Эстәлеккә күсергә

Ираҡ һуғышы

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Был мәҡәлә 2003—2011, 2011—2017 йылдарҙағы һуғыш хаҡында. Ҡарағыҙ: Ираҡта граждандар һуғышы.
Ираҡ һуғышы
Төп конфликт:
Ираҡ конфликты (белор.)баш.
өҫтән аҫҡа сәғәт уҡтары буйынса: Америка танкылары Багдадта, 2003; яралыны эвакуациялау, Фаллуджа, 2004; Бағдадта мина һалынған машинаның шартлауы, 2005; Ираҡ һалдаттары, 2005
өҫтән аҫҡа сәғәт уҡтары буйынса: Америка танкылары Багдадта, 2003; яралыны эвакуациялау, Фаллуджа, 2004; Бағдадта мина һалынған машинаның шартлауы, 2005; Ираҡ һалдаттары, 2005
Дата

20 март 2003 — 15 декабрь 2011[1]

Урыны

Ираҡ

Сәбәбе
  • Ираҡ властарын Әл-Ҡаидә менән хеҙмәттәшлектә һәм күпләп юҡ итеү ҡоралы етештереүҙә ғәйепләүҙәр
  • АҠШ-тың терроризмға һәм ислам радикализмына ҡаршы, төбәктә үҙ йоғонтоһон киңәйтеү, демократлаштырыу, Ираҡ ресурстары өсөн көрәше
Нәтижә
  • АҠШ-тың һәм союздаштарының хәрби еңеүе, С.Хөсәйен һәм Баас партияһын ҡолатыу, Ираҡтың даими армияһы капитуляцияһы, илде баҫып алыу (2003)
  • Ираҡтың яңы хөкүмәтен булдырыу
  • Ираҡ баш күтәреүселәр хәрәкәте, илдә дини көсөргәнештең артыуы
  • Илдә терроризмдың үҫеүе
  • Ираҡта граждандар һуғышы (2006—2008))
  • Саддам Хөсәйенде язалау (2006)
  • Ираҡ баш күтәреүселәре АҠШ ғәскәрҙәрен сығарыуға өлгәшә (2011)
  • Теракттар ғәскәрҙәрҙе сығарғандан һуң да дауам итә
  • 2014 йылдың йәйендә АҠШ ғәскәрҙәренең Ираҡҡа кире килеүе
  • Ираҡта Граждандар һуғышы (2011—2017)
Ҡаршы тороусылар

2003 год:
Америка Ҡушма Штаттары АҠШ
Бөйөк Британия Бөйөк Британия
Австралия Австралия
Польша Польша
Иракский Курдистан Пешмерга

2003 йылдан һуң:
Ираҡта халыҡ-ара коалиция көстәре:

Ираҡ Ираҡ

Төркиә Төркиә (в 2007—2008 годах)
Ополчение «Сыны Ирака (белор.)баш.»
Бадра ойошмаһы
Шәхси хәрби компаниялар[2]

2003 год:
Ираҡ Ираҡ
Сүриә Сирийские добровольцы[3]

После 2003 года:
Ираҡ баш күтәреүселәре:

Командирҙар

АҠШ флагы Джордж Уокер Буш
АҠШ флагы Барак Обама
АҠШ флагы Томми Фрэнкс
АҠШ флагы Джон Абизаид
АҠШ флагы Рикардо Санчес
АҠШ флагы Джордж Кейси
АҠШ флагы Дэвид Петреус
АҠШ флагы Рэймонд Одиерно
АҠШ флагы Ллойд Остин
АҠШ флагы Роберт Гейтс
Бөйөк Британия флагы Тони Блэр
Бөйөк Британия флагы Гордон Браун
Бөйөк Британия флагы Дэвид Кэмерон
Австралия флагы Джон Говард
Австралия флагы Кевин Радд
Организация Североатлантического договора Андерс Фог Расмуссен
Польша Александр Квасьневский
Иракский Курдистан Масуд Барзани
Ираҡ Айяд Аллауи
Ираҡ Ибрахим аль-Джафари
Ираҡ Нури аль-Малики

Ираҡ Сәддам Хөсәйен #  †
Ираҡ Удей Хусейн  †
Ираҡ Кусей Хусейн  †
Ираҡ Али Хасан аль-Маджид #  †
Ираҡ Иззат ад-Дури
Ираҡ Таха Ясин Рамадан # †
Ираҡ Барзан Ибрагим ат-Тикрити #  †

