Шатилов Иван Семёнович

Шатилов Иван Семёнович
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	СССР  Рәсәй
Тыуған көнө	17 ғинуар 1917({{padleft:1917|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:17|2|0}})
Тыуған урыны	Махровка[d], Борисоглебский городской округ[d], Воронеж өлкәһе
Вафат булған көнө	13 ғинуар 2007({{padleft:2007|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:13|2|0}}) (89 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, Рәсәй
Ерләнгән урыны	Троекуров зыяраты[d]
Һөнәр төрө	тәбиғәт фәндәре белгесе
Эшмәкәрлек төрө	ауыл хужалығы
Эш урыны	К. А. Тимирязев исемендәге Мәскәү ауыл хужалығы академияһы[d]
Уҡыу йорто	К. А. Тимирязев исемендәге Мәскәү ауыл хужалығы академияһы[d]
Ғилми исеме	действительный член РАСХН[d]
Ғилми дәрәжә	ауыл хужалығы фәндәре докторы[d]
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Советтар Союзы Коммунистар партияһы
Һуғыш/алыш	Бөйөк Ватан һуғышы
Ойошма ағзаһы	Польша фәндәр академияһы[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Шатилов Иван Семенович (19 ғинуар 1917 йыл, Махровка ауылы, Тамбов губернаһы — 13 ғинуар 2007, Мәскәү) — биология һәм ауыл хужалығы культураларын эшкәртеү технологияһы өлкәһендә СССР һәм Рәсәй ғалимы, тәбиғәт фәндәре белгесе, педагог, ауыл хужалығы фәндәре докторы (1968), профессор (1965), Рәсәй ауыл хужалығы фәндәре академияһы академигы. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1987).

Биография

Иван Семенович Шатилов крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. 1934 йылда крәҫтиән йәштәре мәктәбен тамамлай, һуңынан Урюпин ауыл хужалығы техникумына уҡырға инә. Диплом алғас, Тимирязев исемендәге ауыл хужалығы академияһында белемен дауам итә.

Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1942 йылдың 29 июнендә ауыл хужалығы академияһының өсөнсө курс студенты Шатилов Смоленск өлкәһендә оборона ҡоролмаларын төҙөүгә йүнәлтелә. Баш ҡалаға ҡайтҡас, ике аҙна ғына уҡып өлгөрә, һуңынан академияны Сәмәрҡәндкә эвакуациялайҙар, ә студенттарҙан Мәскәүҙең Тимирязев районы танкыға ҡаршы истребитель батальоны ойошторалар. 158-се уҡсылар дивизияһының 9-сы полкы батальоны составында Мәскәү эргәһендәге танкылар хәүефле йүнәлештәрҙе һаҡлай. Һуңынан Калинин фронтында һуғыштарҙа һәм Молодой Тут йылғаһында (Волга ҡушылдығы) Италия дивизияһын тар-мар итеү буйынса операцияларҙа ҡатнаша.

Тиҙҙән башҡа саҡырылған студенттар менән бергә уҡыуын дауам итеү өсөн демобилизациялана. 3 ай Сәмәрҡәндтә булып ҡайтҡандан һуң, 1944 йылда Мәскәү ауыл хужалығы академияһын тамамлай.

Хеҙмәт һәм ғилми эшмәкәрлеге

Үҫемлектәрҙең фотосинтез һәм тын алыу физиологияһы, ауыл хужалығы культураларының агротехникаһы өлкәһендә күренекле ғалим. Оҙайлы баланс баҫыу тәжрибәләренә нигеҙләнгән уңышты программалаштырыу буйынса үҙенсәлекле тикшеренеүҙәр үткәргән һәм тере үҫемлектәрҙең йәшәү эшмәкәрлеген тәьмин итеү параметрҙарын сканерлау өсөн заманса электрон ҡорамалдарҙы киң ҡулланған.

1947 йылда кандидатлыҡ диссертацияһын яҡлап, Мәскәү ауыл хужалығы академияһының үҫемлекселек кафедраһында ассистент, доцент (1947—1960), фәнни эштәр буйынса проректор (1960—1963), ректор, үҫемлекселек кафедраһы мөдире (1963—1971) булып эшләй.

Ауыл хужалығын химиялаштырыу һәм игенселек бүлегенең академик-секретары (1971—1975), Бөтә Союз ауыл хужалығы фәндәре академияһы Бөтә Рәсәй бүлегенең вице-президенты, беренсе вице-президенты, Президиум рәйесе (1975—1990).

Бер үк ваҡытта 1979—1989 йылдарҙа — РСФСР-ҙың ауыл хужалығы министры урынбаҫары, Дәүләт аграр сәнәғәте рәйесе урынбаҫары. 1990 йылдан алып — Мәскәү ауыл хужалығы академияһы үҫемлекселеге кафедраһы профессоры.

1967 йылда уның докторлыҡ диссертацияһы Юғары аттестация комиссияһы тарафынан ауыл хужалығы буйынса иң яҡшы эш тип таныла.

«Лысенко процесы» осоронда, ауыл хужалығы академияһы ректоры булараҡ, Н. С. Хрущёв менән Т. Лысенконың оппозицияһын төҙөүсе ғалимдар иҫәбенә инә.

2000 йылда Кембридж университетында ғалимдарҙың халыҡ-ара съезында уның исеме 130 күренекле тикшеренеүсе иҫәбендә атала.

Фәнни мәктәп ойоштора. Ауыл хужалығы фәндәренең 17 докторын әҙерләгән, уларҙың күбеһе — академиктар һәм 50-нән ашыу фән кандидаты.

Тәжрибә станциялары нигеҙендә 9 ғилми-тикшеренеү институты ойоштора, уларҙың ҡайһы берҙәре әле лә эшләп килә.

12 уйлап табыуға автор таныҡлығы бар.

1993 йылдан — хаҡлы ялда. 2001 йылға тиклем ауыл хужалығы академияһында лекциялар уҡый.

Мәскәүҙә Троекуров зыяратында ерләнә.

Һайланма хеҙмәттәре

400-гә яҡын фәнни хеҙмәт, шул иҫәптән тармаҡ журналдарында 20 монография һәм дәреслек (уларҙың бер өлөшө сит илдә нәшер ителгән) һәм бер нисә мәҡәлә авторы. Ауыл хужалығы вуздары өсөн үҫемлекселек дәреслегенең авторҙашы.

Маҡтаулы исемдәре һәм наградалары

Түбәндәге орден һәм миҙалдар менән бүләкләнә:

• Социалистик Хеҙмәт Геройы (1987),
• Ленин ордены (өс тапҡыр — 1965, 1976, 1987),
• Октябрь Революцияһы ордены (1973),
• II дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1985),
• Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (ике тапҡыр — 1961, 1971),
• III дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (1997),
• «Мәскәүҙе обороналаған өсөн» миҙалы,
• «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы
• СССР-ҙың башҡа миҙалдар.
• «Кирилл и Мефодий» ордены (Болгария)
• Германия, Монголия һәм башҡа илдәрҙең хөкүмәт наградалары

Германия һәм Польшаның ауыл хужалығы фәндәре академиялары ағзаһы, Берлиндың В. Гумбольдт исемендәге университетының почётлы докторы

Әҙәбиәт

• Иван Семенович Шатилов (к 100-летию со дня рождения) / Коллектив кафедры растениеводства и луговых экосистем РГАУ-МСХА им. К. А. Тимирязева // Известия Тимирязевской сельскохозяйственной академии. — 2017. — Вып. 1. — С. 117—120. — ISSN 0021-342X.

Һылтанмалар

• Шатилов Иван Семёнович