Томас Манн

Томас Манн
нем. Thomas Mann
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Өсөнсө рейх  Чехословакия
Тыуған ваҡыттағы исеме	нем. Paul Thomas Mann
Тыуған көнө	6 июнь 1875({{padleft:1875|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:6|2|0}})[…]
Тыуған урыны	Любек[d], Вольный и ганзейский город Любек[d], Германия империяһы[…]
Вафат булған көнө	12 август 1955({{padleft:1955|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:12|2|0}})[…] (80 йәш)
Вафат булған урыны	Цюрих[d], Швейцария
Үлем төрө	тәбиғи үлем[d]
Үлем сәбәбе	аневризма[d]
Ерләнгән урыны	Kilchberg cemetery[d]
Атаһы	Томас Иоганн Генрих Манн[d]
Әсәһе	Júlia da Silva Bruhns[d]
Бер туғандары	Карла Манн[d], Юлия Лёр[d], Генрих Манн[d] һәм Виктор Манн[d]
Хәләл ефете	Катя Манн[d]
Балалары	Эрика Манн[d], Клаус Манн[d], Голо Манн[d], Моника Манн[d], Элизабет Манн Боргезе[d] һәм Михаэль Манн[d]
Туған тел	Немец теле
Яҙма әҫәрҙәр теле	Немец теле
Һөнәр төрө	романист, эссеист, автобиограф, новеллист, социокритик, автор дневника, сценарий яҙыусы, университет уҡытыусыһы, яҙыусы
Эшмәкәрлек төрө	роман, творческое и профессиональное письмо[d] һәм проза
Эш урыны	Принстонский университет[d] Симплициссимус[d]
Уҡыу йорто	Мюнхендың Людвиг-Максимилиан университеты Мюнхенский технический университет[d] Катаринеум[d]
Әүҙемлек урыны	Мюнхен һәм Принстон[d]
Әүҙемлек осороноң тамамланыуы	1955
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Немецкая демократическая партия[d]
Архивы хранятся в	Thomas Mann Archives[d], Библиотека редких книг и рукописей Бейнеке[d] һәм Thomas Mann Archives[d]
Ойошма ағзаһы	Американская академия искусств и литературы[d], Академия искусств ГДР[d], Америка сәнғәт һәм фәндәр академияһы[d] һәм Бавария сәнғәт академияһы[d]
Милке	Thomas Mann House[d]
Йоғонто яһаусы	Йоһанн Вольфганг фон Гёте
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Нобелевская премия по литературе[d] (1929) премия Гёте[d] (1949) премия Фельтринелли[d] (1952) медаль Гёте города Франкфурта-на-Майне[d] (1932) почётный доктор Принстонского университета[d] почётный доктор Гарвардского университета[d] почётный доктор Колумбийского университета[d] почётный доктор Оксфордского университета[d] почётный доктор Кембриджского университета[d] почётный гражданин Любека[d] (1955) почётный доктор Швейцарской высшей технической школы Цюриха[d] почётный доктор Лундского университета[d] Боннда Фредерик-Гийом Рейн университетының почётлы докторы[d] почётный доктор Йельского университета[d] почётный доктор Йенского университета[d] медаль Гёте за искусство и науку[d] почётный доктор Ратгерского университета[d] Тейлоровская лекция[d]
Вики-проект	Проект:Математика[d]
Досье в	Швейцария башҡарыу сәнғәте архивы[d]
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы	Thomas Mann
Томас Манн Викимилектә

Ман, Томас менән бутамаҫҡа.

{{{Исеме}}}
Әҫәрҙәре Lib.ru сайтында

Па́уль То́мас Манн (нем. Paul Thomas Mann, 6 июнь 1875 йыл, Любек — 12 август 1955 йыл, Цюрих) — немец яҙыусыһы, эссе һәм эпик романдар оҫтаһы, әҙәбиәт өлкәһендә Нобель премияһы лауреаты (1929), Генрих Манндың ҡустыһы, Клаус Манн, Голо Манн һәм Эрика Манндың атаһы.

