Эстәлеккә күсергә

Круковский Михаил Антонович

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Круковский Михаил Антонович
Рәсем
Зат ир-ат
Гражданлыҡ  Рәсәй империяһы
 Рәсәй республикаһы
 Совет Рәсәйе
 СССР
Тыуған көнө 1856 или 1865
Тыуған урыны Резекне[d], Витебская губерния[d], Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө 1936
Вафат булған урыны Ташкәнт, Үзбәк ССР-ы[d], СССР
Һөнәр төрө яҙыусы, тәржемәсе, фотограф, географ, этнограф, новеллист
Жанр очерк[d]
Авторлыҡ хоҡуҡтары статусы авторлыҡ хоҡуҡтарының ғәмәлдә булыу ваҡыты үткән[d]
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы Mikhail Krukovskiy
 Круковский Михаил Антонович Викимилектә

Михаил Антонович Круковский (1856 йыл йәки1865 йыл [1], Режица, Витебск губернаһы — 1936 йыл, Ташкент, Үзбәк ССР-ы) — урыҫ яҙыусыһы, тәржемәсе, фотограф, географ һәм этнограф.

Рәсәй халыҡтары этнографияһы буйынса беллетристик һәм фәнни-популяр очерктар һәм альбомдар авторы. Үҙ ҡулдары менән фотоға төшөрөп, бер нисә фундаменталь географик баҫма сығарған. XIX быуат аҙағында — ХХ быуат башында Рәсәй буйлап сәйәхәт иткән һәм ябай эшселәрҙең, крәҫтиәндәрҙең тормошон өйрәнгән[2]. Бер ни тиклем ваҡыт Петербургта йәшәгән һәм эшләгән «Товарищ» исемле балалар журналын сығарған[3]. Каменск ҡала тыуған яҡты өйрәнеү музейының беренсе директоры булған.

Круковский эштәренең күбеһе Санкт-Петербургтағы Бөйөк Петр исемендәге Антропология һәм этнография музейында (Кунсткамера) һаҡлана[4]. Уның фотоколлекцияһынан 52 цифрлы һүрәтте Кусткамера хеҙмәткәрҙәре Салауат Юлаев музейына тапшырған[5].

М. А. Круковскийҙың әҙәби псевдонимы «М. Деревянщиков» булған[6][7].

Ижады

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«Олонецкий край» китабы 1906 йылда «Землеведение» журналында юғары баһаға лайыҡ булған, был сәйәхәтсене сәфәрҙәрен дауам итергә илһамландырмай ҡалмаған[8][1].

Олонецк крайына ижади сәфәргә барған Круковский 1908 йылда үҙенең тәьҫораттары нигеҙендә дөйөм исем аҫтында бер нисә хикәйә һәм әкиәт яҙа. Ул Маленькие люди. Рассказы и сказки тигән исем менән донъя күрә[9]

Олонец крайы буйлап юлъяҙмаларын баҫтырып сығарғандан һуң Круковский 1908 йылда Көньяҡ Урал буйлап сәйәхәт итә, уның барышында юл көндәлеге алып бара һәм фотоһүрәттәр төшөрә. Бер йылдан һуң фотоиллюстрациялар менән көндәлектәр китап булып сыға[1]. Һөҙөмтәлә икенсе сәфәрҙең һөҙөмтәһе — тағы ла бер ҙур монография.

Унда бай иллюстратив материал, шул иҫәптән Круковскийҙың экспедиция ваҡытында төшөргән 140 фотоһы иҫәпләнә. Китапта Ағиҙел буйлап ағып төшөү, башҡорттар, металлургия заводтарының һәм заводсыларҙың эше тураһында әҙәби һәм этнографик яҙмалар, ҙур төбәктең тауҙары, мәмерйәләре һәм далалары тураһында географик яҙмалар тупланған. Китаптың атамаһы 7 өлөштән тора[10]