/Ираҡ Иззат ад-Дури
Муктада ас-Садр
Ҡалып:Флагификация/Хезболла Хасан Насралла
Ҡалып:Флагификация/Әл-Ҡаидә Абу Мусаб аз-Заркави  †
Аль-Каида Абу Айюб аль-Масри  †
Аль-Каида Абу Сулейман
Аль-Каида Абу Умар  †
Аль-Каида Абу Дуа  †

Ҡаршы тороусы көстәр

309 000 кеше

375 000 кеше

Юғалтыуҙар

25 128+ шул иҫәптән һәләк булыусылар:

31 708—37 800 шул иҫәптән һәләк булыусылар:

  • С. Хөсәйен хөкүмәте: 5388[16]—10 800[17][18] убитых
  • баш күтәреүселәр: 26 320—27 000 һәләк булыусы[19]
Тыныс халыҡ араһында юғалтыуҙар
от 116 000 до 1 500 000 һәләк булыусылар[20][21]
 Ираҡ һуғышы Викимилектә
Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Ираҡ һуғышы (2003 йылдың 20 мартынан 2011 йылдың 15 декабренә тиклем[1]) — оҙаҡҡа һуҙылған хәрби конфликт. Ул 2003 йылда АҠШ һәм уның союздаш көстәренең Ираҡҡа Саддам Хөсәйен хөкүмәтен ҡолатыу өсөн баҫып инеүенән башлана.

Америка ғәскәрҙәре рәсми рәүештә 2011 йылда сығарыла. Әммә Сүриәлә граждандар һуғышы һәм Ираҡ һәм Левант Ислам дәүләтенең (ИГИЛ) территориаль экспансияһы башланғас, 2014 йылда Обама хакимиәте Америка ғәскәрҙәрен Ираҡҡа кире индереү тураһында ҡарар ҡабул итә.

Тарих башы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

БМО-ның Именлек Советының 687-се резолюцияһына ярашлы, Фарсы ҡултығындағы һуғыш тамамланғандан һуң, Ираҡҡа Ираҡ күпләп юҡ итеү ҡоралын бөтөрөүҙе һәм химик, ядро, бактериологик ҡорал, алыҫ араға ракеталар эшләү буйынса программаларын туҡтатыуҙы күҙәтеү өсөн Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Махсус комиссияһы килә. Комиссия үҙ функцияларын 1998 йылға тиклем уңышлы башҡара. Ираҡ яғының артабанғы хеҙмәттәшлектән баш тартыуы арҡаһында унан китергә мәжбүр була.

1991 йылғы һуғыштың һәм 687-се резолюцияның тағы бер оҙайлы эҙемтәһе булып Ираҡ хәрби самолеттарының осоштарын тыйған һауа зоналарын индереү тора. Был зоналар илдең төньяғында һәм көньяғында Саддам Хөсәйен режимы тарафынан репрессияларға дусар ителгән курдтарҙы һәм шиғыйҙарҙы һаҡлау өсөн булдырыла. Зоналарҙа Америка һәм Британия авиациялары патруллек итә.

1990 йылдар дауамында күпләп юҡ итеү ҡоралын бөтөрөү процесы ауырлыҡтарға осрай, сөнки Ираҡ властары Махсус комиссия менән хеҙмәттәшлек итергә теләмәй. Башҡа проблемалар ҙа була. 1993 йылдың ғинуарында АҠШ, Бөйөк Британия һәм Франция һауа көстәре илдең көньяғында Ираҡтың зенит ракета системалары позицияларына ике ракета һәм бомба һөжүме яһай, сөнки улар осоуға рөхсәт булмаған зонала патруллек иткән союздаштар самолеттарына хәүеф тыуҙыра. 1998 йылдың декабрендә, Ираҡ халыҡ-ара инспекторҙар менән хеҙмәттәшлек итеүҙән баш тартҡандан һуң, АҠШ һәм Бөйөк Британия Ираҡҡа ҡаршы «Сүл төлкө»һө хәрби операцияһын үткәрә. Ул тамамланғандан һуң, Ираҡ һауа-десант оборонаһы системаһы осоу зоналарын күҙәтеүсе Америка-Британия самолеттарын даими ата башлай. Яуап һөжүмдәре һөҙөмтәһендә урындағы халыҡ араһында йыш ҡына ҡорбандар булып тора. Ираҡ күгендә ҡораллы бәрелештәр 1998 йылдың декабренән 2003 йылдың мартына тиклем һирәкләп булып тора, ә 2002 йылдың уртаһынан һиҙелерлек арта.