Биографияһы

Сығышы һәм йәшлек йылдары

Пауль Томас Манн,1875 йылдың 6 июнендә Германияның төньяғындағы Любек ҡалаһында сауҙәгәр, ҡала сенаты ағзаһы Томас Йоханн Генрих Манн (1840—1891) ғаиләһендә тыуған. Был ғаиләнән күп билдәле яҙыусылар сыҡҡан, ләкин Томас Манн улар араһында иң күренеклеһе. Томастың әсәһе Юлия Манн (ҡыҙ фамилияһы Сильва-Брунс) (1851—1923) Бразилия кешеләре ғаиләһенән. Томас ишле ғаиләлә үҫә, уның ағаһы- билдәле яҙыусы Генрих Манн (1871—1950), ҡустыһы -Виктор (1890—1949) ике һеңлеһе- Юлия (1877—1927, үҙ- үҙен һәләк итә) һәм Карла (1881—1910, үҙ- үҙен һәләк итә) була. Бай ғаиләлә балалар бер ниндәй ауырлыҡ күрмәй, етеш тормошта үҫә .

1891 йылда аталары рактан үлеп китә. Аталарының васыяты буйынса ғаилә фирмаһы, Любектағы йорт һатыла, балаларға әсәләре менән һатҡан әйберҙәрҙең процентына йәшәргә ҡала.

Ижад башы

Томас Манн в начале своей писательской карьеры

Аталары 1891 йылда үлеп, ғаилә фирмаһын һатҡандан һуң, ғаилә Мюнхенға күсенә, Томас был ҡалала (бик аҙға ғына ситкә китештерә) 1933 йылға тиклем йәшәй. 1890-сы йылдар уртаһында Томас менән Генрих бер аҙға Италияға китә. Любектә саҡта уҡ Манн үҙен әҙәбиәттә һынап ҡарай, әҙәби-философик «Яҙғы йәшен» журналын сығара, уның редакторы була , һуңыраҡ ағаһы Генрих Манн сығарған «Двадцатый век» журналы өсөн мәҡәләләр яҙа. Италиянан ҡайтҡас, Манн 1898—1899 йылдарҙа популяр «Симплициссимус» исемле немец сатира журналы редакторы булып эшләй, бер йыл хәрби хеҙмәттә була һәм тәүге новеллаларын баҫтыра.

1901 йылда тәүге, «Будденброктар» («Будденброки»Buddenbrooks), романы сыҡҡас, Томас Манн билдәле яҙыусы булып китә. Был романда Манн үҙ ғаиләһе тарихына нигеҙләнеп, Любектағы сауҙагәрҙәр ғаиләһенең бөлөү һәм тарҡалыу тарихын һүрәтләй. Был ғаиләнең һәр бер яңы быуыны бюргерҙар өсөн кәрәкле һаҡсыллыҡ,тырышлыҡ һәм эшкә бирелгәнлек кеүек һыҙаттарҙы юғалта бара. Улар ысын тормоштан дингә, философия, музыка, хилаф эштәр донъяһына китә бара . Быларҙың һөҙөмтәһе- был ғаилә вәкилдәре яйлап сауҙа эшенә ҡыҙыҡһыныуҙы һәм Будденброктар өсөн ғорурлыҡ тойғоһон юғалта бара . Был ғына түгел, улар тормоштоң мәғәнәһен һәм йәшәү көсөн юғалта. Был нәҫелдең һуңғы быуын вәкилдәренең үлеме лә мәғәнәһеҙ һәм ҡурҡыныс була.

