Бөтә донъя сауҙа үҙәге

Бөтә донъя сауҙа үҙәге
	Бөтә донъя сауҙа үҙәге
Нигеҙләү датаһы	25 август 1966
Ҡыҫҡаса атамаһы	WTC
Дәүләт	Америка Ҡушма Штаттары
Административ-территориаль берәмек	Манхэттен[d]
Урын	Граунд-Зиро (Всемирный торговый центр)[d]
Хужаһы	Silverstein Properties[d] һәм Westfield Group[d]
Барлыҡҡа килгән, эшләнгән	тутыҡмай торған ҡорос[d], Бетон һәм мәрмәр[d]
Стоимость	900 980 759 $
Архитектор	Минору Ямасаки[d] һәм Emery Roth & Sons[d]
Ғәмәлдән сыҡҡан дата	11 сентябрь 2001
Причина разрушения	Теракты 11 сентября 2001 года[d]
Һуңыраҡ бында төҙөлә	World Trade Center[d]
Төп төҙөлөш ойошмаһы	Tishman Realty & Construction[d]
Ҡат һаны	110
Лифт һаны	198
Бейеклеге/буйы	417 метр
Майҙан	800 000 квадрат метр
Рәсми сайт	wtc.com
Һештег	WorldTradeCenter
Современное состояние	разрушенный[d]
Был объекттан күренештәр категорияһы	Category:Views from the World Trade Center[d]
	Бөтә донъя сауҙа үҙәге Викимилектә

Бөтә донъя сауҙа үҙәге^[2] — Нью-Йоркта (АҠШ) Манхэттен финанс округында Минору Ямасаки проекты буйынса төҙөлгән ете бинанан торған комплекс. Ул рәсми рәүештә 1973 йылдың 4 апрелендә асыла. Комплекстың архитектура доминантаһы — ике башня, уларҙың һәр ҡайһыһы 110 ҡаттан тора: Төньяҡ (бейеклеге 417 м, ҡыйығында ҡуйылған антеннаны иҫәпкә алғанда — 526,3 м) һәм Көньяҡ башня (бейеклеге 415 м).

2001 йылдың 11 сентябрендә Бөтә донъя сауҙа үҙәгенең игеҙәк башнялар комплексы террористик һөжүм һөҙөмтәһендә емерелә. Башнялар күпмелер ваҡыт донъялағы иң бейек йорттар булып тора. Быға тиклем Эмпайр-дай-билдинг бинаһы иң бейеге була. Бөтә донъя сауҙа үҙәге емерелгәндән һуң, ҡабат Нью-Йорктағы^[3] иң бейек бинаға әйләнә. Һәм 2014 йылдың ноябренә, 1-се Бөтә донъя сауҙа үҙәге (Азатлыҡ башняһы) асылғанға тиклем

шулай тип иҫәпләнә.

Үҙенсәлекле комплекс

Тарихы һәм төҙөлөшө

Нью-Йоркта Бөтә донъя сауҙа үҙәген булдырыу идеяһы беренсе тапҡыр 1943 йылда тәҡдим ителә. Нью-Йорк штатының закондар сығарыу йыйылышы Нью-Йорк губернаторы Томас Дьюиға төҙөлөштө планлаштыра башларға мөмкинлек биргән закон проекты ҡабул итә, әммә әҙерләү 1949 йылда туҡтатыла.

1940 йылдар аҙағында һәм 1950 йылдар башында Нью-Йоркта иҡтисади үҫеш Манхэттендың үҙәгендә туплана. Манхэттендың башҡа райондарын реконструкциялауҙы дәртләндереү өсөн, Дэвид Рокфеллер Порт идаралығына Түбәнге Манхэттенда сауҙа үҙәге төҙөргә тәҡдим итә.

1961 йылда иғлан ителгән тәүге пландарҙа Бөтә донъя сауҙа үҙәген төҙөү өсөн Ист-Ривер боғаҙының яр буйын файҙаланырға тәҡдим ителә. Ике штат агентлығы булараҡ, Порт идаралығы Нью-Йорк һәм Нью-Джерси губернаторҙарынан яңы проекттарҙы хуплау алырға тейеш була.

Нью-Джерси губернаторы Роберт Б. Мейнер Нью-Йоркта хаҡы 335 миллион долларлыҡ проект төҙөүгә ҡаршы була. 1961 йыл аҙағында Нью-Джерси штатының губернаторы Мейнер менән һөйләшеүҙәр һөҙөмтә бирмәй, һуңынан 1962 йылдың башында вазифаһынан китә.

