Һессен

Һессен
нем. Hessen
Байраҡ	Герб
Нигеҙләү датаһы	19 сентябрь 1945
Рәсми атамаһы	Hessen
Архивы хранятся в	Hessisches Hauptstaatsarchiv[d]
Кем хөрмәтенә аталған	хатты[d]
Этнохороним	assiani
Рәсми тел	Немец теле
Дәүләт	Германия
Административ үҙәк	Висбаден
Административ-территориаль берәмек	Германия
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Геомәғлүмәттәр	Data:Hessen.map
Иң юғары нөктә	Вассеркуппе[d]
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	премьер-министр Гессена[d]
Хөкүмәт башлығы	Борис Рейн[d]
Закондар сығарыу органы	Ландтаг Гессена[d]
Юғары суд органы	Constitutional Court of the State of Hesse[d]
Ойошма ағзаһы	IT Planning Council[d]
Халыҡ һаны	6 045 425 кеше (31 декабрь 2013), 6 064 953 кеше (2008), 6 037 046 кеше (2010), 5 507 777 кеше (25 май 1987), 5 971 816 кеше (9 май 2011), 6 097 765 кеше (31 декабрь 2004), 6 265 809 кеше (31 декабрь 2018), 6 207 278 кеше (2022)
Идари бүлектәре	Дармштадт административ округы[d], Гиссен[d] һәм Кассель
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	264 метр
Туғандаш ҡала	Эмилия-Романья[d] һәм Висконсин
Сиктәш	Түбәнге Саксония, Тюрингия, Бавария, Баден-Вюртемберг, Райнланд-Пфальц һәм Төньяҡ Рейн-Вестфалия
Бюджет	48 053 957 900 €
Майҙан	21 100 км²
Рәсми сайт	hessen.de
Ссылка на страницу обратной связи	hessen.de/kontakt
URL политики конфиденциальности	hessen.de/datenschutz
Ссылка на выходные данные	hessen.de/impressum
Вики-проект	Q59078454?
Тема иҡтисады	economy of Hesse[d]
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр	502, 517 һәм 526
Mastodon серверының URL	social.hessen.de
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Гессене[d]
Бында төшөрөлгән фильмдар категорияһы	Category:Films shot in Hesse[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Hesse[d]
Һессен Викимилектә

Һессен (нем. Hessen [ˈhɛsn̩]), (произношение  — Германияның үҙәк өлөшөндәге ер. Баш ҡалаһы — Висбаден.

Географияһы

Географик урыны

Һессен ере Германияның үҙәгендә урынлашҡан һәм Төньяҡ Рейн-Вестфалия (сик оҙонлоғо — 269 330 метр), Түбәнге Саксония (167 013 метр), Тюрингия (269 647 метр), Бавария (261 881 метр), Баден-Вюртемберг (176 540 метр), Рейнланд-Пфальц (266 325 метр) ерҙәре менән сиктәш. Сиктәренең дөйөм оҙонлоғо — 1410,736 километр.

Йылғалары

Һессендың төньяғы һәм көнсығышы ерҙең төньяҡ-көнсығыш сигендә башланыусы Везер бассейны ҡарамағында. Уны барлыҡҡа килтереүсе Фульда һәм Верра инештәре, бергә ҡушылғанға тиклем, Һессен аша 215 һәм 95 км дауамында аҡҡан. Биләмәнең башҡа өлөшө ерҙе Рейнланд-Пфальцтан көньяҡ-көнбайыштан 107 км дауамында сикләүсе Рейн йылғаһы бассейнына ҡарай. Һессен яғынан Рейндың мөһим ҡушылдыҡтары — Майн һәм Лана, шулай уҡ көньяҡ сиктәге ҡыҫҡа Неккар йылғаһы.

• Рейн
• Майн
• Неккар
• Везер
• Верра
• Лана
• Фульда
• Эдер
• Димель
• Линсфербах
• Нидда
• Швальма
• Кинциг
• Дилль
• Азельбах

Күлдәре

һессенда эре тәбиғи һыу ятҡылыҡтары юҡ. Был Ерҙең иң ҙур дүрт һыуһаҡлағысы: Эдер күле, Һессендың иң эре һыу ятҡылығы, Аффольдернер күле, Димель күле, Твисте күле төньяҡ-көнбайыш Һессендың Вальдек-Франкенберг районында урынлашҡан. Көнсығыш һессен районы Майн-Кинцигтағы Кинциг-Штау һәм көнбайыш һессен районы Лан-Диллдәге Аарталь һыуһаҡлағыстары киң билдәле.