"Будденброк"тарҙан һуң «Тристан» исемле уңышлы новеллалар йыйынтығы сыға, улар араһында иң яҡшыһы- «Тонио Крёгер» новеллаһы. Новелланың төп геройы үҙенә тик һыҙланыуҙар ғына килтергән мөхәббәтенән баш тарта, үҙен сәнғәткә бағышлай, яуапһыҙ ике мөхәббәте Ганс Гансен һәм Ингерборг Хольмды осратҡас, ул яңынан йәш саҡта үҙенең һөйгәненә бер ҡараш ташлағанда ниндәй көслө хистәр кисерһә, шундай уҡ хистәрҙе кисерә.

1905 йылда Томас Манн Мюнхендан математик, профессор Альфред Прингсхаймдың ҡыҙы Катя Прингсхаймға (нем. Katharina «Katia» Hedwig Pringsheim) өйләнә. Уларҙың алты балаһы була, шуларҙың өсөһө — Эрика, Клаус һәм Голо һуңыраҡ әҙәбиәттә үҙ урындарын таба. Голо Манндың һөйләүенсә, әсәләренең йәһүд ҡыҙы булыуы балаларынан ныҡлы йәшерелә .

Томаса Манндың икенсе романы («Королевское Высочество») 1906 йылдың йәйендә яҙыла башлай һәм 1909 йылдың февралендә яҙылып бөтә.

Томас Манндың сәйәси ҡараштары үҙгәреше . Яңы әҫәрҙәре

Өйләнгәс, Манн эре буржуазия вәкилдәре менән аралаша башлай, был башта тыштан артыҡ һиҙҙертмәһә лә, уның сәйәси ҡараштарында консерватизм һыҙаттарының көсәйеүенә килтерә. 1911 йылда Манн «Смерть в Венеции» новеллаһын яҙа. Новеллала оло йәштәге Мюнхен яҙыусыһы Густав Ашенбахтың, Венецияла ялда саҡта, 14 йәшлек малайға уянған мөхәббәте тасуирлана.

Беренсе донъя һуғышы башланыуҙы Манн хуплай, пацифизмға һәм йәмғиәттәге реформаларға ҡаршы сыға. Был турала уның «Размышления аполитичного» йыйынтығына ингән мәҡәләләре һөйләй.

Был ҡараштар арҡаһында ул ағаһы Генрих менән асыуланыша, сөнки Генрих Манн һул яҡ демократик ҡарашлы һәм һуғышҡа ҡаршы була. Туғандар тик 1922 йылда, национал-социалистар Веймар Республикаһының (Германия,1919-1933) сит ил эштәре буйынса министры Вальтер Ратенауҙы үлтергәс кенә, яраша: Томас Манн ҡараштарын үҙгәртә һәм демократия яҡлы булыуын асыҡтан асыҡ әйтә. Ул либерал демократия яҡлы Немец демократик партияһына инә ; 1923 йылдың майында, Бертольт Брехттың «В чаще городов» пьесаһы барғанда национал-социалистар пьесала «еврей рухы» бар тип, залда йәш ағыҙғыс гранаталар бәрә. Ул ваҡытта «Дайел» Нью-Йорк агентствоһы корреспонденты булған Томас Манн фашистарҙың был ҡыланышын хуплай. «Мюнхен халҡының консерватизмы, уяу булып сыҡты. Ул большевиктар сәнғәтен күрә алмай»,- тип яҙа ул үҙенең "Германиянан хаттар"ында.

1924 йылда Томас Манндың «Волшебная гора» исемле ҙур күләмле, авторға ҙур килтергән әҫәре баҫыла. Был да XX быуат немец әҙәбәтендәге иң ҡатмарлы әҫәрҙәрҙең береһе. Романдың сюжеты буйынса төп герой, Ганс Касторп, үҙенең ике туғанының хәлен белергә тип, тауҙарҙағы туберкулез менән сирлеләр өсөн курортҡа килә. Ул үҙенең дә сирле икәнен белә . Тауҙағы үҙ философияһы хаким иткән тормош уның интеллектуаль донъяһы менән арбай. Шулай итеп, ул курортта бер нисә йыл үткәрә. Касторп үҙ философияһын ҡайтанан ҡарай, фрейдизмдан (көсһөҙлөк һәм үлемдән) баш тарта, үҙе юғары рухи көс биреүсегә әйләнә.