Гудзон йылғаһы аша яңы автомобиль тоннелдәре һәм күперҙәр асылғандан һуң, Нью-Джерси штатындағы Гудзон — Манхэттен тимер юлдарында (H&M Railroads) пассажирҙар ағымы һиҙелерлек кәмей (1927 йылда 113 миллион пассажирҙан 1958 йылда 26 миллионға тиклем).

1961 йылдың декабрендә Остиндың Порт идаралығы директоры Дж. Тобин менән яңы һайланған Нью-Джерси губернаторы Ричард Дж. Хьюздың осрашыуында Гудзон аша Port Authority Transit Hub (PATH) транспорт хабын төҙөргә һәм Нью-Джерсиҙан H&M Railroads һатып алырға тәҡдим ителә.

Порттар идаралығы Бөтә донъя сауҙа үҙәге проектын Түбәнге Манхэттендың көнбайыш яғындағы Хадсон Терминал төҙөлөш майҙансығына күсерергә ҡарар итә. Порт хакимиәтенең H&M Railroads компанияһын һатып алыуы менән бәйле, Нью-Джерси Бөтә донъя сауҙа үҙәге проектын хупларға ризалаша.

Шулай уҡ Нью-Йорк мэры Джон Линдсейҙың һәм Нью-Йорк ҡала советының хуплауы кәрәк була. Ҡала менән аңлашылмаусанлыҡ, нигеҙҙә, һалым мәсьәләләренә ҡағыла. 1966 йылдың 3 авгусында Порт идаралығы, Бөтә донъя сауҙа үҙәге майҙандарын шәхси ҡуртымсылар менән файҙаланған өсөн һалымдар урынына ҡалаға йыл һайын түләүҙәр яһай, тигән килешеүгә өлгәшелә. Артабанғы йылдарҙа был түләүҙәр, күсемһеҙ милеккә һалым ставкаһы кеүек үк, арта.

Архитектура дизайны

1962 йылдың 20 сентябрендә порт хакимиәте Минору Ямасакиҙы төп архитектор һәм Emery Roth & Sonsты ярҙамсы архитекторҙар итеп һайлап алыу тураһында иғлан итә. Ямасаки игеҙәк башняларҙы үҙ эсенә алған план төҙөй;

Ямасакиҙың тәүге планына 80 ҡаттан торған ике башня инә, әммә порт хакимиәте талаптарына яуап биреү өсөн 930 000м² офис майҙаны кәрәк булғас, биналар 110 ҡатҡа тиклем арттырыла.

Биналарҙың бейеклегенә ҡамасаулаусы төп фактор булып лифттар һалыу тора — бина ни тиклем юғарыраҡ булһа, уны хеҙмәтләндереү өсөн күләмлерәк лифт шахталары кәрәк була. Ямасаки үҙенең инженерҙары менән ҙур тиҙлекле лифттан урындағы лифттарға күсә алған яңы система файҙаланырға ҡарар итә. Был система берҙәм лифт шахтаһы сиктәрендә урындағы лифттар төҙөргә мөмкинлек бирә. Дөйөм алғанда, Бөтә донъя сауҙа үҙәгендә 95 тиҙ йөрөшлө һәм урындағы лифт була.

Ямасакиҙың Бөтә донъя сауҙа үҙәге өсөн дизайны халыҡҡа 1964 йылдың 18 ғинуарында күрһәтелә, башняның һәр яғының оҙонлоғо 63 м тәшкил итә. Биналар киңлеге 46 сантиметр (18 дюйм) булған тар тәҙрәләр менән эшләнгән. Улар Ямасакиҙың бейеклектән ҡурҡыуын, шулай уҡ кеше өсөн хәүефһеҙлек тойғоһон булдырыу теләген һәм барыһының да ышаныслы икәнен тойоу тойғоһо тыуҙырыу теләген сағылдыра. Бөтә донъя сауҙа үҙәге Ле Корбюзьеның архитектура стилен һәм Ямасакиҙың готик модернистик тенденцияларын тормошҡа ашырыуҙың миҫалы була.

Игеҙәк башняларҙан тыш, Бөтә донъя сауҙа үҙәге комплексы планына 1970 йылдар башында төҙөлгән дүрт аҙ ҡатлы бина инә. 47 ҡатлы 7 World Trade Center 1980-се йылдарҙа төп комплекстан төньяҡтараҡ төҙөлгән. Дөйөм алғанда, Бөтә донъя сауҙа үҙәгенең төп комплексы яҡынса 65 мең м² (16 акр) биләй.

