Мөхәммәт Зыя-үл-Хаҡ
Мөхәммәт Зыя-үл-Хаҡ, урд. محمد ضیاءالحق (1924 йылдың 12 авгусы, Британия Һиндостаны, Пәнжәб провинцияһы, Жаландһар — 1988 йылдың 17 авгусы, Бһавалпур тирәһе) — Пакистандың дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре, Пакистан президенты (1978-1988 йылдарҙа), генерал (1976). Сәбәптәре асыҡланмай ҡалған авиаһәләкәттә һәләк булған.
Биографияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
1924 йылдың 12 августында Британия Һиндостаны Педжаб провинцияһы Жаландһар ҡалаһында (хәҙерге Һиндостан) отставкалағы офицер ғаиләһендә тыуған. Делиҙа Изге Стефан колледжын тамамлаған. 1943 йылдан британ-һинд ғәскәрендә хеҙмәттә. Икенсе бөтә донъя һуғышы ваҡытында япон ғәскәрҙәренә ҡаршы Бирмала (хәҙерге Мьянма), Малайзияла, Индонезияла хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнаша.
1947 йылда Британия Һиндостаны ике дәүләткә (доминионға) тарҡалғас һәм үҙаллы Пакистан дәүләте төҙөлгәс, Пакистан хәрби көстәрендә хеҙмәт итә башлай, АҠШ-та хәрби әҙерлек үтә. 1972 йылда «генерал-майор» хәрби дәрәжәһе бирелә. 1975 йылдан дөйөм ғәскәр корпусы командиры, 1976 йылдан армия штабы башлығы.
1977 йылдың 5 июлендә дәүләт түңкәрелеше ойоштора, һөҙөмтәлә З. Бһутто хөкүмәте бәреп төшөрөлә, илдә хәрби хәл индерелә. Зыя-үл-Хаҡ ил менән идара итеүҙе ҡулына алған хәрби администрация башлығы була. Сәйәси эшмәкәрлеккә сикләүҙәр, цензура индерелә, һүҙ ирке юҡҡа сыға, сәйәси көнәркәштәр эҙәрлекләнә, 1979 йылдан сәйәси фирҡәләр хеҙмәте лә тыйыла. Элекке премьер-министр З. Бһутто үлем язаһына хөкөм ителә (1979, апрель).
1978 йылдың 16 сентябренән Пакистан президенты. 1984 йылдың 19 декабрендә уҙған референдум һөҙөмтәләре буйынса, тағы 5 йылға президент вазифаһында ҡала. 1985 йылдың 30 декабрендә илдәге хәрби хәл бөтөрөлгәс тә, президент һәм армия штабы башлығы постарын һаҡлап ҡала.
Зыя-үл-Хаҡ ил менән идара иткән осорҙа иҡтисадта баҙар мөнәсәбәттәрен үҫтереү, шәхси эшмәкәрлекте үҫтереү, сәнәғәт ойошмаларын һәм банктарҙы айырым ҡулдарға сығарыу сәйәсәте алып бара. Эҙмә-эҙлекле рәүештә Пакистан йәмғиәте ислам закондарына буйһондорола: илдә Юғары шәриғәт суды ойошторола, ислам һалымдары, енәйәттәр өсөн шәриғәт ҡануны буйынса яуап биреү индерелә. Илдең ҡораллы көстәре нығытыла һәм ҡоралландырыла. Пакистан ядро ҡоралы булған илдәр иҫәбенә инә.
Тышҡы элемтәләр өлкәһендә АҠШ һәм уның НАТО буйынса партнерҙары, Ҡытай , шулай уҡ Яҡын Көнсығыштың мосолман дәүләттәре менән хәрби-иҡтисади мөнәсәбәттәрҙе нығытыуға баҫым яһай.
Афғанстанда ҡораллы конфликт ваҡытында афған оппозицияһы яҡлы була, Пакистан территорияһында афған хәрби отряды әҙерләнә һәм урынлаштырыла.
Зыя-үл-Хаҡ сәбәптәре асыҡланмай ҡалған авиаһәләкәттә һәләк була[1]. Пакистанда хакимиәткә З. Бһуттоның ҡыҙы Беназир Бхутто килә (1953-2007).
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Большая российская энциклопедия. В 30 томах. Том 10 (Же-Из). М.: НИНДӘЙ БРЭ, 2008. ISBN 978-5-85270-341-5
- Россика. Школьная энциклопедия. Новейшая история. XX век. М.: «ОЛМА-ПРЕСС Образование», 2003. ISBN 5-94849-302-4
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Мөхәммәт Зыя-үл-Хаҡ (рус.)