1929 йылда Маннға «Будденброктар» романы өсөн әҙәбәиәт буйынса Нобель премияһы бирелә .

1930 йылда Томас Манн, был ваҡытта көндән көн нығыраҡ һул яҡ идеялар менән нығыраҡ ҡыҙыҡһына, Берлинда « Аҡылығыҙға мөрәжәғәт итәм» («Призыв к разуму») тигән ялҡынлы телмәр тота, социалистарҙы һәм либералдарҙы берҙәм антифашистар фронтына берләшергә һәм бергә дөйөм дошманға көрәшергә саҡыра, эшселәр синыфының нацизмға ҡары көрәшен маҡтай .

Томас Манн в 1932 г.

Эмиграцияла

1933 йылда яҙыусы фашист Германияһынан ғаиләһе менән эмиграцияға китә һәм Цюрихҡа барып урынлаша.

" Иосиф һәм уның ағалары " («Иосиф и его братья») роман-тетралогияһының беренсе томы сыға , Манн Библияла яҙылған Иосиф һәм уның ағалары тураһындағы риүәйәтте үҙенсә тәфсирләй. Был әҫәр бер нисә айырым романдан тора: « Иаков тарихы», « Иосифтың үҫмер сағы», «Иосиф Египетта» и «Иосиф- ашатыусы». Романды яҙыр өсөн автор Палестина менән Мысырға (Египетҡа) барып ҡайта. Автор беренсе сиратта боронғо донъяны һүрәтләргә уйлай. Бынан тыш, романда коллектив аңдан индивидуаль аңға күсеү барышы һүрәтләнә .

1936 йылда яҙыусыны Германияға ҡайтырға өгөтләй алмағас, нацистар Манндан һәм уның ғаиләһенән немец гражданлығын алалар. Яҙыусы Чехословакия гражданлығы ала , ә 1938 йылда АҠШ-ҡа китә, бында Принстон университетында эшләй. 1939 йылда уның «Лотта Веймарҙа» («Лотта в Веймаре») романы сыға. Роман инде олоғайған Гёте менән уның йәш сағындағы мөхәббәте Шарлотта Кестнер араһындағы мөнәсәбәтте тасуирлай. Шарлотта (Лотта) — Гётеның «Страдания юного Вертера» исемле әҫәрендәге Лоттаның прототибы, шағир йәшлек мөхәббәте менән оҙаҡ йылдар үткәс осраша.

1942 йылда ул Пасифик-Палисейдз ҡалаһына (АҠШ) күсенә, немец радио тыңлаусылары өсөн фашизмға ҡаршы тапшырыуҙар алып бара. 1945 йылда үҙенең Конгресс китапханаһындағы «Германия һәм немецтар» (ингл. Germany and the Germans) тигән сығышында Томас Манн :

"Ике, изге һәм яуыз, Германия юҡ, берҙән бер Германия ғына бар, уның иң яҡшы сифаттары иблис хәйләһе тәьҫиренә эләгеп, яуызлыҡтың йәнле кәүҙәләнешенә әйләнде. Яуыз Германия — шул уҡ изге, тик яҙыҡ юлға баҫҡан, бәләгә тарыған, муйындан енәйәттәргә батҡан һәм әле катастрофа алдында торған Германия. Шуның өсөн мин, немец булып тыуған кеше, тарих алдында ғәйебе булған Германиянан бөтөнләй баш тартып: «Мин — изге, намыҫлы, ғәҙел Германия; ҡарағыҙ, мин ап-аҡ күлдәктәмен. Ә яуызын һеҙгә туҙҙырып, ботарлап ташларға бирәм, тип әйтә алмайым»,- ти.