Структур ҡоролошо

Минора Ямаски дизайнын ғәмәлгә ашырыу өсөн «Worthington, Skilling, Helle & Yackon» фирмаһы инженерҙары биналарҙың структураһын эшләй һәм игеҙәк башняларҙа ҡулланылған «торба-каркас» структур системаһын булдыра. Порт хакимиәтенең техник бүлексәһе «Joseph R. Loring & Associates» инженерҙарының штабы булып хеҙмәт итә. «Tishman Realty & Construction Company» Бөтә донъя сауҙа үҙәге проектының генераль подрядсыһы була.

Порттар идаралығының Бөтә донъя сауҙа департаменты директоры Гай Ф. Тоззоли һәм Порт дирекцияһының баш инженеры Рино М. Монти проектты күҙәтеп бара. Порттар идаралығы штат-ара орган сифатында урындағы закондар, шулай уҡ Нью-Йорк ҡалаһы закондары һәм указдары, шул иҫәптән төҙөлөш нормалары һәм ҡағиҙәләре юрисдикцияһына ҡарамай. Шуға ҡарамаҫтан, Бөтә донъя сауҙа үҙәгенең структура инженерҙары проектты 1968 йылда төҙөлгән нормаларға һәм ҡағиҙәләргә ярашлы тамамлай.

«Торба-каркас» принцибы, традицион дизайндан айырмалы рәүештә, файҙалы майҙандарҙың киңлеген арттырырға мөмкинлек биргән яңы алым була. Бөтә донъя сауҙа үҙәге башняларында ныҡлы, ҡаты структура булдырыу өсөн бер-береһенә яҡын урынлашҡан үтә ныҡ ҡорос колонналар («Vierendeel trusses» тип атала) ҡулланыла.

Периметры буйынса стенаның һәр яғында 59 колонна була, һәм ул тиҙ төҙөлгән модулле өлөштәрҙе киң ҡулланып төҙөлә. Уларҙың һәр береһе өс колоннанан тора, бейеклеге өс ҡат, «Шпандрель-пластиналар»(«Spandrel-пластины») менән тоташтырыла.

Модулле өлөштәр яһау өсөн, тоташтырғыстар колонналарға металл конструкциялар цехында ялғанып йәбештерелә. Йәнәш модулдәр бер-береһенә беркетелеп, аралыҡ уртаһына колонналар һәм тоташтырғыстар беркетелә. Тоташтырмалар, колонналар араһында күсеү көсөргәнешен бүлеп, һәр ҡатта урынлаша, был уларға ситтәге көсөргәнешкә ҡаршы бергәләп эшләү мөмкинлеге бирә.

Һәр башняның үҙәгендә лифт һәм коммуникациялар шахталары, бәҙрәфтәр, өс баҫҡыс аралығы һәм башҡа техник биналар урынлаша. Һәр башняның үҙәге 27 метрға 41 метрлыҡ тура мөйөшлө майҙандан һәм нигеҙҙән алып өҫкө өлөшөнә тиклем һуҙылған 47 ҡорос колоннанан тора. Тышҡы стена менән йәҙрә араһындағы ҙур, колоннаһыҙ арауыҡ иҙән фермалары — әҙер иҙән ҡоролмалары менән ҡаплана.

Иҙән үҙ ауырлығын, файҙалы йөкләмәһен күтәрә, шулай уҡ ян-яҡтағы көсөргәнештәрҙе тышҡы стенанан үҙәккә күсерә. Ферма цилиндр формаһындағы йыуан ҡоростан эшләнгән (диаметры яҡынса 3 сантиметр) һәм һырлы металл табаҡтар һалынған каркастан ғибәрәт. Иҙәне ун сантиметрлыҡ еңел бетон ҡатламы менән ҡаплана.

Фермаларҙың өҫкө кордтары болттар менән тышҡы стеналар киҫелешендә махсус беркетелгән урындарға һәм үҙәктең төп колонналарына йәбештерелгән каналға беркетелә. Иҙәндәр периметр буйынса тышҡы диуар менән йәбешкәк-һығылмалы демпферҙар аша тоташтырыла, улар бинаға тапшырылған тирбәлеү күләмен кәметергә ярҙам итә.

107-се ҡаттан алып бинаның түбәһенә тиклем урынлашҡан «Hat-фермалар» (йәки «терәк фермалар») һәр бер бинаның ҡыйығында бейек антеннаны тотоу өсөн тәғәйенләнә. Тик WTC 1 (Төньяҡ башня) антенна ғына ҡуйыла; ул 1978 йылда төҙөлә.

