Быҙаулыҡ (Ырымбур өлкәһе)

Ҡала
Быҙаулыҡ рус. Бузулук
Флаг Герб
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Ырымбур өлкәһе
Ҡала округы	Быҙаулыҡ Ҡала округы
Координаталар	52°46′ с. ш. 52°16′ в. д.
Башлыҡ	Немков Николай Николаевич
Нигеҙләнгән	1736
Ҡала с	1781
Майҙаны	54,42 км²
Бейеклеге	70 м
Халҡы	▲ 82 816 кеше (2011)
Этнохороним	быҙаулыҡтар
Телефон коды	+7 35342
Почта индексы	461040
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	56
ОКАТО коды	53 412
ОКТМО коды	53 712 000 001
Рәсми сайт	бузулук.рф
Быҙаулыҡ

Быҙаулыҡ (рус. Бузулук) — Ырымбур өлкәһенең көнбайышында урынлашҡан ҡала. Быҙаулыҡ районының административ үҙәге. Ҡала округы район составына инмәй.

Тарих

Ҡала Ырымбур губернаһының Быҙаулыҡ өйәҙе үҙәге булды. Быҙаулыҡ өйәҙе ҡалаһы (1781 йылда алып) һәм административ үҙәге (1781—1920). 1736 йылда Быҙаулыҡ ҡәлғәһе булараҡ нигеҙ һалынған. 1795 йылда Быҙаулыҡта 260 йорт иҫәпләнгән, шул иҫәптән дворяндарға 5 йорт ҡараған, хәрби хеҙмәткәрҙәр һәм отставкалағы чиндарға — 138, канцелярия хеҙмәткәрҙәренә — 8, отставкалағы һәм хеҙмәттәге казактарға — 86, сауҙагәр һәм мещандарға — 18, руханиҙарға — 3, крәҫтиәндәргә — 2 йорт. 1811 йылда 1000 кеше йәшәгән, 1897 — 14471 кеше (урыҫтар — 13180, татарҙар — 847 һәм башҡа). XIX быуат аҙағында халыҡ башлыса сауҙа менән шөғөлләнгән. Йыл һайын 3 йәрминкә ойошторолған. Ҡыңғырау заводы эшләгән. Богородица ҡатын‑ҡыҙҙар һәм Спасо‑Преображение ир‑егеттәр монастыры, 5 сиркәү, 3 класлы ир һәм ҡыҙ балалар өсөн ҡала, 2 мәхәллә училищелары, 2 дауахана булған. 1920 ййылда алып Ырымбур губернаһы составында. 1934 йылға тиклем ҡала Һамар губернаһына һәм Урта Иҙел өлкәһенә ҡараған.

Этимологияһы

Топоним үҙе ярында урынлашҡан Быҙаулыҡ йылғаһы исеменән барлыҡҡа килгән. Был турала Ырымбур топонимдар белгесе Б. А. Моисеев «Местные названия Оренбургской области. Историкотопонимические очерки» тигән китабында ошолай тип яҙа:

Бузулукская крепость (Бузулук) своё название получила по реке Бузулук, так как крепость была заложена недалеко от впадения Бузулука в реку Самару. Наименование реки тюркское и первоначально звучало как Бузаулык (Базаулык, Бузавлык). Это доказывается таким же названием рек на востоке нашей области, точнее на территории соседней Башкирии.В Гайском районе в Ириклинское водохранилище впадает река Таналык. В верховье этой реки уже на землях Башкирии вливается её приток — небольшая речка Базаулык длиною около 40 км. Базаулык в свою очередь образуется в результате слияния ещё меньших речек, в составе названий которых содержится тоже слово Базаулык: Базаулык елга и Белекей базаулык елга. Слово Базаулык и его варианты во всех приведённых названиях отражают исконное (тюркское), в данном случае башкирское произношение. На старых географических картах эти реки обозначены словом базаулык (см. карту в «Справочнике торфяного фонда СССР») [267]. Но в устной речи русских жителей данной территории в исконном названии Базаулык произошли фонетические изменения (ассимиляция и слияние гласных соседних слогов), и оно зазвучало как Бузулук. Такие же изменения произошли и в первоначальном наименовании притока Самары Бузулук..

Билдәле шәхестәре

• Әмирхәнов Әнүәр Хабибулла улы (1912—03.03.1986), ғалим-химик. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1951 йылдан СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалының ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан Өфө авиация институты уҡытыусыһы; 1974—1986 йылдарҙа Химия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған химигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1945) һәм Ҡыҙыл Йондоҙ (1944) ордендары кавалеры. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1983).

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Быҙаулыҡ өйәҙе

Һылтанмалар

• Быҙаулыҡ (Ырымбур өлкәһе) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 21 ғинуар 2022)
• Быҙаулыҡ (Ырымбур өлкәһе) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 21 ғинуар 2022)