Һессеның карьерҙарҙан барлыҡҡа килгән иң ҙур күлдәренә Швальм-Эдер районындағы Боркенер күле Верра-Майснер районындағы Верратталь, һәм Оффенбах районындағы Лангенер, көньяҡ Һессендың иң ҙур күле, ҡарай.

Тарихы

Һессен исеме (латинса Hassia) боронғо герман ҡәбиләһе хаттанан килеп сыҡҡан.

Сәйәсәте

Гессен — Германия Федератив Республикаһының өлөшләтә суверенитетҡа эйә булған субъекты, демократик парламент республикаһы. Бында халыҡ власы органдары аша идара итеүсе халыҡ власть сығанағы булып тора, тәү сиратта — ландтаг, шулай уҡ, конституцияла билдәләнгәнсә, мәҫәлән, ер хөкүмәте, Һессен ере дәүләт суды. Халыҡ демократик үҙидараһы власть органдарына һайлау һәм референдумдар аша тормошҡа ашырыла. Теләһә ниндәй формала Диктатура тыйыла.

Закон сығарыу органы — Һессен ландтагты (нем. Hessischer Landtag), башҡарма органды — Һессен министр-президенты (нем. Hessischer Ministerpräsident) һәм Һессен ландтагы тәғәйенләгән министрҙарҙан торған Һессен ер хөкүмәтен (нем. Hessische LandesregierungHessische Landesregierung) халыҡ һайлай. Конституцион күҙәтеү органы — Һессен еренең дәүләт Ер суды (нем. Staatsgerichtshof des Landes Hessen) юғары суд инстанцияһы — Майндағы Франкфурттың Юғары ер суды (нем. Oberlandesgericht Frankfurt am Main), административ юстицияның юғары суд инстанцияһы — Һессен административ суды (нем. Hessischer Verwaltungsgerichtshof).

Һессен ландтагы — ерҙең бөтә граждандарының һайлап ҡуйылған вәкиллеге. Был ерҙең бөтә дәүләт власы ҡараған Һессен еренең юғары власть органы. Ландтаг биш йылға һайлана, ошо мөҙҙәт үтеүгә үҙтаралыш кисерә.

2018 йылғы һайлауҙарҙа ХДС 40, Йәшелдәр-29, СДПГ-29, Альтернатива-19, СВДП-6, Һулдар −5 урын ала.

Премьер-министрҙары

• 1945—1946 — Карл Гейлер (нем. Karl Geiler)
• 1946—1950 — Христиан Шток (нем. Christian Stock, СДПГ)
• 1950—1969 — Георг Август Цинн (нем. Georg August Zinn, СДПГ)
• 1969—1976 — Альберт Освальд (нем. Albert Osswald, СДПГ)
• 1976—1987 — Бернер Хольгер (нем. Holger Börner, СДПГ)
• 1987—1991 — Креллер Вальтер (нем. Walter Wallmann, ХДС)
• 1991—1999 — Һанс Айхель (нем. Hans Eichel, СДПГ)
• 1999—2010 — Кох Роланд (нем. Roland Koch, ХДС)
• 2010—х. в. — Фолькер Буфья (нем. Volker Bouffier, ХДС)

Административ бүленеше

1981 йылдан Һессен өс административ округҡа (нем. Regierungsbezirk): Дармштадт, Кассель һәм Гиссен бүленгән. Административ округтарға, үҙ сиратында, 21 ер районы (нем. Landkreis) һәм 5 райондан тыш (райондарға тиңләштерелгән) ҡалалар (нем. Kreisfreie Stadt) инә. Улар 426 общинаны (нем. Gemeinde) (нем. Kreisfreie Stadt) үҙ эсенә ала, эре ҡалалар урындағы округтарға (нем. Ortsbezirk) бүленә.

Райондар һәм райондан тыш ҡалалар

Һессендың райондары һәм райондан тыш ҡалалары

Райондар һәм райондарға тиңләштерелгән ҡалалар административ округтарға бүленгән (йәйәләр эсендә автономер билдәләре бирелә):

Дармштадт административ округы:

ҡалаһы

1. Бергштрассе районы (Bergstraße HP)
2. Дармштадт-Дибург районы (Darmstadt-Dieburg DA)
3. Гросс-Герау районы (Groß-Gerau GG)
4. Үрге Таунус районы (Hochtaunuskreis HG)
5. Майн-Кинциг районы (Main-Kinzig-Kreis HU)
6. Майн-Таунус районы (Main-Taunus-Kreis MTK)
7. Оденвальд районы (Odenwaldkreis ERB)
8. Оффенбах районы (Offenbach OF)
9. Райнгау-Таунус районы (Rheingau-Taunus-Kreis RÜD)
10. Веттерау районы (Wetteraukreis FB)
11. Дармштадт ҡалаһы (Darmstadt DA)
12. Франкфурт-на-Майне ҡалаһы (Frankfurt am Main F)
13. Оффенбах-на-Майне ҡалаһы (Offenbach am Main OF)
14. Висбаден ҡалаһы (Wiesbaden WI)