Фермдар системаһы үҙәк йәҙрәнең оҙон өлөшө буйлап алты һәм ҡыҫҡаһы буйынса дүрт ферманан тора. Был фермалар системаһы тышҡы диуар периметры һәм үҙәк йәҙрә колонналары араһындағы көсөргәнеште бер аҙ бүлешә.

Торба-каркас ҡоролмаһы бинаның йәҙрәһендә, шулай уҡ тышҡы стенала ҡорос колонналар ярҙамында янғынға сыҙамлы материал менән һаҡлана. Был материал сағыштырмаса еңел, ул биналар менән бергә елдән тирбәлә һәм ҡорос конструкция элементтарының ҡалын, янғынға ҡаршы һаҡлағыс ҡорос элементтары булған Эмпайр стейт билдинг кеүек зыян күрмәйәсәк.

Проектлау барышында Бөтә донъя сауҙа үҙәге башнялары ел көсө баҫымын билдәләү һәм был көстәргә ҡаршы тора алһын өсөн аэродинамик торбала һынауҙар үткәрелә. Эксперименттар шулай уҡ башняларҙа уңайлыҡты баһалау маҡсатында үткәрелә, әммә тикшеренеүселәрҙең күбеһенең башы әйләнә һәм башҡа кире йоғонтолар кисерә. Һуңынан баш инженерҙарҙың береһе Лесли Робертсон Канада инженеры Алан Г. Дэвенпорт менән бергә тирбәлеүҙәрҙең ҡайһы бер өлөшөн йотоу өсөн йәбешкәк һығылмалы амортизаторҙар эшләй. Ферма иҙәндәре һәм тышҡы диуар колонналары араһындағы тоташтырғыстарҙа ҡулланылған был йәбешкәк һығылмалы амортизаторҙар, ҡайһы бер башҡа үҙгәрештәр менән бер рәттән, кире факторҙарҙы ҡабул ителгән кимәлгә тиклем кәметә.

Төҙөү

1965 йылдың мартында Порт идаралығы буласаҡ комплекс территорияһындағы милекте һатып ала башлай. Һүтеү эштәре 1966 йылдың 21 мартында, буласаҡ Бөтә донъя сауҙа үҙәге урынында урынлашҡан Radio Row районының 13 кварталын таҙартыуҙан башлана. Ер комплексын төҙөү буйынса эштәр 1966 йылдың 5 авгусында башлана.

Бөтә донъя сауҙа үҙәге биләмәһенә тупраҡ өйөлә, шуның арҡаһында Түбәнге Манхэттен киңәйә. Төҙөлөштө башлау өсөн West Street буйлап тимер-бетон диуарлы соҡор ҡаҙырға кәрәк була. Был ысул Гудзондан һыу үтеп инмәһен өсөн ҡулланыла.

Стеналарҙы шыйыҡ бетондан эшләү алымы порт идаралығының баш инженеры кесе Джон Кайл тарафынан һайлана. Был ысул ер аҫты һыуҙарын сығарыуға нигеҙләнгән. Соҡор тултырылғандан һуң, уның эсенә ҡорос арматура төшөрөлә һәм бетониттың аралаш ҡатышмаһын ҡыҫырыҡлап сығарған төп бетон ҡойола. Һөҙөмтәлә, бетон ҡатҡандан һуң, һыу ҡыуышлыҡтары булмаған монолит диуар тороп ҡала.

Ун дүрт ай эсендә бетон диуар әҙер була (1967 йылдың октябренә). Шунан һуң ғына нигеҙ соҡоронан тупраҡты ҡаҙыу эштәре башлана. 920 000 м³ ҡаҙылған тупраҡ (башҡа тултырыу материалдары һәм ҡатышма материалдар менән бергә) Түбәнге Манхэттендың яр буйы һыҙатын киңәйтеүҙә, Вест-стриттың көнбайыш яғында, буласаҡ Бэттери-Парк-сити өсөн ҡулланыла.

1967 йылдың ғинуарында Порт хакимиәте төрлө тәьмин итеүселәргә ҡорос менән тәьмин итеү буйынса 74 миллион долларлыҡ контракт тәҡдим итә, һөҙөмтәлә төп тәьмин итеүсе итеп «Карл Кох» һайлана. Tishman Realty & Construction фирмаһы 1967 йылдың февралендә проект төҙөлөшөн күҙәтеү өсөн яллана. Төҙөлөш 1968 йылдың авгусында Төньяҡ башнянан башлана; Көньяҡ башня 1969 йылдың ғинуарында төҙөлә башлай. Гудзон эргәһендәге метрополитен линияһы 1971 йылда яңы станцияны асҡанға тиклем эшләүен дауам итә.

