природе богов, III, 54;

[18] Пересказ неизвестного произведения Варрона Августином («О христианском учении». Кн. 2. XVII. 27 2020 йыл 4 февраль архивланған..).

[19] Авсоний. Гриф о числе три 2020 йыл 20 ғинуар архивланған.. 30-32.

[ReferenceA-20] 20,0 ^20,1 Павсаний. Описание Эллады, IX, 29 (2).

[21] Орфика, фр.203 Керн

[22] Плутарх. Застольные беседы IX 14, 4, см. также примечания И. И. Ковалёвой в книге: Плутарх. Застольные беседы. Л., 1990. С. 473

[23] Комментарий Д. О. Торшилова в кн. Гигин. Мифы. СПб, 2000. С.194

[24] Мусей, фр.2 Керн = Схолии к Аполлонию Родосскому. Аргонавтика III 1

[25] Цец. Комментарий к Гесиоду. Труды и дни 23 // Примечания И. И. Ковалевой в кн. Плутарх. Застольные беседы. М., 1990. С.472

[26] MUSES : Greek goddesses of music poetry & the arts; mythology; pictures : MOUSAI, MUSAE, MUSE (билдәһеҙ). Дата обращения: 15 май 2008. Архивировано 5 июль 2017 года.

[ReferenceB-27] 27,0 ^27,1 ^27,2 ^27,3 Примечания И. И. Ковалевой в кн. Плутарх. Застольные беседы. М., 1990. С.472

[28] Плутарх. Застольные беседы IX 14, 7

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]