Ольштын

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ольштын
пол. Olsztyn
ФлагГерб
Нигеҙләү датаһы 31 октябрь 1353
Рәсем
Рәсми атамаһы Olsztyn, Allenstein һәм Allenstein
Дәүләт  Польша[1][2]
Административ үҙәге Варминско-Мазурское воеводство[d], Olsztyn Voivodeship[d] һәм Ольштынское воеводство[d]
Административ-территориаль берәмек Варминско-Мазурское воеводство[d]
Сәғәт бүлкәте Үҙәк Европа йәйге ваҡыты[d], UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Хөкүмәт башлығы Piotr Grzymowicz[d]
Халыҡ һаны 170 225 кеше (31 март 2021)[3]
Ир-егеттәр 79 274[4]
Ҡатын-ҡыҙҙар 90 951[5]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 88 метр
Туғандаш ҡала Шатору[d][6], Оффенбург[d][7], Калининград[8][9][10][…], Гельзенкирхен[d][11], Луцк[12][13][14], Кальп[d][15], Хальмстад[d][16], Перуджа[17], Ричмонд[d][18], Рованиеми[d][19] һәм Сённерборг[d][15]
Сиктәш Ставигуда[d], Гетшвалд[d], Йонково[d], Дывиты[d], Барчево[d] һәм Пурда[d]
Алдағы Алленштайн[d]
Башланыу датаһы 1945
Майҙан 88 км²
Почта индексы 10-001–11-041
Урынлашыу картаһы
Рәсми сайт olsztyn.eu/o-olsztynie.h…
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы Категория:Похороненные в Ольштыне[d]
Урындағы телефон коды 89
Номер тамғаһы коды NO
Карта
 Ольштын Викимилектә

Ольштын (пол. Olsztyn ) [ˈɔlʂtɨn]), 1945 йылға тиклем Алленштайн (нем. Allenstein ) — Польша ҡалаһы, илдең төньяғында , Лын йылғаһы буйында урынлашҡан, Вармия-Мазур воеводствоһының административ үҙәге.

Географик урыны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ольштын ҡалаһы Ольштын күлдәре төбәгендә урынлашҡан, унда 11 ҙур күлдәр һәм ҡуйы урмандар бар.

Ҡала морена боҙлоғоноң ҡалдығында ята. Ҡаланың иң бейек нөктәһе -диңгеҙ кимәленән 155 м бейеклектә, иң түбәне — 88 м бейеклектә.

Ольштындың 560 мең гектар ерен ҡала паркы зонаһы биләй(6,5 процент). Ольштын территорияһында ике тәбиғи заказник бар, уларҙың 14 га ере торфлы һаҙлыҡ үҫемлектәре менән ҡапланған.

Һыу ресурстары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала аша өс йылға аға: Лын, Вадонг (пол. Wadąg) һәм Кортувка (пол. Kortówka). Ҡала административ сиктәрендә 15 күл бар, шуларҙың 13-нөң майҙаны 1 гектарҙан ашыу.

Климат[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала климаты уртаса, диңгеҙ климатынан континенталгә күсемле. Йыллыҡ уртаса яуым-төшөм кимәле — 600 мм, һауаның уртаса йыллыҡ температураһы +6,6 °C: максимум-июль (+17,7 °C) һәм ғинуар айында минимум (-3,5 °C). 160 көн яуым-төшөм менән, 140 көн менән һыуыҡ температуралы, ҡар ҡатламы уртаса 83 көн дауамында ята.

Галереяһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2000 йылда ҡала халҡы 172 000-гә етә[20].

1770 йылдан алып Ольштындағы халыҡ һаны

2010 йылдың 30 июненә ҡарата халыҡ һаны 176 522 кеше тәшкил итә (21 урын Польшала), ҡала майҙаны — 88,33 км² (26-сы урын илдә), халыҡ тығыҙлығы — 1998 кеше/кв. км.

Планетарий

Иҡтисад[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

XIX быуат аҙағында ҡалала ике машиналар төҙөү заводы һәм шырпы фабрикаһы була. 1914 йылда инде эшләп килгән сәнәғәт предприятиеларының һаны 60-ҡа яҡын, шул иҫәптән ике һөт заводы, 2 тирмән, 3 типография, гәрсис етештереү буйынса фабрика, 4 һыра заводы, 9 мебель фабрикаһы, 7 кирбес, 2 черепица заводы, 3 кареталар эшләү оҫтаханаһы, сыбыртҡы фабрикаһында эшләй, бирсәткә, эш бейәләйҙәре тегеү фабрикаһы, кәрзиндәр үреү оҫтаханалары, 2 тараҡ фабрикаһы, 7 кер йыуыу һәм буяу оҫтаханалары була.

