Эстәлеккә күсергә

Әхмәтов Низаметдин Шәмсетдин улы

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Әхмәтов Низаметдин Шәмсетдин улы
Зат ир-ат[1]
Гражданлыҡ  СССР
 Рәсәй
Тыуған көнө 18 март 1949({{padleft:1949|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:18|2|0}})[2][3] (75 йәш)
Тыуған урыны Ибраһим, Ҡояш ауыл биләмәһе[d], Ҡоншаҡ районы, Силәбе өлкәһе, РСФСР, СССР
Яҙма әҫәрҙәр теле урыҫ теле
Һөнәр төрө яҙыусы, диссидент
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Тасуирлау биттәре ru.openlist.wiki/%D0%90%…
Википедияла Әхмәтов фамилиялы башҡа кешеләр тураһында мәҡәләләр бар.

Әхмәтов Низаметдин Шәмсетдин улы (18 март 1949 йыл) — СССР шағиры, диссидент. 20 йыл самаһы төрмәлә ултыра (1967—1987).

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1949 йылдың 18 мартында Силәбе өлкәһенең Ҡоншаҡ районы Ибраһим ауылында башҡорт ғаиләһендә тыуған.

Ҡоншаҡ ауылының рус мәктәбендә уҡый, ата-әсәһе шунда күсеп килә. 1966 йылда Силәбелә һөнәри-техник училищены тамамлай һәм ер тетрәүҙән Һуң зыян күргән Ташкентты тергеҙеүгә юллана[4][5]. Унда ҡырым татарҙарын депортация урындарынан Ҡырымға ҡайтарыу маҡсатын ҡуйған ҡырым татарҙары милли хәрәкәте менән бәйләнеш тота[6].

Тәүге тапҡыр 1967 йылдың 13 сентябрендә урлашыуҙа — уйлап сығарылған ғәйепләү буйынса ҡулға алына[4][6]. 1969 йылдың майында КГБ-ның Ташкент тәфтиш изоляторында хоҡуҡ һаҡлаусы һәм шағир Илья Габай менән таныша[4]. 1969 йылдың 26 ноябрендә Тәфтиш изоляторында листовкалар таратҡан өсөн Үзбәк ССР-ы Енәйәт кодексының 60-сы статьяһы 1-се бүлеге буйынса («советтарға ҡаршы агитация») уны 7 йылға иркенән мәхрүм итеүгә һәм 5 йылға һөргөнгә, үтәлмәгән сроктың бер өлөшөн ҡушып, бөтәһе 10 йылға иркенән мәхрүм итеүгә һәм 5 йылға һөргөнгә хөкөм итәләр. Төрмәлә Дубравлагта һәм Владимир төрмәһендә ултыра. 1973 йылдың 19 ғинуарында Мордва АССР-ы Зубово-Полянск район суды Әхмәтовты «хулиганлыҡ»та (РСФСР Енәйәт кодексының 206 статьяһы 2-се бүлеге буйынса) ғәйепләп, өҫтәмә биш йылға төрмәгә ултырта. 1978 Йылда Красноярск крайының холоҡ төҙәтеү-хеҙмәт учреждениелары идаралығына этаплап ебәрелә[5].

Төрмәлә ул шиғырҙар яҙа башлай. 1978 йылда Әхмәтовҡа ФРГ-ға ике шиғырын һәм тотҡондарҙың башҡа дәүләттәрҙә йәшәүселәргә мөрәжәғәтен ебәрергә форсат тейгән[4]. Хатты ағас партияһы менән ебәрә[6]. Хельсинки килешеүҙәренең үтәлешен тикшереү буйынса Мадрид кәңәшмәһенә ебәргән хаты өсөн 1982 йылдың аҙағында яңынан ҡулға алына[5][7]. 1983 йылда Красноярск тәфтиш изоляторында үҙенең енәйәт эше материалдарының артҡы яғына 43 шиғыр яҙа, һуңынан уларҙы сит илдәрҙә баҫтырып сығара алған. 1983 йылда ул аҡылдан яҙған тип таныла һәм Алма-Ата махсус психиатрия дауаханаһына мәжбүри дауаланыуға ебәрелә[5].

Әхмәтовтың текстары баҫылып сыҡҡандан һуң көнбайышта уны азат итеүҙе талап иткән кампания башлана. Совет шағиры, төрмәлә ултырған сағында, Бөйөк Британия, Франция, Дания һәм Австрия ПЕН-клубтарының[8] почетлы ағзаһы итеп һайлана[4]. Әхмәтовты яҡлап уның әҫәрҙәрен тәржемә итеү менән шөғөлләнгән яҙыусы һәм йәмәғәт эшмәкәре Хелен Самуэли сығыш яһай[9]. 1987 йылда Әхмәтовтың яҙмышы тураһында мәсьәлә Бөйөк Британия парламенты ултырыштарының береһендә ҡуйыла, шулай уҡ ФРГ-ның элекке канцлеры Вилли Брандт һәм КПСС-тың Үҙәк Комитеты ағзаһы Вадим Загладин араһындағы һөйләшеүҙә күтәрелә[10][11]. Әхмәтов 1987 йылдың 12 февралендә иреккә сыға, 20 йыл тиерлек төрмәлә ултыра[5].