Төҙөлөштөң һуңғы терәк элементын ҡуйыу тантанаһы Төньяҡ башняла 1970 йылдың 23 декабрендә, Көньяҡ башняла һуңыраҡ — 1971 йылдың 19 июлендә үтә. Тәүге ҡуртымға алыусылар Төньяҡ башняға — 1970 йылдың декабрендә, Көньяҡ башняға 1972 йылдың ғинуарында килә. Бөтә донъя сауҙа үҙәгенең игеҙәк башнялары әҙер булғанда, Порт идаралығының уларҙы төҙөүгә дөйөм сығымдары 900 миллион доллар тәшкил итә. Таҫманы киҫеү һәм комплексты рәсми асыу тантанаһы 1973 йылдың 4 апрелендә була.

Тәнҡит

Комплекс

Төньяҡ һәм көньяҡ игеҙәктәр башнялар

1975 йылдың 13 февралендә янғын

1993 йылдың 26 февралендәге террористик акт

2001 йылдың 11 сентябрендәге емертелеү

Эҙемтәләре

Яңы комплекс

Бағышлауҙар

Сәнғәт әҫәрҙәрендә

Фильмдар

Категория: Фильмы о террористическом акте 11 сентября 2001 года

Музыка

- 911 (песня группы D12, Gorillaz, фильм Плохая компания, 2002)
- I Can’t See New York (песня Tori Amos, альбом Scarlet’s Walk, 2002)
- Skylines and Turnstiles (песня группы My Chemical Romance, альбом I Brought You My Bullets, You Brought Me Your Love, 2002)
- Free (альбом группы Bonfire, 2003)
- New New York (песня группы The Cranberries, альбом Stars, 2002)
- Façade of Reality (песня группы Epica, альбом The Phantom Agony, 2003)
- The Evil Has Landed (песня группы Testament, альбом The Formation of Damnation, 2008)
- When the Eagle Cries (песня группы Iced Earth, альбом The Glorious Burden, 2004)
- В городе Нью-Йорке (песня группы Зазеркалье, альбом Весна Священная, 2006)

1974 һәм 2001 йыл ваҡиғаларына арналған фильмдар

«Башни-близнецы» (англ. World Trade Center) — Оливер Стоундың 2006 йылда сыҡҡан кинофильмы 2001 йылдың 11 сентябрендә булған ваҡиғалар тураһында.

«Человек на канате» (англ. Man on Wire) — режиссёр Джеймс Марштың 2008 йылда төшөрөлгән инглиз документаль фильмы. 2009 йылда фильм иң яҡшы нәфис документаль фильм өсөн «Оскар» премияһына лайыҡ була.

«Прогулка» (ингл. The Walk) — Американың арҡан буйлап йөрөүсеһе Филипп Пети тураһында режиссер Роберт Земекис төшөргән тарихи фильмы. Филип Пети ролен Америка актёры Джозеф Гордон-Левитт уйнай. Сюжет үҙәгендә — француздың 1974 йылда игеҙәк Башнялар араһында һуҙылған арҡан буйлап үтеүе. Фильм Төньяҡ Америка покатына 2015 йылдың 30 сентябрендә сыға.

«9/11» — 11 сентябрҙә Нью-Йоркта булған теракттар тураһында Америка һәләкәт фильмы. Уның нигеҙендә Патрик Карсондың «Лифт» пьесаһы ята. Режиссёры Мартин Гиги. Премьераһы 2017 йылдың 8 сентябрендә АҠШ-та була.

Иҫкәрмәләр

↑ archINFORM (нем.) — 1994.
↑ Ермолович Д. И. «Всемирный торговый центр» — теперь и в Москве… (урыҫ) Переводизмы. Русский язык и перевод (2009). Дата обращения: 5 ноябрь 2014.
↑ World's Tallest Buildings - A Timeline for the 20th Century (ингл.). BBC. Дата обращения: 25 февраль 2013. Архивировано 26 февраль 2013 года. 2013 йыл 21 февраль архивланған.

Һылтанмалар

[_738788a21e4de23e-1] rchINFORM (нем.) — 1994.

[2] Ермолович Д. И. «Всемирный торговый центр» — теперь и в Москве… (урыҫ) Переводизмы. Русский язык и перевод (2009). Дата обращения: 5 ноябрь 2014.

[3] World's Tallest Buildings - A Timeline for the 20th Century (ингл.). BBC. Дата обращения: 25 февраль 2013. Архивировано 26 февраль 2013 года. 2013 йыл 21 февраль архивланған.

[1]

[2]

[3]