Айтуған (Стәрлебаш районы)

Ауыл
Айтуған
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Стәрлебаш районы
Координаталар	53°17′21″ с. ш. 54°50′54″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 248 870 002
ОКТМО коды	80 648 470 106
ГКГН номеры	0524167
Айтуған

Айтуған (рус. Айтуган) — Башҡортостандың Стәрлебаш районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 203 кеше. Почта индексы — 453192, ОКАТО коды — 80248870002. ИФНС коды — 0268.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Стәрлебаш): 35 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Йәшергән): 5 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Стәрлетамаҡ): 95 км

Тарихы

Башҡорт аҫабаларының Айтуған ауылы 1768 йылдан билдәле. V рәүиз сараларын үткәргән мәлдә бындағы 25 ихатала 197 кеше йәшәй. 1816 йылда иһә ихаталар һаны 40-ҡа, ә кешеләр һаны 279-ға етә. Рәүиз материалдарында 9 ғаилә башлығының икешәр ҡатын менән йәшәүе теркәлә. 1834 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәлендә 40 ихатала 435 аҫаба башҡорт йәшәй (215 ир-егет һәм 220 ҡатын-ҡыҙ). 63 йәшлек зауряд-яҫауыл Хоҙайбирҙе Әбделваһаповтың ике ҡатынынан (51 йәшлек Сәрүәйхоҙямал һәм 35 йәшлек Ғәбиҙә) 5 улы (3 ейәне һәм 3 ейәнсәре) була.

1835 йылдың 26 майында Рәсәй империяһы хөкүмәте күрһәтмәһе буйынса был ауылда йәшәүселәр II мишәр кантоны начальнигы Рәжәпов етәкселегендәге 100 һалдаттан торған хәрби команда тарафынан ерҙәренән ҡыуып сығарыла. Аҫабалар ерҙәрен, йорттарын, йорт яны ҡаралтыларын ҡалдырып китергә мәжбүр була. Уларҙы Стәрлетамаҡ, Бәләбәй, Ырымбур өйәҙҙәре ауылдарына таратып төпләндерәләр. Шулай итеп, аҫаба башҡорттар ерһеҙ башҡорттарға, йәғни керҙәштәргә әйләндерелә. Сәбәбе: уларҙың ата-бабалары 1749 йылдың 19 июнендә аҫаба ерҙәрен Ҡарғалы (Сеитовский пасад) татарҙарына һата. Һатыу килешеүендә, Айтуған ауылы кешеләре артабан да үҙ ерҙәрен файҙаланырға хоҡуҡлы, тигән пункт та була. Быны Өфө провинция канцелярияһынан бирелгән Указ да раҫлай. Был документ та 1834 йылда властар тарафынан хупланған була. Шулай итеп, XIX быуаттың 30-сы йылдарында аҫабаларҙан ҡалған Айтуған ауылына ерҙе һатып алыусылар (Ҡарғалы татарҙары) килеп төпләнә.

Шулай ҙа 1850 йылда үткәрелгән IX халыҡ иҫәбен алыу мәлендә Айтуғанда 144 башҡорт (76 ир-егет һәм 68 ҡатын-ҡыҙ) йәшәүе теркәлә. Ҡалған аҫабалар Стәрлетамаҡ өйәҙенең Әмир, Әтәс, Бала-Сытырман, Яуыш, Ҡабыҡҡыуыш, Ҡарағош, Яхъя ауылдарына, шулай уҡ Бәләбәй өйәҙенең Тәүкәй, Ҡасыған, Сатай ауылдарына таратыла.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	203	99	104	48,8	51,2

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Ауылдың урамдары

• Алмалыҡ (рус. улица Алмалык),

• Йәштәр урамы (рус. улица Молодежная),

• Туғай урамы (рус. улица Тугай),

• Тәкә урамы (рус. улица Тяка),

• Тәтер (рус. улица Тятер).