Ираҡҡа ҡаршы АҠШ-тың хәрби операцияһы ихтималлығы тураһында тәүге фараздар киң мәғлүмәт сараларында 2001 йылдың 11 сентябрендә террористик һөжүмдәрҙән һуң күренә башлай[22]. Әммә теракттарҙан һуң тәүге айҙарҙа Джордж Уокер Буш хакимиәте иғтибарын Афғанстандағы Талибан хәрәкәтенә ҡаршы хәрби хәрәкәттәргә йүнәлтә[23]. 2002 йыл башына талибтар еңелә һәм властан ситләтелә. Йыл уртаһынан АҠШ халыҡ-ара инспекторҙарҙы Ираҡҡа кире килтереүҙе талап итә башлай.

Киң мәғлүмәт саралары хәбәр итеүенсә, Бөйөк Британия премьер-министры Тони Блэр 2002 йылдың апрелендә үк үҙ иленең киләсәк һуғышта ҡатнашыуына ризалаша[24]. Йәй-көҙ дауамында инспекторҙарҙың Ираҡҡа ҡайтыуы тирәһендәге хәл АҠШ-Ираҡ көрсөгө һыҙаттарын ала. АҠШ баҫымы аҫтында һәм 2002 йылдың ноябрендә БМО Именлек Советының 1441-се резолюцияһы ҡабул ителгәндән һуң, Саддам Хөсәйен, ниһайәт, халыҡ-ара инспекторҙарҙы илгә индерергә ризалыҡ бирә. ЮНМОВИК комиссияһы Ираҡҡа килә һәм күпләп ҡырыу ҡоралын эҙләй, әммә уларҙы етештереүҙең эҙен тапмай.

Ҡораллы төркөмдәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Тыныс халыҡты системалы рәүештә үлтереү (башлыса барышында теракт). Мәҫәлән, Ираҡ эске эштәр министрлығы мәғлүмәттәре буйынса, 2004 йылдың башынан 2005 йылдың уртаһына тиклем 12 мең Ираҡ кешеһе теракт ҡорбаны була[25]. Ираҡ боевиктарының террорсы-үлемселәрҙе әүҙем ҡулланыуы тыныс халыҡ араһында ҙур ҡорбандарға килтерә, был сит ил һалдаттарының юғалтыуҙарынан күп тапҡырға артығыраҡ була: 2003—2010 йылдар осоронда теракттар һөҙөмтәһендә кәмендә 12 000 тыныс ираҡ халҡы һәм ни бары 200 коалицион көстәр һалдаты һәләк була[26]. Шулай уҡ ҡарағыҙ: Список крупнейших терактов в ходе Иракской войны. 2005 йылда сығарылған «Хьюман Райтс Вотч» хөкүмәткә ҡарамаған ойошмаһы «Ираҡта Әл-Ҡәидә» һәм Ансар әл-Суннаның баш күтәреүселәре төркөмдәренең мәсеттәрҙә, баҙарҙарҙа, автобус туҡталыштарында һәм башҡа граждандар күп йөрөгән урындарҙа мина һалынған машиналарҙы һәм үлемсе-террорсыларҙы файҙаланып һөжүм итеүҙәре тураһында хәбәр итә; Отчётта билдәләнеүенсә, бындай эштәр хәрби енәйәттәр булып тора һәм ҡайһы бер осраҡтарҙа кешелеклелеккә ҡаршы енәйәттәр булыуы ла мөмкин. Докладта шулай уҡ, баш күтәреүселәр төркөмдәре граждандарҙы һәм әсирлеккә алынған комбатанттарҙы язалау менән шөғөлләнә, тип хәбәр ителә.
  • Дипломатик вәкиллектәргә һәм дипломаттарға һөжүм итеүҙәр, шул иҫәптән БМО-ның Ираҡтағы штаб-фатиры шартлауы (2003 йылдың авгусы), ике алжирлыны үлтереү[27] бер Мысыр[28] һәм Рәсәйҙең биш дипломаты[29].
  • Теракт ваҡытында тыныс халыҡҡа ҡаршы химик ҡорал ҡулланыу: 2007 йылда хлор ярҙамында бер нисә теракт яһала, һөҙөмтәлә йөҙәрләгән кеше зыян күрә[30][31]
  • Хәрби әсирҙәрҙе үлтереү.
  • 2006 йылдың июнендә боевиктар ике АҠШ һалдатын әсирлеккә ала һәм уларҙы язалай. Һуңыраҡ ике һалдаттың да мәйеттен һәм мыҫҡыллау билдәләре күрһәткән видеояҙма тарата[32].