1947 йылда уның «Доктор Фаустус» романы сыға, романдағы хәл-ваҡиғалар XX быуатта барһа ла, төп герой Фаусттың юлын тулыһынса тиерлек ҡабатлай . Даһи, ләкин психик сирле, композитор Адриан Леверкюн көнбайыш буржуаз интеллигенцияһына хас боҙоҡлоҡ образы булып тора.

Европаға ҡайтыу

Могила Томаса и Кати Манн в Кильхберг (Цюрих) (Швейцария)

Икенсе донъя һуғышы тамамланғас, АҠШ-та йәшәүе Манн өсөн ауырлаша бара : яҙыусыны Советтар Союзына ярҙам итеүҙә ғәйепләйҙәр.

1952 йылдың июлендә Томас Манн ғаиләһе менән Швейцарияға ҡайта. Икегә бүленгән тыуған иленә бөтөнләйгә ҡайтҡыһы килмәһә лә, Манн (1949 йылда Гётеның юбилейын байрам иткәндә ФРГ һәм ГДР-ҙа була) Германияның ике өлөшөндә лә булып өлгөрә.

Ғүмеренең һуңғы йылдарында ул күп яҙыша — 1951 йылда «Избранник» романы, [1954]] йылда — «Чёрный лебедь» новеллаһы сыға. Ошо осорҙа Манн Беренсе донъя һуғышына тиклем үк яҙа башлаған «Признания авантюриста Феликса Круля» (нем.)баш. романын яҙыуҙы дауам итә (яҙып бөтөлмәгән килеш баҫтырыла). Роман хәҙерге заман Дориан Грейы тураһында. Был кеше һәләтле, аҡыллы һәм сибәр булһа ла, мутлашыу юлына баҫа һәм үҙенең намыҫһыҙ, бысраҡ эштәре аша йәмғиәт баҫҡысы буйлап юғары үрмәләй, ләкин аҡрынлап әҙәм булыуҙан туҡтап, ҡурҡыныс бер затҡа әйләнә бара.

Томас Манн 1955 йылдың 12 авгусында Цюрих кантоны больницаһында вафат була.

Яҙыусының стиле

Манн — интеллектуаль проза авторы. Үҙенең уҡытыусылары тип ул рус яҙыусылары Лев Толстой һәм Федор Достоевскийҙы атай; тәфсирләп, ваҡ деталдәргә иғтибар бүлеп, ашыҡмайынса яҙыуҙы әҙип XIX быуат әҙәбиәтенән өйрәнгән. Тик , һис шикһеҙ, уның романдарының темалары XX быуатҡа бәйле. Улар үткер,ҡыйыу, философтарса тәрән йомғаҡлауға килтерә һәм уларға бер үк ваҡытта киҫкен йәнлелек хас.

Томас Манн романдарында ҡотолғоһоҙ үлем темаһы («Смерть в Венеции» повесы, «Волшебная гора» романы), теге донъяның яҡынлығы («Волшебная гора», «Доктор Фаустус» романдары), донъялағы кеше яҙмышын һәм донъя тураһында төшөнсәләрҙе ҡырҡа үҙгәртеүсе иҫке тәртиптең юҡҡа сығыуын алдан һиҙемләү; ҡайһы ваҡыт төп геройҙарҙың һыҙаттарында еңелсә гомоэротизм һиҙелә (И. С. Кон фекеренсә, «Лунный свет на заре. Лики и маски…» китаптарын ҡарағыҙ). Был темалар Маннда һәләкәткә илтеүсе мөхәббәт темаһы менән ҡушылып бара. Бәлки был яҙыусының психоанализ менән ҡыҙыҡһыныуы эҙемтәһелер(Эрос — Танатос пары).

