Нептун

	Нептун
	; Нептундың «Вояджера-2нән күренеше».
Открытие
Беренсе асыусы	Урбен Леверье; Иоганн Галле; Генрих д’Арре
Асылған урыны	Берлин
Асылған ваҡыты	23 сентябрь 1846
Экзопланетаны табыу ысулы	иҫәпләү
Орбита характеристикалары
Перигелий	4 452 940 833 км; 29,76607095 а. е.
Афелий	4 553 946 490 км; 30,44125206 а. е.
Ҙур ярымкүсәр (a)	4 503 443 661 км; 30,10366151 а. е.
Орбитаның эксцентриситеты (e)	0,011214269
Әйләнеүҙең сидерик периоды	60 190,03 дня; 164,79 йылы
Әйләнеүҙең Синодик периоды	367,49 көндәр
Орбита тиҙлеге (v)	5,4349 км/с
Уртаса аномалия;(Mo)	267,767281°
Ауышлығы (i)	1,767975°; 6,43° Ҡояштың экваторы сағыштырма
Долгота восходящего узла (Ω)	131,794310°
Перицентр аргументы (ω)	265,646853°
Нимәнең юлдашы	Ҡояштың
Юлдаштары	14
Физик характеристикалар
Поляр ҡыҫылышы	0,0171 ± 0,0013
Экватор радиусы	24 764 ± 15 км
Поляр радиусы	24 341 ± 30 км
Өҫлөк майҙаны (S)	7,6408·109 км²
Күләме (V)	6,254·1013 км³
Массаһы (m)	1,0243·1026 кг
Уртаса тығыҙлығы (ρ)	1,638 г/см³
Экваторҙа есемдең тотҡарһыҙ төшөүе тиҙлеге (g)	11,15 м/с² (1,14 g)
Икенсе космик тиҙлек (v2)	23,5 км/c
Экваторҙа әйләнеү тиҙлеге	2,68 км/с; 9648 км/ч
Әйләнеү периоды (T)	0,6653 дня; 15 ч 57 мин 59 с
Күсәр ауышлығы	28,32°
Прямое восхождение северного полюса (α)	19ч 57м 20с
Төньяҡ полюс ауышлығы (δ)	42,950°
Альбедо	0,29 (Бонд); 0,41 (геом.)
Күренгән йондоҙ дәүмәле	8,0—7,78m
Мөйөшсә диаметр	2,2"—2,4"
Температура
Атмосфера
80±3,2 %	водород (H2)
19±3,2 %	гелий
1,5±0,5 %	метан
~0,019 %	водород дейтериды (HD)
~0,00015 %	этан
Льды:
	аммиак һымаҡтар
	һыу
	гидросульфидлы-аммонийлылар (NH4SH)
	метанлылар (?)

Нептун (символы: ) — Ҡояш системаһында һигеҙенсе һәм Ҡояштан иң алыҫ планета.

Мәғлүмәт

Ҙурлығы буйынса дүртенсе урында тора, массаһы буйынса — өсөнсө урында. Нептундың массаһы Ерҙән 17,2 тапҡыр ауырыраҡ, экватор диаметры — 3,9 тапҡыр ҙурыраҡ. Планета үҙенең исеме римлылар мифтарындағы Нептун исеме менән аталған. Планетаның билдәһе — .

Асыу тарихы

Планетаны 1846 йылдың 23 сентябрендә тәртипле күҙәтүеҙәр түгел, математик иҫәптәр сәбәпле асалар. Уран орбитаһының үҙенсәлектәре Ҡояш системаһында тағын бер планета булуын күрһәтәләр. Нептунды алдан әйткән урында табып асалар. Тиҙҙән уның эйәсене Тритонды асалар, башҡа хәҙерге көнгә билдәле 12 эйәрсене тик XX быуатта асыла. 1989 йылдың 25 авгусында Нептун тирәһендә «Вояжер-2» ғаләм карабы осоп үтте.