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 АҠШ рәсми рәүештә Ираҡта һуғышты туҡтата. Лента.Ру (15 декабрь 2011). Дата обращения: 18 декабрь 2011. Архивировано 4 ғинуар 2012 года.
  2. ↑ Опыт использования частных военных компаний в ходе военных конфликтов в Ираке и Афганистане. Дата обращения: 9 август 2019. Архивировано 9 август 2019 года.
  3. ↑ Сирия переправляет в Ирак добровольцев для войны с Америкой. Lenta.ru. Дата обращения: 25 март 2013. Архивировано 4 апрель 2013 года.
  4. ↑ Hizbullah’s Role in Attacks Against U.S. and British Forces in Iraq 2020 йыл 21 сентябрь архивланған.  (Тикшерелеү көнө: 27 апрель 2012)
  5. ↑ США заявляют, что Иран поставляет оружие иракским шиитам (12 февраль 2007). Дата обращения: 17 июнь 2022. Архивировано 4 апрель 2019 года.
  6. ↑ Гумер Исаев: «Сирия как союзница Ирана поддерживает иракских повстанцев» 2020 йыл 12 июль архивланған. Петербургский востоковед объяснил, почему проамериканское иракское правительство вынуждено стягивать войска на сирийской границе
  7. ↑ 7,0 7,1 iCasualties.org — авторитетный[сығанаҡ 1378  көн күрһәтелмәгән] сайт, подсчитывающий потери коалиции.
  8. ↑ 260 killed in 2003,[1] 2011 йыл 28 июнь архивланған. 15,196 killed from 2004 through 2009 (with the exceptions of May 2004 and March 2009),[2] 2013 йыл 30 июль архивланған. 67 killed in March 2009,[3] 2012 йыл 26 февраль архивланған. 1,100 killed in 2010,[4] 2013 йыл 16 ғинуар архивланған. and 1,067 killed in 2011,[5] 2014 йыл 3 сентябрь архивланған. thus giving a total of 17,690 dead
  9. ↑ Greg Bruno. Finding a Place for the 'Sons of Iraq'. Council on Foreign Relations. Дата обращения: 26 декабрь 2011. Архивировано из оригинала 10 декабрь 2016 года.
  10. ↑ Турция объявила о завершении операции в Ираке // "Интерфакс" от 29 февраля 2008
  11. ↑ 4 Turkish cops slain in daytime Mosul ambush 2014 йыл 15 июль архивланған. // "Chicago Tribune" от 18 декабря 2004
  12. ↑ Willing to face Death: A History of Kurdish Military Forces – the Peshmerga – from the Ottoman Empire to Present-Day Iraq (page 67) 2013 йыл 29 октябрь архивланған.; Report: Sunnis attack village near Baghdad, USA Today (10 июль 2007). 1 май 2010 тикшерелгән.
  13. ↑ Office of Workers' Compensation Programs (OWCP) – Defense Base Act Case Summary by Nation. U.S. Department of Labor. Дата обращения: 15 декабрь 2011. Архивировано 15 май 2020 года.
  14. ↑ Архивированная копия. Дата обращения: 30 июль 2007. Архивировано из оригинала 29 сентябрь 2007 года. 2007 йыл 29 сентябрь архивланған.
  15. ↑ DBA CUMULATIVE REPORT BY NATION (09/01/2001 - 3/31/2010). Дата обращения: 16 май 2020. Архивировано 15 май 2020 года.
  16. ↑ [6] 2009 йыл 2 сентябрь архивланған. // comw.org
  17. ↑ Press release (28 October 2003). "New Study Finds: 11,000 to 15,000 Killed in Iraq War; 30 Percent are Non-Combatants; Death Toll Hurts Postwar Stability Efforts, Damages US Image Abroad". Project on Defense Alternatives (via Common Dreams NewsCenter). Retrieved 2 September 2010. 2006 йыл 17 октябрь архивланған.
  18. ↑ Conetta, Carl (23 October 2003). "The Wages of War: Iraqi Combatant and Noncombatant Fatalities in the 2003 Conflict — Project on Defense Alternative Research Monograph #8" 2009 йыл 2 сентябрь архивланған.. Project on Defense Alternatives (via Commonwealth Institute). Retrieved 2 September 2010.
