Ҡырымда диндәр
| Ҡырымда диндәр | |
| Дәүләт |
 Рәсәй Украина |
|---|---|
| Урын | Ҡырым |
 Ҡырымда диндәр Викимилектә | |
Ҡырымда диндәр — Ҡырым ярымутрауы территорияһында нығынған дини ағымдар йыйылмаһы. 2009 йылғы мәғлүмәттәр буйынса Ҡырымда илле конфессия һәм дини йүнәлештәрҙең 1362 дини ойошмаһы (1988 йылда 37) теркәлгән[1]; 1330-ҙан ашыу дини община, 9 дини уҡыу йорто эшләй[2]. 690 ғибәҙәт йорто дини ойошмалар файҙаланыуында йәки милкендә була[3]. 1991 йылдан 2009 йылға тиклем 166 ғибәҙәт йорто, шул иҫәптән 80 мәсет төҙөлә[4].
Ҡырымдың традицион конфессияларына православие, сөнни йүнәлешле ислам, йәһүдилек, иудаизм, ҡараимизм, шулай уҡ Ҡырым католицизмы һәм әрмән апостол христианлығы инә.
Христианлыҡ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
 |
 |
 | |||
| Севастополдәге Владимир православие соборы | Иҫке Ҡырымда әрмән изге тәре монастыры (1358) | Керчь ҡалаһындағы католик сиркәүе |
Православие[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Урыҫ православие сиркәүе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Православие Ҡырымда беҙҙең эраның беренсе быуатында гректар килгәс башлана. Төрөктәр XV быуатта Ҡырымға баҫып ингән осорҙа динендәгеләрҙе эҙәрлекләү башлана. Грек телендә һөйләшеү тыйыла, ҡорамдарҙа ғибәҙәт ҡылыуҙар тик ғына был телдә алып барыла. XVIII быуат аҙағында Ҡырым Рәсәй составына күсә.
Ҡырымда боронғо һәм урта быуат сиркәүҙәре һаҡланған[5].
Әлеге ваҡытта Украина биләмәһендә Мәскәү патриархатындағы Украина православие сиркәүенең 3 епархияһы эшләй: Симферополь, Джанкой һәм Феодосия.
Старообрядсылыҡ сиркәүе (старообрядческая церковь)[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ҡырым территорияһы юрисдикция йәһәтенән Урыҫ православие старообрядсы сиркәүенең Киев һәм бөтә Украина епархияһына ҡарай; 2015 йылда бөтә Ҡырым мәхәлләләре (Симферополдә Пресвятая Богородица пресвятой Богородицаһы сиркәүе, Краснокаменкала Изге апостолдар Петр һәм Павел сиркәүе) туранан-тура Мәскәү һәм бөтә Русь митрополиты Корнилийға (Титов) буйһона тапшырыла[6].
2019 йылдың сентябрендә Бөтә донъя старообрядсылар союзы рәйесе, Мәскәү патриархаты составындағы старообрядсылыҡ мәхәлләләре комиссияһының даими ағзаһы Леонид Севастьянов[7][8] раҫлауынса, Ҡырымдың Рәсәйгә ҡушылыуы төбәктә старообрядсының үҫешенә булышлыҡ итә[9].
Әрмән апостол сиркәүе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
XIV быуатта Ҡырымда 65 әрмән сиркәүе һәм монастыры була, уларҙа 150 мең мәхәллә кешеһе була (ярымутрау халҡының 35 проценты, шул иҫәптән Феодосия һәм Судак халҡының 75 проценты).
1778 йылда А. В. Суворов әрмәндәрҙе һәм гректарҙы Ҡырымдан Донға, Аҙау губернаһына күсерә. 1944 йылда совет хөкүмәте унда ҡалған ҡырым әрмәндәрен Ҡырымдан депортациялай. Әрмәндәр өлөшләтә унда 1960 йылда ғына ҡайта. Әрмәндәр унда өлөшләтә 1960-се йылдарҙа ғына ҡайта. 1990 йылдар башында Симферополь ҡалаһының төньяҡ биҫтәләрендә әрмән репатрианттары Хайкаван өсөн тораҡ пункты (тәржемәһе «әрмән ауылы» тип тәржемә ителә) төҙөлә. Ҡырымдың ҡайһы бер ҡалаларында Әрмән апостол сиркәүенең Украин епархияһы общиналары бар.
Ялтала, Феодосияла һәм Евпаторияла христиандарҙың традицион ҡомартҡылары — хачкарҙар бар.
Католицизм[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Протестантлыҡ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ислам[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ҡырымда исламдың таралыуы VII быуатта Хорезм һәм Волга буйы Болғары йоғонтоһо аҫтында башлана. Иң боронғо мәсеттарҙың береһе 1262 йылда Солхатта төҙөлә. 1475 йылдан, ярымутрауға төрөктәр килгәс, сөнни йүнәлешле ислам тарала башлай.
XVIII быуатта Ҡырымда, Рәсәй империяһы хакимлығы аҫтында, православие общинаһы өҫтөнлөк итә башлай. XX быуаттың 20-се йылдары уртаһынан Ҡырым китапханаларынан ислам әҙәбиәте тартып алына бащлай. Ҡырым татарҙары депортацияланғандан һуң, ярымутрауҙа мәсеттәр һәм мосолман общиналары эшмәкәрлеген туҡтата. 1980-се йылдарҙа кире әйләнеп ҡайтҡас, ислам динен тергеҙеү башлана.
Йәһүд дине[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
А. С. Фиркович фекеренсә, VI быуатта, ярымутрауға фарсылар килгәс, Ҡырымда әсирлеккә эләккән йәһүдтәр килә. Большевиктар власҡа килеү менән, йәһүд общиналары һәм синагогалары бөтөрөлә.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Крымское информационное агентство. Дата обращения: 20 ғинуар 2013. Архивировано 13 апрель 2014 года.
- ↑ Крымское информационное агентство. Дата обращения: 20 ғинуар 2013. Архивировано 13 апрель 2014 года.
- ↑ Крымское информационное агентство: В Крыму в пользовании религиозных организаций находится 690 культовых зданий. Дата обращения: 20 ғинуар 2013. Архивировано 13 апрель 2014 года.
- ↑ Крымское информационное агентство: В Рескомрелигии опасаются за безопасность людей в культовых сооружениях, построенных с нарушением норм. Дата обращения: 20 ғинуар 2013. Архивировано 13 апрель 2014 года.
- ↑ Карты православного Крыма. Православные церкви и монастыри на карте Крыма. Дата обращения: 2 декабрь 2012. Архивировано 4 май 2012 года. 2012 йыл 4 май архивланған.
- ↑ Старообрядческие общины Крыма переданы под омофор Московского Митрополита. Дата обращения: 11 июль 2019. Архивировано 11 июль 2019 года.
- ↑ Не изучив старообрядчества, мы не сможем до конца понять самих себя. Дата обращения: 17 сентябрь 2019. Архивировано 17 сентябрь 2019 года.
- ↑ Всемирный союз староверов возглавил партнер католиков из РПЦ Леонид Севастьянов. Дата обращения: 17 сентябрь 2019. Архивировано 2 сентябрь 2019 года.
- ↑ Крым после 2014 года стал самым быстроразвивающимся центром староверов — глава старообрядческого союза 2023 йыл 12 май архивланған.. 17 сентября 2019.