Үҫтем

Ауыл
Устюмово башҡ. Үҫтем
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Баҡалы районы
Ауыл биләмәһе	Ҡамышлытамаҡ ауыл Советы
Координаталар	54°59′47″ с. ш. 53°43′25″ в. д.
Беренсе мәртәбә телгә алынған	1786
Халҡы	↘179 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452661
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 207 825 003
ОКТМО коды	80 607 425 111
Устюмово

Үҫтем (рус. Устюмово) — Башҡортостан Республикаһының Баҡалы районындағы ауыл. Ҡамышлытамаҡ ауыл Советы биләмәһенә ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 179 кеше булған. Почта индексы — 452661, ОКАТО коды — 80207825003.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Баҡалы): 30 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Ҡамышлытамаҡ): 9 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Туймазы): 50 км

Үҫтем ауылы Сөн ҡушылдығы Суҡай йылғаһы буйында, район үҙәге Баҡалы ауылынан 30 километр көньяҡта һәм Туймазы тимер юл станцияһынан 50 километр төньяҡта урынлашҡан.

Тарихы

Үҫтем ауылына Бәләбәй өйәҙе Ҡырғыҙ улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. 1786 йылдан Үҫтем ауылы тураһында тәүге мәғлүмәт билдәле.

1859 йылға тиклем керҙәшлек килешеүе буйынса ауылға типтәрҙәр ҡатламы индерелгән.

1865 йылда 48 хужалыҡта 265 кеше йәшәгән.

Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет, 2 һыу тирмәне булған.

1906 йылда мәсет, һыу тирмәне, бакалея кибете, запас иген һаҡлау мөгәзәйе булған.

Халыҡ һаны

Үҫтем ауылында ҡырғыҙ ырыуы башҡорттары тоҡомдары йәшәй.

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1906 йыл	545
1920 йыл 26 август	523
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	555
1959 йыл 15 ғинуар	357
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	220
2002 йыл 9 октябрь	190
2010 йыл 14 октябрь	179	81	98	45,3	54,7

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Бөгөнгө ауыл

Үҫтем ауылында Ҡамышлытамаҡ урта мәктәбе филиалы — башланғыс мәктәп, фельдшер-акушерлыҡ пункты бар.

Билдәле кешеләре

• Нурҡаев Талип Латип улы (09.03.1925 — 24.09.1997) — нефтсе, 1951—1985 йылдарҙа «Туймазынефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы операторы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан. Башҡорт АССР-ының 9-сы саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Советтар Союзы Геройы (1944), РСФСР-ҙың атҡаҙанған нефть һәм газ сәнәғәте хеҙмәткәре (1985), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған (1975), СССР-ҙың почётлы нефтсеһе. СССР-ҙың дәүләт премияһы лауреаты (1979). Октябрьский ҡалаһының почётлы гражданы. 1948 йылдан ВКП(б) ағзаһы. Баҡалы районы Үҫтем ауылында тыуған.
• Мәрҙәнов Зиннур Шәйхулла улы (10.10.1944), дәүләт эшмәкәре, эске эштәр органдары ветераны. 1993—2009 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Сит ил эштәре министрлығының Башҡортостан Республикаһындағы вәкиллеге етәксеһе. Милиция полковнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. Баҡалы районының почётлы гражданы. Баҡалы районы Үҫтем ауылында тыуған..

Урамдары

• Йылға урамы (рус.  Речная (улица)
• Талип Нурҡаев урамы (рус.  Талипа Нуркаева (улица)
• Үҙәк урам (рус.  Центральная (улица)

.

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Йылғалар, күлдәр:

• Сөн
• Суҡай

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр, юл:

Таусыҡтар, түбәләр:

Тарихи ҡомартҡылар: * Ҡамышлытамаҡ ауыл Советы биләмәһендә Ҡамышлытамаҡ боронғо ҡәберлеге табылған.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Баҡалы районы
• Ҡырғыҙ

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А.З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978–5–295–04683–4 (рус.)
• Бакалинская земля: история и люди. — Уфа: ГУП РБ УПК, 2010. — 320 с.: ил.(урыҫ.)

Һылтанмалар

• Үҫтем // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Сайт Шежере. Деревня: Устюмово 2019 йыл 25 сентябрь архивланған. (рус.)
• География Бакалинского района. Природа и население. Учебное пособие для 8 класса
• Карта д. Устюмово. Улицы