  19. ↑ 597 killed in 2003,[7] 2011 йыл 28 апрель архивланған., 23,984 killed from 2004 through 2009 (with the exceptions of May 2004 and March 2009),[8] 2013 йыл 30 июль архивланған. 652 killed in May 2004,[9] 2010 йыл 2 декабрь архивланған. 45 killed in March 2009,[10] 2009 йыл 3 сентябрь архивланған. 676 killed in 2010,[11] 2014 йыл 4 август архивланған. 366 killed in 2011 (with the exception of February),[12] 2014 йыл 14 июль архивланған.[13] 2015 йыл 9 февраль архивланған.[14] 2014 йыл 12 август архивланған.[15] 2015 йыл 9 февраль архивланған.Archived copy. Дата обращения: 3 июль 2011. Архивировано 11 ғинуар 2012 года. 2012 йыл 11 ғинуар архивланған.[16]Archived copy. Дата обращения: 22 октябрь 2011. Архивировано 12 ғинуар 2012 года. 2012 йыл 13 май архивланған.Archived copy. Дата обращения: 15 октябрь 2011. Архивировано 2 октябрь 2011 года. 2011 йыл 2 октябрь архивланған. thus giving a total of 26,320 dead
  20. ↑ David Blair. Iraq war 10 years on: at least 116,000 civilians killed (ингл.). The Telegraph (15 март 2013). Дата обращения: 12 сентябрь 2019. Архивировано 18 март 2013 года.
  21. ↑ Update on Iraqi Casualty Data (January 2008). Дата обращения: 9 ноябрь 2010. Архивировано из оригинала 20 февраль 2011 года. 2011 йыл 20 февраль архивланған.
  22. ↑ После 11 сентября — хронология. Дата обращения: 26 март 2008. Архивировано из оригинала 11 май 2008 года. 2008 йыл 11 май архивланған.
  23. ↑ А Великобритания (в 2001 году) отказалась принимать участие в свержении Саддама Хусейна, посчитав это незаконным Архивная копия от 31 декабрь 2009 на Wayback Machine
  24. ↑ Sunday Times: Блэр согласился в 2002 году участвовать в иракской войне. Дата обращения: 1 февраль 2008. Архивировано из оригинала 4 май 2008 года.
  25. ↑ Iraq Puts Civilian Toll at 12,000. Дата обращения: 29 сентябрь 2017. Архивировано 12 октябрь 2017 года.
  26. ↑ Casualties of suicide bombings in Iraq, 2003—2010. Дата обращения: 14 май 2014. Архивировано 15 май 2014 года.
  27. ↑ Kidnappers Kill Algerian Diplomats {{{2}}}.
  28. ↑ Captors kill Egypt envoy to Iraq. Дата обращения: 9 февраль 2008. Архивировано 14 апрель 2016 года.
  29. ↑ Захват дипломатов РФ в Ираке. Дата обращения: 9 февраль 2008. Архивировано из оригинала 18 ноябрь 2007 года. 2007 йыл 18 ноябрь архивланған.
  30. ↑ Иракские повстанцы взяли на вооружение опыт Первой Мировой. Дата обращения: 13 май 2009. Архивировано из оригинала 6 июнь 2009 года.
  31. ↑ В Ираке боевики применили химическое оружие. Дата обращения: 17 апрель 2019. Архивировано 17 апрель 2019 года.
  32. ↑ Иракские террористы показали трупы похищенных американских солдат 2010 йыл 12 декабрь архивланған. // polit.ru

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Кузнецов Д. В. Иракский кризис. Очерк событий. Документы и материалы: Учебное пособие. — Благовещенск: Издательство БГПУ, 2006. — 259 с.
  • Кузнецов Д. В. Проблемы Ближнего Востока и общественное мнение. В 2-х частях. Часть II. Иракский кризис. — Благовещенск, Издательство БГПУ, 2009. — 444 с. Переиздание: Кузнецов Д. В. Проблемы Ближнего Востока в зеркале мирового общественного мнения. Книга 2. Иракский кризис и общественное мнение. — LAP LAMBERT Academic Publishing, 2010. — 476 с.
  • Уткин А. И. Правда об Ираке или Битва в Месопотамии 2021 йыл 5 октябрь архивланған. — М.: ОЛМА-пресс, 2007. — 496 с.
  • Суворов С. Советское и американское оружие в иракской войне (рус.) // Техника и вооружение вчера, сегодня, завтра : журнал. — 2003. — № 10. — С. 15—18.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ираҡ_һуғышы&oldid=1200674» битенән алынған