Шәмсетдин Зәки

	Шәмсетдин Зәки
Исеме	Шәмсетдин Йәрмөхәмәт улы Ғөбәйҙуллин
Тыуған көнө	1822
Тыуған урыны	Иҙәк утары, Бөрйән улусы, 10-сы Башҡорт кантоны, Ырымбур өйәҙе, Ырымбур губернаһы (хәҙерге Башҡортостандың Көйөргәҙе районы)
Вафат булған көнө	1865
Вафат булған урыны	Таганрог
Подданлығы	Рәсәй империяһы
Эшмәкәрлеге	мәғрифәтсе, шағир, дин белгесе
	Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Википедияла Ғөбәйҙуллин фамилиялы башҡа кешеләр тураһында мәҡәләләр бар.

Шәмсетдин Зәки (төп исеме — Шәмсетдин Йәрмөхәмәт улы Ғөбәйҙуллин; 1822—1865) — башҡорт мәғрифәтсеһе, философ, шағир, дин белгесе.

Биографияһы

Ғөбәйҙуллин Шәмсетдин Йәрмөхәмәт улы 1822 йылда Ырымбур губернаһы Ырымбур өйәҙе 10-сы Башҡорт кантоныны Бөрйән улусының (хәҙерге Башҡортостандың Көйөргәҙе районы) Иҙәк утарында мулла ғаиләһендә тыуған.

Ул тыумыштан һуҡыр була (башҡа мәғлүмәттәр буйынса бала саҡта һуҡырая). Балыҡлы ауылы мәҙрәсәһендә, Ҡазандағы Мөхәмәткәрим мәҙрәсәһендә белем ала.

Ауылдашы З. Мөхәмәтрәхими теркәүенсә^[1], «ун өс йәшлек малай мәҙрәсәлә ҡыш сыҡҡансы, башҡаларға эйәреп һәм бары ишетеү буйынса, сарыф менән нәхеү дәрестәрен, фарсы телен үҙләштерә. Икенсе йылға ул ХIII быуаттың данлыҡлы фарсы шағирҙары — суфый Ф. Ғаттарҙың айырым әҫәрҙәрен, Сәғди Ширазиҙың атаҡлы «Бостан», «Гөлбостан» китаптарын яттан уҡый, шулар өлгөһөндә ижади илһам тоҡана үҫмер йөрәгендә».

Һуңынан ул Таймаҫ ауылында шәкерттәргә белем бирә. Нәҡшбәндиә тәриҡәте юлына баҫҡас, Стәрлебаш мәҙрәсәһендә уҡыта башлай. Шәмсетдин Зәкиҙе бөрйән ырыуының аҫаба башҡорто һәм шағир, Аҡмулланың уҡытыусыһы итеп кенә түгел, шулай уҡ Нәҡшбәндиә тәриҡәте юлындағы йөҙҙәрсә суфыйҙарҙың мөршиде итеп тә беләләр. Тап суфыйҙар XX быуат башында үҙ халҡын ойоштороп, III Башҡорт ҡоролтайында Башҡортостан Республикаһын төҙөүгә өлгәшә^[2].

1865 йылдың сентябрендә Таганрог ҡалаһында вафат булған.

Шағирҙың төрки, фарсы, ғәрәп телдәрендә яҙылған ҡулъяҙмалары һаҡланған. «Булғай-булмағай», «Өйрәнмәк кәрәк» шиғырҙарында васыят һүҙҙәре суфыйсылыҡ юлын һайлаған тәҡүәләр өсөн генә түгел, ә барлыҡ әҙәми заттар өсөн дә әһәмиәтле икәне бәхәсһеҙ.

Иҫкәрмәләр

Һылтанмалар

Шәмсетдин Зәки // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 25 апрель 2022)

Видеояҙмалар

YouTube сайтында Личность в башкирской истории: Шамс ад-Дин Заки. Автор: И. Саитбатталов, режиссёр: Р. Муратов. ГУП ТРК «Башкортостан», 2010.

[1] Зәйтүнә ШӘРИПОВА,филология фәндәре докторы, БДУ профессоры.

[2] Сәғит хажи ИСМӘҒИЛЕВ. БӨРЙӘН ЫРЫУЫ БАШҠОРТО УЛ.

[1]

[2]