Башҡорттарҙың фотоһүрәттәренең күбеһе Салауат районы биләмәһендә — Яхъяла, Ишембайҙа, Миндештә төшөрөлгән. Уның сәфәренең һөҙөмтәһе булараҡ Салауат районы төбәге халҡы өсөн әһәмиәтле милли кейемдәге фотографиялар, боронғо эш ҡоралдары, төрлө ҡаралтылар, урамдар һәм башҡалар теркәлеп ҡала. Фотоһүрәттәр буйынса төйәктең һәм ҡыр-көҙәй ырыуы тарихын тергеҙергә мөмкин[11]. 1911 йылда Круковскийҙан Музейға Көньяҡ Урал буйлап ҙур фотоһүрәттәр йыйынтығы (382 фото) килә, унда ошо төбәктең бөтә этник төрлөлөгө күрһәтелә.(колл. № 1919)[12]

Тасуирлама

М. Круковскийҙың Көньяҡ Уралдағы төп ҡыҙыҡһыныуы этнография була. «Климат бүлкәттәре ни тиклем төрлө, Уралда йәшәгән халыҡтар ҙа шул тиклем күп», — тип яҙған ул. Авторҙың иғтибары мәҙәниәттәрҙең контрастарына йүнәлтелә; Көньяҡ Урал буйлап сәйәхәт иткәндә ул: «Сәйәхәтсенең күҙе этнографик буяуҙар һәм костюмдар хәрәкәтендә ял ала», — тип билдәләй[13]. Круковский башҡорттарҙы[14], мишәрҙәрҙе, урыҫтарҙы, нуғайбәктәрҙе, ҡырғыҙ-ҡайсаҡтарҙы тасуирлай[1]

Сәфәрҙәрендә ул үҙен этнограф тип атай. Круковский күҙәтеүҙәре буйынса, башҡорттар «боронғо кәләпүштәрҙе һәм биҙәктәрҙе һаҡлап ҡалған»[13]. Тәү сиратта үҙенең көндәлегендә ҙур урын биләйәсәк «дала башҡорттарын күреү» ниәте менән йөрөй. Юлъяҙмаларҙа башҡорттар үҙҙәренең йолалары һәм ҡиммәттәре өсөн көрәшсе сифатында күрһәтелгән. Круковский был халыҡты татар, мишәр, сирмеш һәм башҡа фин-уғыр халыҡтары менән сағыштырған, уларҙы «күңелһеҙ һәм бик ҡуҙғалып бармаҫ», ә башҡорттарҙы «вайымһыҙ, күңелле, хатта еңел-елпе» тип атаған[15][16]

Әгәр башҡорттарҙы фотоға төшөрөргә маташыуҙар ауырлыҡтар менән барһа, нуғайбәктәр фотоға теләп төшкән. Круковский башҡорт ауылдарында бер ай, ә нуғайбәктәр араһында бер нисә көн генә булыуына ҡарамаҫтан, һуңғыларының фотолары башҡа халыҡтарҙың фотоһүрәттәре араһында иң яҡшыһы тип иҫәпләнә[1].

Сәйәхәте күңелһеҙ тамамлана: Ырымбурға китеп барышлай арба түңкәрелеп, фотоаппараты ватыла. Ҡала үҙе лә һәйбәт тәьҫорат ҡалдырмай. Ул үҙенең һуңғы сәфәрен бик һүрән генә һүрәтләй[17]

2019 йылдың 31 ғинуарында Салауат Юлаев музейындағы күргәҙмәлә
2019 йылдың 4 февралендә Салауат Юлаев музейында М. А. Круковский эштәренең фотокүргәҙмәһен ойоштороу

Әҫәрҙәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • М. А. Круковский. Антон сирота. [перевод] / Т. Ф. Кузин. — СПб.: журнал «Товарищ», 1895 [обл. 1896]. — 91 с.[7]
  • Сенкевич, Генрик. Письма из Африки. [текст]; пер. с пол. М. Круковский / П. П. Сойкин. — СПб., 1895. — 269 с.
  • М. А. Круковский. Вор. Ахмет. / П. Ф. Кузин. — СПб., 1895. — 32 с.[7][18]
  • М. А. Круковский. Доброе семя. Сборник стихотворений для школьного возраста. / О. Н. Попова. — СПб., 1898. — 86 с.[7][19]
  • Косякевич, Винцент. В бегах. Рассказ; пер. с пол. М. Круковский / П. Ф. Кузин. — СПб., 1901. — 32 с.[20]
  • М. А. Круковский. Вор. Ахмет. / Т. Ф. Кузин. — СПб., 1901. — 32 с.[7][21]
  • М. А. Круковский. Жизнь в природе. Биологические очерки для детей старшего возраста. По Брэму, Маршалю и др. — СПб.: журнал «Товарищ», 1903. — 290 с.[7][22]
  • М. А. Круковский. Олонецкий край. Путевые очерки. С 115 рис. худож. Н. Н. Герардова, Ел. Герунг, Д. И. Глущенко и др. по фотогр. авт. / И. Д. Сытин. — СПб.: «Петербургский учебный магазин», 1904. — 260 с.[7][23]
  • М. А. Круковский. Мир чудес. Географическая хрестоматия. / И. Д. Сытин. — М., 1905. — 364 с.[24]
  • М. А. Круковский. Маленькие люди. Рассказы и сказки. С рис. худож.: Н. В. Пирогова, Т. Лиандер и др. / К. И. Тихомиров. — М., 1908. — 375 с.[7][25]
  • М. А. Круковский. На льдине. Рассказ из жизни эстонских рыбаков. — М.: тип. Рус. т-ва печ. и изд. дела, 1909. — 32 с.[7][26]
  • М. А. Круковский. Россия в картинах (альбом). Вып. 1—8. / К. И. Тихомиров. — вып. 1-8. — М.: журнал «Товарищ», 1909. — 311 с.[7]
  • М. А. Круковский. Южный Урал. Путевые очерки. / К. И. Тихомиров. — М., 1909. — 311 с.[7][27]
  • М. А. Круковский. Беглец. Рассказ (для детей). / К. И. Тихомиров. — М., 1910. — 29 с.[7][28]
  • М. А. Круковский. По горам и долам. Повесть о странствованиях юного гимназиста. / М. О. Вольф. — СПб., 1910. — 262 с.[29]
  • М. А. Круковский. Родная жизнь. Рассказы по родиноведению. С рис. худож. С. М. Дудина, Н. И. Ткаченко и Н. Н. Герардова. / А. Ф. Девриен. — СПб., 1910. — 244 с.[7][30]
  • Мало, Гектор. Без семьи. Повесть. Пер. (в сокр.) с франц. М. А. Круковского. — Изд. 3-е. — М.: тип Вильде, 1913. — 240 с.[7]
  • М. А. Круковский. Над святым озером (Далай-Нор) [повесть]. — журнал «Товарищ». — СПб., 1913.
  • М. А. Круковский. В тумане. Рассказ (для детей). / К. И. Тихомиров. — Изд. 2-е. — М., 1914. — 9 с.[7][31]
  • М. А. Круковский. Маленький герой. Рассказ. С 4 рис. худ. Н. В. Пирогова / К. И. Тихомиров. — Изд. 2-е. — М., 1914. — 11 с.[7][32]
  • М. А. Круковский. По родному Северу. Рассказы по родиноведению. / И. Д. Сытин. — СПб., 1914. — 200 с.[7][33]
  • М. А. Круковский. Приключения Сеньки. Рассказ. С рис. худ. Н. В. Пирогова и И. В. Журбина / К. И. Тихомиров. — Изд. 2-е. — М., 1914. — 18 с.[7][34]
  • М. А. Круковский. Рыжик. Рассказ (для детей). / К. И. Тихомиров. — Изд. 2-е. — СПб., 1914. — 23 с.[7][35]
  • М. А. Круковский. Стриж. Рассказ. С рис. худ. В. А. Андреева. / К. И. Тихомиров. — Изд. 2-е. — СПб., 1914. — 16 с.[7][36]
  • М. А. Круковский. Буланко. Рассказ (для детей). / К. И. Тихомиров. — Изд. 2-е. — М., 1915. — 15 с.[7][37]
  • М. А. Круковский. В снегах. Рассказ. / К. И. Тихомиров. — Изд. 2-е. — М., 1915. — 22 с.[7][38]