Гиссен административ округы:

1. Гиссен районы (Gießen GI)
2. Лан-Дилль районы (Lahn-Dill-Kreis LDK)
3. Лимбург-Вейльбург районы (Limburg-Weilburg LM)
4. Марбург-Биденкопф районы (Marburg-Biedenkopf MR)
5. Фогельсберг районы (Vogelsbergkreis VB)

Кассель административ округы:

1. Фульда районы (FD Fulda)
2. Херсфельд-Ротенбург районы (Hersfeld-HEF Rotenburg)
3. Кассель районы (KS Kassel)
4. Швальма-Эдер районы (Schwalm-Eder-HR Kreis)
5. Верра-Майснер районы (Werra-Meißner-ESW Kreis)
6. Вальдек-Франкенберг районы (Waldeck-Frankenberg KB)
7. Кассель ҡалаһы (KS Kassel)

Ҡалалары

30 меңдән ашыу ҡала халҡы һаны 2009 йылдың 31 декабренә ҡарата

Франкфурт 671,9 Драйайх 40,3 Висбаден 277,5 Бенсхайм 39,6 Кассель 194,8 Хофхайм 38,3 Дармштадт 143,3 Майнталь 37,8 Оффенбах 118,8 Ной-Изенбург 35,7 Ханау 088,4 Ланген 35,4 Марбург 080,1 Мерфельден-Вальдорф 33,9 Гисный 076,1 Лимбург 33,4 Фульда 064,2 Дитценбах 33,2 Рюссельсхайм 059,8 Фирнхайм 32,6 Бад-Хомбург 051,9 Бад-Фильбель 31,6 Вецлар 051,5 Лампертхайм 31,2 Оберурзель 043,4 Бад-Наухайм 31,1 Родгау 043,1

Университетлы ҡалалар

• Висбаден
• Гисен
• Дармштадт
• Кассель
• Марбург
• Франкфурт
• Фульда

Төбәктәр

• Bergstraße
• Hessisches Hinterland
• Knüll
• Niederhessen
• Oberhessen
• Odenwald
• Osthessen
• Rheingau
• Rhön
• Ried
• Taunus
• Vogelsberg
• Untermain
• Waldeck
• Wetterau
• Eschwege

Дәүләт власының урындағы органдары

Райондың вәкәләтле органы — крейстаг (нем. Kreistag), пропорциональ система буйынса һайланған исемлектәр халҡы менән ябып, крейстаг депутаттан тора (Kreistagsabgeordneter), мөхит үҙе крейстаг һайланған рәйесе (kreistagsvorsitzender), башҡарма органы районында — район комитеты (Kreisausschuss), крейстаг һайлана, ландрат тора (Landrat) һәм ольдермен (Beigeordneter).

Ҡала вәкиллекле органдары — ҡала вәкилдәре йыйылышы (Stadtverordnetenversammlung), пропорциональ система буйынса һайланған исемлектәр халҡы менән ябылған, ҡала вәкилдәренән торған (Stadtverordneter), үҙҙәре араһынан ҡала һайланған старостаһы вәкил (Stadtverordnetenvorsteher), башҡарма органы ҡала магистраты (Magistrat), обер тора-бургомистры (Oberbürgermeister) һәм штадтратов (Stadtrat).

Вәкиллекле органдары — вәкиллеге община (Gemeindevertretung), пропорциональ система буйынса һайланған исемлектәр халҡы менән ябып, община вәкилдәренән торған (Gemeindevertreter), мөхит үҙе вәкиллеге рәйесе итеп һайланды община (der Vorsitzender Gemeindevertretung), башҡарма органы — идара итеүсе община (Gemeindevorstand), торған (Bürgermeister) һәм олдермен (Beigeordneter).

Округының урындағы вәкәләтле органы — советы урындағы (Ortsbeirat), башҡарма органы, урындағы округы — урындағы староста (Ortsvorsteher).

Туғандаш төбәктәр

Гессен менән партнёрлыҡ мөнәсәбәттәре:

	Аквитания	Франция
	Бурса	Төркиә
	Эмилия-Романья	Италия
	Ярославль өлкәһе	Рәсәй Федерацияһы
	Великопольское воеводство	Польша
	Висконсин	АҠШ

Һылтанмалар

• Рәсми бите (нем.)