Әҫәрҙәре

• Сборник рассказов / Der kleine Herr Friedemann, (1898) [1]
• «Будденброки» / «Buddenbrooks — Verfall einer Familie», (роман, (1901) [2]
• «Тонио Крегер» / «Tonio Kröger», новелла, (1903)
• «Тристан», перевод Апта, (1902)
• «Тристан» / «Tristan», новелла, (1903) [3]
• «Королевское высочество» / «Königliche Hoheit», (1909)
• «Смерть в Венеции» / «Der Tod in Venedig», рассказ, (1912) [4], [5]
• «Размышления аполитичного» / «Betrachtungen eines Unpolitischen», (1918) [6]
• «Волшебная гора» / «Der Zauberberg», роман, (1924) [7], [8]
• «Двое» (Голодающие) / «Die Hungernden», рассказы (1927)
• «Культура и социализм» / «Kultur und Sozialismus», (1929)
• «Марио и волшебник» / «Mario und der Zauberer», рассказ, (1930) [9] 2009 йыл 15 март архивланған.
• «Страдания и величие Рихарда Вагнера» / «Leiden und Größe Richard Wagners», эссе, (1933)
• «Иосиф и его братья» / «Joseph und seine Brüder», роман-тетралогия, (1933—1943)
  • «Былое Иакова» / «Die Geschichten Jaakobs», (1933) [10]
  • «Юный Иосиф» / «Der junge Joseph», (1934) [11]
  • «Иосиф в Египте» / «Joseph in Ägypten», (1936) [12]
  • «Иосиф-кормилец» / «Joseph der Ernährer», (1943) [13]
• «Проблема свободы» / «Das Problem der Freiheit», эссе, (1937) [14]
• «Лотта в Веймаре» / «Lotte in Weimar», роман, (1939) [15]
• «Обмененные головы. Индийская легенда» / «Die vertauschten Köpfe — Eine indische Legende», (1940) [16]
• «Доктор Фаустус» / «Doktor Faustus», роман, (1947) [17], [18] 2009 йыл 20 июнь архивланған.
• «Избранник» / «Der Erwählte», роман, (1951) [19]
• «Чёрный лебедь» / «Die Betrogene: Erzählung», (1954)
• «Признания авантюриста Феликса Круля» / «Bekenntnisse des Hochstaplers Felix Krull», роман, (1922/1954)

Томас Манн тураһында хеҙмәттәр

• Hans Bürgin: Das Werk Thomas Manns. Eine Bibliographie. unter Mitarbeit von Walter A. Reichert und Erich Neumann. S. Fischer Verlag, Frankfurt a. M. 1959. (Fischer Verlag, Frankfurt a. M. 1980, ISBN 3-596-21470-X
• Georg Potempa: Thomas Mann-Bibliographie. Mitarbeit Gert Heine, Cicero Presse, Morsum/Sylt 1992, ISBN 3-89120-007-2.
• Hans-Peter Haack (Hrsg.): Erstausgaben Thomas Manns. Ein bibliographischer Atlas. Mitarbeit Sebastian Kiwitt. Antiquariat Dr. Haack, Leipzig 2011, ISBN 978-3-00-031653-1.

Әҫәрҙәрен рус теленә тәржемә итеүселәр

• Апт, Соломон Константинович
• Ман, Наталия
• Бабанов, Игорь Евгеньевич

Кинофильмдар

• «Смерть в Венеции» — фильм Лукино Висконти, снятый в 1971 году.
• «Доктор Фаустус» (Doktor Faustus), 1982, производство: Германия (ФРГ), режиссёр: Франц Зайц.
• «Волшебная гора» (Der Zauberberg), 1982, страны: Австрия, Франция, Италия, Германия (ФРГ), режиссёр: Ханс В. Гайссендёрфер.
• «Будденброки» — фильм Генри Брелора, снятый в 2008 году.

Һылтанмалар

• [ Томас Манн] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
• Соломон Апт Томас Манн // ЖЗЛ
• Л. Беренсон. «Страдая Германией»