Ҡылыҡһырлама

Ҡояштан уртаса алыҫлығы 4496 млн км (30,06 а.б.). Сидерик әйләнеү периоды 164,8 йыл. Күсәре тирәләй әйләнеү периоды 16 сәғәт 06 минут. Әйләнеү күсәренең орбита буйлап хәрәкәте яҫылығына ауышлығы 60°25′. Диаметры 49 мең км. Массаһы 1,024•1026 кг. Уртаса тығыҙлығы 1,76•103 кг/м³.

Атмосфераһының химик составы

Водород, гелий, аҙ күләмдә метан һ.б. Ул — газдан торған гигант планета, туңған һыуҙан, метандан һәм аммиактан торған боҙ мантияһы менән уратылған таш ядроһы бар. Уның атмосфераһында үҙгәреп торған структуралы болоттар бар. Планетаның әйләнеүенә ҡаршы, көнбайыш йүнәлештә тиҙлеге 2200 км/сәғ. еткән елдәр иҫә. Планетаның магнит күсәре әйләнеү күсәренә ҡарата 47° мөйөш яһап ауышҡан. 13 юлдашы (иң ҙурҙары Тритон һәм Нереида, 394,7 мең км һәм 6,2 млн км алыҫлыҡта әйләнәләр) һәм ҡулсалар системаһы булыуы билдәле. Уның күк йөҙөндә яҡынса 8‑се йондоҙ дәүмәлендәге йондоҙ кеүек күренә. Башҡортостан биләмәһендә уны Ҡояштан алыҫлашҡан сағында бинокль йәки телескоп ярҙамында күҙәтергә була.

Иҫкәрмәләр

↑ Hamilton, Calvin J. Neptune (билдәһеҙ). Views of the Solar System (4 август 2001). Дата обращения: 13 август 2007. Архивировано 17 август 2011 года.
↑ Yeomans, Donald K. HORIZONS System (билдәһеҙ). NASA JPL (13 июль 2006). Дата обращения: 8 август 2007. Архивировано 17 август 2011 года.—На этом сайте перейдите в раздел «web interface»(левое меню) затем выберите «Ephemeris Type: ELEMENTS», «Target Body: Neptune Barycenter» и «Center: Sun».
↑ ^3,0 ^3,1 Munsell, K.; Smith, H.; Harvey, S.: Neptune: Facts & Figures (билдәһеҙ). NASA (13 ноябрь 2007). Дата обращения: 14 август 2007. Архивировано 17 август 2011 года. 2015 йыл 25 ноябрь архивланған.
↑ ^4,00 ^4,01 ^4,02 ^4,03 ^4,04 ^4,05 ^4,06 ^4,07 ^4,08 ^4,09 ^4,10 ^4,11 ^4,12 ^4,13 Williams, David R. Neptune Fact Sheet (билдәһеҙ). NASA (1 сентябрь 2004). Дата обращения: 14 август 2007. Архивировано 17 август 2011 года.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 P. Kenneth, Seidelmann; Archinal, B. A.; A’Hearn, M. F. et al. (2007). «Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006». Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy (Springer Netherlands) 90: 155—180. DOI:10.1007/s10569-007-9072-y. ISSN (Print) 0923-2958 (Print). Проверено 2008-03-07.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 ^6,6 Радиус газовой планеты условен, так как саму планету трудно отделить от её атмосферы. Поэтому за поверхность планеты условно принята область где давление составляет 1 бар.
↑ Erich Karkoschka. Neptune’s Rotational Period Suggested by the Extraordinary Stability of Two Features (инг.). — Icarus, 20 May 2011.
↑ ^8,0 ^8,1 Espenak, Fred Twelve Year Planetary Ephemeris: 1995—2006 (билдәһеҙ). NASA (20 июль 2005). Дата обращения: 1 март 2008. Архивировано 17 август 2011 года. 2012 йыл 5 декабрь архивланған.

Комментарийҙар

↑ Оскулирующие орбиты, совпадающие с реальными в эпохе J2000.0 даны по отношению к центру тяжести системы Нептуна. Параметры центра тяжести используются, потому, что они, в отличие от параметров центра планеты, не испытывают ежедневные изменения от движения лун Нептуна.

