Яңы Муса (Ырымбур өлкәһе)

Яңы Муса
	Яңы Муса
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәге	Яңы Муса ауыл Советы[d]
Административ-территориаль берәмек	Яңы Муса ауыл Советы[d]
Почта индексы	461473

Яңы Муса — Ырымбур өлкәһенең Шарлыҡ районы ауылы. Яңы Муса ауыл Советының административ үҙәге.

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Район үҙәге Шарлыҡ ауылынан көнбайышта, тураға яҡынса 19 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ырымбур өлкәһе архивында Муса ауылы телгә алынған беренсе документ 1795 йылға ҡарай. Бөтәһе 31 ир-ат, 25 ҡатын-ҡыҙ иҫәпләнә.^[2].

1834 йылда Муса ауылына Пенза губернаһынан тағы ла 101 кеше күсеп килә. Муса башҡа баҙары булған ауылдар араһында иң ҙурыһы булып китә. 1850 йылда ауылда 396 ир-ат һәм 260 ҡатын-ҡыҙ, 108 ғаилә иҫәпләнә.

Халыҡ Ниәт йылғаһының уң яғына ултыра башлай. Ысынбарлыҡта ике ауыл барлыҡҡа килә. Ниәт йылғаһының һул яғында Иҫке Муса, ә уң яҡ ярында Яңы Муса ауылы. 1900 йылда ике Муса ауылы телгә алына. 1900 йылдағы халыҡ иҫәбен алыу буйынса ошолай яҙыла: «Каликинский улусының Ниәт йылғаһы буйындағы Иҫке Муса ауылында 379 кеше иҫәпләнә. Каликинский улусының Яңы Муса ауылында йәмғеһе 2218 кеше, 284 хужалыҡ, 3 мәсет һәм өс мәҙрәсә». Күренеүенсә, Муса ауылы барлыҡҡа килгәс тәүге ике тиҫтә йылында Ратчинский улусына ҡарай, ә аҙаҡ Каликинсий улусына күсерелә.

1918 йылда Иҫке Муса ауылы документтарҙа иҫәпләнмәй ҙә инде. Бер генә исем тороп ҡала - Яңы Муса. 1918 йыл башында Яңы Муса ауылында 6 мәсет һәм 6 мәҙрәсә була.

Урамдары:

− Шаҡ-шоҡ осо урамы - был урамда төрлө оҫтаханалар, тимерлек урынлашҡан була һәм көнө буйы балта һәм сүкеш тауыштары яңғырап тора.

- Баҙар осо урамы - баҙар урынлашҡан урам.

− Тархан урамы - был урамдың кешеләре башлыса Пенза губернаһынан Тархандан килгән кешеләр булалар.

− Типтәр урамы - Башҡортостандан сыҡҡан был урам кешеләрен «типтәрҙәр» тип атағандар, урам да шуға ошолай аталған.

− Яңы ауыл - төп ауылдан һуңыраҡ, яҡынса 1833 йылда барлыҡҡа килгән урам.

− Ҡотолдобаш урамы - урам 1985 йылда барлыҡҡа килә, башлыса колхоз өйҙәре. Исеме йәш ғаиләләрҙең ниһәйәт ата-әсәләренән айырылып, үҙ-аллы тормошҡа сығыуына ҡыуанып иркен тын алыуын белдерә.

− Дегет яндырған урманы - дегет етештерелгән урман.

- Бәпәй тауы - колхоз тормошоноң беренсе йылдарында, был урында уңыш йыйған ваҡытта Муса ауылының бер ҡатыны бала таба, ошо ваҡиғанан һуң был тау Бәпәй тауы тип атала башлай ^[3].