Ольштындағы Michelin заводы.

Икенсе донъя һуғышынан һуң Ольштында иҡтисади үҫеш көсәйә, ҡала Мазур һәм Вармияның мөһим административ үҙәгенә әйәләнә.

1967 йылда автомобиль шиналары заводы асыла, ауыл хужалығы продукцияһын етештереү һәм ағас эшкәртеү сәнәғәте барлыҡҡа килә.

Белем[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Вармия-Мазур университетының төп корпусы

Ольштын ҡалаһы Польша мәғарифының төп үҙәктәренең береһе булып тора.

Ҡалала бер йөҙҙән ашыу урта уҡыу йорттары һәм 6 юғары уҡыу йорттары эшләй.

Вармия-Мазур университетының гуманитар факультеты корпусы
Вармия-Мазур университетының Кортоволағы стадионы

Иҫтәлекле урын[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ольштын замогы.[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Коперник һәйкәле

Вармия капитул замогының уң ҡанаты 1348 йылда төҙөлә башлай. Һуңғараҡ бинанаға яңы бер ҡат күтәртелә, ә XV—XVI быуаттарҙа көньяҡ ҡанаты һәм башняһының өҫкө өлөшө төҙөлә. 1516—1521 йылдарҙа замоктың администраторы Николай Коперник булған. Күркәм готика архитектураһы өлгөһөндә Вармия һәм Мазур музейы урынлашҡан.

Башҡа иҫтәлекле урындары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Туғанлашҡан ҡалалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Билдәле кешеләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Ян Липский (1690—1746) — поляк католик руханийы, кардинал, Луцк (1732) һәм Краков епискобы (1732—1746). Речь Посполитаяның дипломатик һәм дәүләт эшмәкәре.
  • Войчех Плохарский — поляк журналисы, автор, композитор, сәйәхәтсе.
  • Зентара-Малевская, Мария — поляк яҙыусыһы һәм шағирәһе.
  • Мамед Халидов — поляк ҡатнаш көрәш спортсыһы, чечен сығышлы.
  • Йоанна Енджейчик — ҡатнаш көрәш оҫталығы спортсыһы, иң бәләкәй ауырлыҡтағы ҡатын-ҡыҙҙар категорияһында UFC чемпионы.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. archINFORM (нем.) — 1994.
  2. GEOnet Names Server — 2018.
  3. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/042815662011-0964465?var-id=1639616&format=jsonapi
  4. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/042815662011-0964465?var-id=1639617&format=jsonapi
  5. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/042815662011-0964465?var-id=1639618&format=jsonapi
  6. https://www.olsztyn.eu/pl/o-olsztynie/tozsamosc-miasta/miasta-blizniacze/chateauroux.html
  7. https://www.olsztyn.eu/pl/o-olsztynie/tozsamosc-miasta/miasta-blizniacze/offenburg.html
  8. https://www.olsztyn.eu/pl/o-olsztynie/tozsamosc-miasta/miasta-blizniacze/kaliningrad.html
  9. https://www.klgd.ru/city/twins/
  10. https://www.klgd.ru/city/pasport_07052021.pdf
  11. https://www.olsztyn.eu/pl/o-olsztynie/tozsamosc-miasta/miasta-blizniacze/gelsenkirchen.html
  12. https://www.olsztyn.eu/pl/o-olsztynie/tozsamosc-miasta/miasta-blizniacze/luck.html
  13. https://www.lutskrada.gov.ua/en/pages/pobratymy-lutska
  14. http://old.lutskrada.gov.ua/en/citizen/olsztyn
  15. 15,0 15,1 https://www.olsztyn.eu/pl/o-olsztynie/tozsamosc-miasta/miasta-blizniacze.html
  16. https://www.olsztyn.eu/pl/o-olsztynie/tozsamosc-miasta/miasta-blizniacze/halmstad.html
  17. https://www.olsztyn.eu/pl/o-olsztynie/tozsamosc-miasta/miasta-blizniacze/perugia.html
  18. https://www.olsztyn.eu/pl/o-olsztynie/tozsamosc-miasta/miasta-blizniacze/richmond.html
  19. https://www.olsztyn.eu/pl/o-olsztynie/tozsamosc-miasta/miasta-blizniacze/rovaniemi.html
  20. Jerzy Sikorski. Galopem przez stulecia : Olsztyn 1353—2003. — Olsztyn: «Wers», 2003, s. 210. ISBN 83-919110-0-4

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • «Маршрут по замкам и музеям в регионе Балтийского моря». Olsztyn. 2007.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]