Ҡулланылған әҙәбиәт һәм сығанаҡтар

Әҙәбиәт

Тейфель В. Г. Уран и Нептун — далёкие планеты-гиганты. — М.: Знание, 1982. — 64 с.
Маров М. Я. Планеты Солнечной системы. — 2-е изд. — М.: Наука, 1986. — 320 с.
Гребеников Е. А., Рябов Ю. А. Поиски и открытия планет. — М.: Наука, 1975. — 216 с. — (Главная редакция физико-математической литературы). — 65 000 экз.
- Гребеников Е. А., Рябов Ю. А. Поиски и открытия планет. — 2-е изд., перераб и доп. — М.: Наука, 1984. — 224 с. — (Главная редакция физико-математической литературы). — 100 000 экз.
Солнечная система / Ред.-сост. В. Г. Сурдин. — М.: Физматлит, 2008. — 400 с. — ISBN 978-5-9221-0989-5.

Һылтанмалар

«Вояджер-2» исследует Нептун (урыҫ). www.allplanets.ru. Дата обращения: 23 июнь 2021. Архивировано 19 декабрь 2021 года.
Г. Бурба. Сердце морского гиганта (урыҫ). www.vokrugsveta.ru. Дата обращения: 23 июнь 2021. Архивировано 25 февраль 2021 года. // Научно-популярная статья в журнале «Вокруг света»
Южный полюс Нептуна оказался тёплым (урыҫ). news.cosmoport.com. Дата обращения: 23 июнь 2021. Архивировано 9 июль 2021 года. // Space.com (инг.)
А. Левин. Охота на планету: Нептун (урыҫ). elementy.ru. Дата обращения: 23 июнь 2021. Архивировано 28 ноябрь 2016 года. // Популярная механика, № 5, 2009
Нептун (урыҫ). astrolab.ru. Дата обращения: 23 июнь 2021. Архивировано 27 октябрь 2017 года. на astrolab.ru
Нептун (урыҫ). galspace.spb.ru. Дата обращения: 23 июнь 2021. Архивировано 23 апрель 2021 года. на galspace.spb.ru
Astronomy Picture of the Day. Two Hours Before Neptune (ингл.) (8 август 2010). Дата обращения: 16 февраль 2014.
Christophe Pellier. Neptune: The new amateur boundary? (ингл.). The Planetary Society (7 ноябрь 2013). Дата обращения: 7 март 2022. Архивировано 26 май 2021 года.
Planets — Neptune (ингл.). www.projectshum.org. Дата обращения: 23 июнь 2021. Архивировано 6 июнь 2011 года. A kid’s guide to Neptune.
Showalter M. R., de Pater I., Lissauer J. J., French R. S. New Satellite of Neptune: S/2004 N 1 (CBET 3586) (ингл.). Central Bureau for Astronomical Telegrams, International Astronomical Union (15 июль 2013). Архивировано из оригинала 3 август 2016 года. Bibcode: 2013CBET.3586....1S

	Был астрономия буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.

[Hamilton-1] Hamilton, Calvin J. Neptune (билдәһеҙ). Views of the Solar System (4 август 2001). Дата обращения: 13 август 2007. Архивировано 17 август 2011 года.

[horizons-2] Yeomans, Donald K. HORIZONS System (билдәһеҙ). NASA JPL (13 июль 2006). Дата обращения: 8 август 2007. Архивировано 17 август 2011 года.—На этом сайте перейдите в раздел «web interface»(левое меню) затем выберите «Ephemeris Type: ELEMENTS», «Target Body: Neptune Barycenter» и «Center: Sun».

[fact2-4] 3,0 ^3,1 Munsell, K.; Smith, H.; Harvey, S.: Neptune: Facts & Figures (билдәһеҙ). NASA (13 ноябрь 2007). Дата обращения: 14 август 2007. Архивировано 17 август 2011 года. 2015 йыл 25 ноябрь архивланған.

[fact-5] 4,00 ^4,01 ^4,02 ^4,03 ^4,04 ^4,05 ^4,06 ^4,07 ^4,08 ^4,09 ^4,10 ^4,11 ^4,12 ^4,13 Williams, David R. Neptune Fact Sheet (билдәһеҙ). NASA (1 сентябрь 2004). Дата обращения: 14 август 2007. Архивировано 17 август 2011 года.