1987 йылдың 23 июлендә шағир дауаланыу өсөн ФРГ-ға китә[4][6]. Гамбургта йәшәй, унда «Камушки для кумалака бабушки Шамсии» романын яҙа. 1988 Йылда Fischer нәшриәтендә немец теленә тәржемә ителгән шиғырҙар һәм проза йыйынтығы сыға[4]. ФРГ-ла булған сағында Әхмәтов совет паспортын юғалта, ә тиҙҙән уға Башҡортостан Яҙыусылар союзынан саҡырыу килә. Яңы документ алыуҙы көтмәйенсә, шағир законһыҙ рәүештә Польша-СССР сиген аша үтергә ҡарар итә, һәм 1990 йылдың ноябрендә шунда ҡулға алына. КГБ-ның Вильнюстағы тәфтиш изоляторында тотола, унан Смоленскиға, ә һуңынан Силәбегә ебәрелә. 1991 йылдың 11 ғинуарында Әхмәтов, сығып китмәү тураһында ҡултамғаға ҡул ҡуйып, һаҡ аҫтынан азат ителә[4][12]. Бер айҙан Әхмәтовҡа ҡаршы эш туҡтатыла[4].

Рәсәйгә ҡайтҡас, Әхмәтов уҡытыусы Аленаға өйләнә. Уларҙың ике балаһы тыуа: Мәрйәм һәм Булат. Беренсе никахынан Аленаның өс балаһы була[13]. 1993 йылда Чита өлкәһендә йәшәй[4]. Пацифист булараҡ, Беренсе чечен һуғышын һәм Югославияны НАТО тарафынан бомбардировкалауын тәнҡитләй[13]. 2004 йылда Әхмәтовҡа Рәсәй Федерацияһының дәүләт стипендияһы бирелә[14]. 2017 йылғы мәғлүмәттәр буйынса Әхмәтов Силәбелә йәшәгән[7].

Наградалар һәм маҡтаулы исемдәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Record #250885156 // VIAF (билдәһеҙ) — [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
  2. ↑ Nisametdin S. Achmetov // https://pm20.zbw.eu/folder/pe/000079 — 1908.
  3. ↑ Каталог Немецкой национальной библиотеки (нем.)
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 Лёзов Сергей Низаметдин Ахметов. Предисловие (рус.) // Ной : журнал. — Москва, 1993. — № 5. — С. 84—85.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Ахметов Низаметдин Шамсутдинович - Электронный архив Фонда Иофе. Электронный архив Фонда Иофе. Дата обращения: 1 ноябрь 2022. Архивировано 1 ноябрь 2022 года.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Nizametdin Akhmetov (ингл.). PEN America (18 май 2017). Дата обращения: 1 ноябрь 2022. Архивировано 1 ноябрь 2022 года.
  7. ↑ 7,0 7,1 «Я буду несчастнее любого животного»: письма из психиатрической больницы. ОВД-Инфо (3 июль 2017). Дата обращения: 1 ноябрь 2022. Архивировано 1 ноябрь 2022 года.
  8. ↑ Төрлө әҙәби жанрҙарҙа эшләгән профессиональ яҙыусыларҙы, шағирҙарҙы һәм журналистарҙы берләштергән халыҡ-ара хоҡуҡ һаҡлау хөкүмәт ҡарамағындағы ойошмалар.
  9. ↑ Helen Szamuely, ardent Eurosceptic – obituary (14 май 2017). 1 ноябрь 2022 тикшерелгән.
  10. ↑ Nizametdin Akhmetov (ингл.). hansard.parliament.uk. Дата обращения: 1 ноябрь 2022. Архивировано 1 ноябрь 2022 года.
  11. ↑ 1987 год. Вести из СССР — USSR News Brief (1987). Дата обращения: 1 ноябрь 2022. Архивировано 1 ноябрь 2022 года.
  12. ↑ Мигалкин Игорь Долгая дорога к дому (рус.) // Томский вестник : городская газета. — 1991. — № 12. — С. 1. Архивировано из первоисточника 1 ноябрь 2022.
  13. ↑ 13,0 13,1 Хотопп-Рике Мисте Низаметдин Ахметов — судьба башкира в Германии (рус.) // AlTaBash : журнал. — 2006. — № 3. — С. 16. Архивировано из первоисточника 1 ноябрь 2022.
  14. ↑ О присуждении государственных стипендий на 2004 год. Дата обращения: 1 ноябрь 2022. Архивировано 27 февраль 2019 года.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Әхмәтов_Низаметдин_Шәмсетдин_улы&oldid=1273845» битенән алынған