  • М. А. Круковский. Зяблик. Рассказ. / К. И. Тихомиров. — Изд. 2-е. — М., 1915. — 72 с.[7][39]
  • М. А. Круковский. Мир чудес. Географическая хрестоматия. / И. Д. Сытин. — Изд. 2-е. — М., 1915. — 367 с.[7][24]
  • М. А. Круковский. Ружьё. Рассказ. / А. Ф. Девриен. — Изд. 2-е. — М., 1915. — 12 с.[7][40]
  • М. А. Круковский. Родная жизнь. Рассказы по родиноведению. С рис. худож. С. М. Дудина, Н. И. Ткаченко и Н. Н. Герардова. / А. Ф. Девриен. — Берлин: Изд. 2-е, 1922. — 168 с.[7]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Белоруссова, 2016
  2. ↑ Усть-Катав, запечатлённый на века (14 март 2016).
  3. ↑ Книга «Южный Урал. Путевые очерки» М. А. Круковский 1909 г. (12 сентябрь 2017).
  4. ↑ Лаврентьева, 2008
  5. ↑ Зашихин Е. С. Образ Урала в документах и литературных произведениях на материале ХХ века: учебное пособие хрестоматийного типа. — «Сократ», 2008. — С. 167. — 392 с. — ISBN 978-5-88664-319-0.
  6. ↑ Лесков Н. С. Неизданный Лесков. — «Наследие», 1997. — С. 558. — 584 с. — ISBN 978-5-9208-0051-0.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 7,20 7,21 7,22 7,23 7,24 7,25 РНБ
  8. ↑ Географическое обозрение // Журнал «Землеведение». — 1960. — Т. 13, кн. I-II. — С. 201.
  9. ↑ Нестор-История, 2007
  10. ↑ СОМБ, 2009
  11. ↑ Снимки, которым... 111 лет! (11 февраль 2019).
  12. ↑ Лаврентьева, 2008, с. 273—274
  13. ↑ 13,0 13,1 Белоруссова, 2016, с. 100—101
  14. ↑ Народы Урало-Поволжья: история, культура, этничность. — Уфимский полиграфкомбинат, 2003. — С. 118. — 360 с. — ISBN 978-5-85051-303-0.
  15. ↑ Галигузов, 2000, с. 77
  16. ↑ Галигузов, 2000
  17. ↑ Белоруссова, 2016, с. 101
  18. ↑ Вор. Ахмет - Круковский М.А.. — 1895.
  19. ↑ Доброе семя. Сборник стихотворений для школьного возраста - Круковский М.А.. — 1898.
  20. ↑ Вор; Ахмет: Рассказы М. Круковского (М. Деревенщикова). В бегах : Рассказ Винцента Косякевича - книга 1901 года.
  21. ↑ Вор; Ахмет - Круковский М.А.. — 1901.
  22. ↑ Жизнь в природе Биол. очерки для детей ст. возраста По Брэму, Маршалю и др. - Круковский М.А.. — 1903.
  23. ↑ Олонецкий край - Круковский М.А.. — 1904.
  24. ↑ 24,0 24,1 Миръ чудесъ : географическая хрестоматия / сост. М. Круковский. — 1905.
  25. ↑ Маленькие люди - Круковский М.А.. — 1908.
  26. ↑ На льдине - Круковский М.А.. — 1909.
  27. ↑ Южный Урал - Круковский М.А.. — 1909.
  28. ↑ Беглец - Круковский М.А.. — 1910.
  29. ↑ По горам и долам Повесть о странствованиях юного гимназиста - Круковский М.А.. — 1910.
  30. ↑ Родная жизнь. Рассказы по родиноведению - Круковский М.А.. — 1910.
  31. ↑ В тумане - Круковский М.А.. — 1914.
  32. ↑ Маленький герой - Круковский М.А.. — 1914.
  33. ↑ По родному Северу. Рассказы по родиноведению - Круковский М.А.. — 1914.
  34. ↑ Приключения Сеньки - Круковский М.А.. — 1914.
  35. ↑ Рыжик - Круковский М.А.. — 1914.
  36. ↑ Стриж - Круковский М.А.. — 1914.
  37. ↑ Буланко - Круковский М.А.. — 1915.
  38. ↑ В снегах - Круковский М.А.. — 1915.
  39. ↑ Зяблик (рассказ для детей) - Круковский М.А.. — 1915.
  40. ↑ Ружьё - Круковский М.А.. — 1915.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
commons: Михаил Круковский фотолары Викимилектә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Круковский_Михаил_Антонович&oldid=1266509» битенән алынған