[Seidelmann2007-6] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 P. Kenneth, Seidelmann; Archinal, B. A.; A’Hearn, M. F. et al. (2007). «Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006». Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy (Springer Netherlands) 90: 155—180. DOI:10.1007/s10569-007-9072-y. ISSN (Print) 0923-2958 (Print). Проверено 2008-03-07.

[1bar-7] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 ^6,6 Радиус газовой планеты условен, так как саму планету трудно отделить от её атмосферы. Поэтому за поверхность планеты условно принята область где давление составляет 1 бар.

[8] Erich Karkoschka. Neptune’s Rotational Period Suggested by the Extraordinary Stability of Two Features (инг.). — Icarus, 20 May 2011.

[ephemeris-9] 8,0 ^8,1 Espenak, Fred Twelve Year Planetary Ephemeris: 1995—2006 (билдәһеҙ). NASA (20 июль 2005). Дата обращения: 1 март 2008. Архивировано 17 август 2011 года. 2012 йыл 5 декабрь архивланған.

[3] Оскулирующие орбиты, совпадающие с реальными в эпохе J2000.0 даны по отношению к центру тяжести системы Нептуна. Параметры центра тяжести используются, потому, что они, в отличие от параметров центра планеты, не испытывают ежедневные изменения от движения лун Нептуна.

[1]

[2]

[комм. 1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар	Большая каталонская · Большая российская · Брокгауза и Ефрона · Малый Брокгауза и Ефрона · Новый · Britannica (11-th) · Britannica (онлайн)
Норматив контроль	BNE: XX453014 · BNF: 12115383c · GND: 4041620-3 · LCCN: sh85090874 · NDL: 00564610 · NKC: ph117914 · VIAF: 315126296

Нептун
Нептундың эйәрсендәре	Галатея · Галимеда · Деспина · Лаомедея · Ларисса · Наяда · Нереида · Несо · Протей · Псамафа · Сао · Таласса · Тритон · S/2004 N 1
Характеристикалар	Большое тёмное пятно · Нептун ҡуласалары
Асыу	Джон Куч Адамс · Иоганн Готтфрид Галле · Уильям Лассел · Урбе́н Леверье
Тикшеренеүҙәр	Программа Вояджер · Вояджер-2 · Neptune Orbiter
Троянцы Нептуна	2001 QR322 · 2004 UP10 · 2005 TN53 · 2005 TO74 · 2006 RJ103 · 2007 RW10 · 2008 LC18 · 2004 KV18 · 2011 HM102

Ҡояш системаһы

Йондоҙ һәм планеталар	Ҡояш • Меркурий • Венера • Ер • Марс • Юпитер • Сатурн • Уран • Нептун
Кәрлә планеталар	Церера • Плутон • Хаумеа • Макемаке • Эрида • Дәғүә итеүселәр: Седна • Орк • Квавар • 2007 OR₁₀ 2002 TC₃₀₂
Планеталарҙың эре юлдаштары	Ганимед • Титан • Каллисто • Ио • Ай • Европа • Тритон • Титания • Рея • Оберон • Япет • Харон • Ариэль • Умбриэль • Диона • Тефия • Энцелад • Миранда • Протей • Мимас • Нереида
Юлдаштар / ҡулсалар	Ерҙең • Марстың • Юпитерҙың / ∅ • Сатурндың / ∅ • Урандың / ∅ • Нептундың / ∅ • Плутондың • Хаумеаның • Эриданың
Бәләкәй есемдәр	Метеороидтар • астероидтар / уның юлдаштары (Ер тирәһендәге · төп һыҙат · троян · кентавр) • транснептун (Койпер һыҙаты (плутино · кьюбивано) · таралған диск) • дамоклоидтар • кометалар (Оорта болоты)
Астрономик объектар • Портал:Астрономия

	Портал «Астрономия»
	Нептун Викимилектә
	Нептун Викияңылыҡтарҙа