Доллар

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте

До́ллар (ингл. Dollar) — күп илдәр валютаһының атамаһы, ундай илдәр араһында — Австралия, Белиз, Канада, Яңы Зеландия, Намибия, Сингапур, Синт-Эстатиус, Саба, Көнсығыш Тимор, Пуэрто-Рико, Панама, Палау, Бруней, Бонэйр, Британ Виргин утрауҙары, Багам Утрауҙары, Бермуд Утрауҙары, Маршалл Утрауҙары, Сөләймән Утрауҙары, Америка Ҡушма Штаттары, Сальвадор, Эквадор, Тайвань, Гонконг, Зимбабве, Фиджи, Микронезия Федератив Штаттары, Теркс һәм Кайкос, Ямайка һ.б. Бер доллар, ҡағиҙә булараҡ, 100 центҡа тиң.

Этимология[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Атама «талер» (нем. Taler) тигән һүҙҙән сыҡҡан. Тәү башлап «доллар» (dollar) һүҙе шотланд тәңкәләренең бер төрө — 30 шиллингҡа тиң булған «ҡылыслы доллар»ҙың (ингл.  Sword Dollar) атамаһы булараҡ ҡулланыла. Был аҡса 1567—1571 йылдарҙа һуғылған[1]. «Доллар» һүҙе Вильям Шекспирҙың «Макбет» пьесаһында ла (XVII быуаттың башы) осрай[2].

Доллар тамғаһының килеп сығышы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Эволюция знака доллара.
Эволюция знака доллара.

Доллар тамғаһының барлыҡҡа килеү тарихының әллә күпме теориялары һәм легендалары бар, ләкин ғилми иҫбатланған версияһы юҡ. Киң таралған версияарҙың береһе — доллар тамғаһының испан песоһынан сығыу ихтималлығы. Ҡулдан яҙылған «ps» аббревиатураһы 1770-се йылдарҙағы британ, американ, канад, мексикан һ.б. испан-американ эш хаттарында йыш осрай. Фараз ителеүенсә, «P» хәрефенән тик вертикаль һыҙыҡ ҡына ҡалған, ә «S» хәрефе ерлек булып хеҙмәт иткән, был яҙыу тиҙлеген арттырған.

Хәҙерге заман теорияларында «US» яҙмаһы үҙгәртелеп яһалыуы ла ҡарала.

«Доллар» атамалы валюталар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һүрәтләнеше Валютаның коды Атамаһы Әйләнештә булыу осоро Ил Әйләнештәге номинал
AUD Австралия доллары 1966 йылдан Австралия Союзы банкноталар:: 5, 10, 20, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 5, 10, 20, 50 центов, 1, 2 доллар
Файл:Bahamas 25 cents-2.JPG BSD Багам доллары 1966 йылдан Багам банкноталар: 1, 5, 10, 20, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 15, 25 цент
Файл:Barbados 1 dollar-2.JPG BBD Барбадос доллары 1973 йылдан Барбадос банкноталар: 2, 5, 10, 20, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 5, 10, 25 цент, 1 доллар
Файл:Belize 1 dollar.JPG BZD Белиз доллары 1973 йылдан (Британ Гондурасы доллары булараҡ 1885—1973 йылдарҙа) Белиз банкноталар: 2, 5, 10, 20, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар
Файл:Bermudian-dollars-$50.jpg BMD Бермуд доллары 1970 йылдан Бермуд утрауҙары банкноталар: 2, 5, 10, 20, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар
BND Бруней доллары 1967 йылдан Бруней банкноталар: 1, 5, 10, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 20 и 50 цент
юҡ Вест-Инд доллары 1935—1964 Барбадос, Британ Гвианаһы, Тринидад һәм Тобаго, Британ Елгә асыҡ яҡ утрауҙары, Британ Елдән ышыҡ яҡ утрауҙары, Вест-Һиндостан утрауҙары, Ямайка
Файл:East carribean dollar rev.jpg XCD Көнсығыш Кариб доллары 1965 йылдан Антигуа һәм Барбуда, Доминика, Гренада, Монтсеррат, Сент-Китс һәм Невис, Сент-Люсия, Сент-Винсент һәм Гренадин, Ангилья банкноталар: 5, 10, 20, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 1, 2, 5, 10, 25 цент, 1 доллар
юҡ Гавай доллары 1847—1903 Гавай
GYD Гайана доллары С 1965 года Гайана банкноталар: 20, 100, 500, 1000, 5000
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10 доллар
HKD Гонконг доллары 1845 йылдан Гонконг банкноталар: 10, 20, 50, 100, 500 һәм 1000
ваҡ аҡсалар: 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5, 10 доллар
ZWC Зимбабве доллары 1981—2009 Зимбабве Үтә юғары инфляция арҡаһында 2009 йылдың 30 июнендә Зимбабве доллары Зимбабвеның Резерв Банкы ҡарары буйынса йөрөүҙән туҡтай.
KYD Кайман утрауҙары доллары 1972 йылдан Кайман Утрауҙары банкноталар: 1, 5, 10, 25, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25 цент
Файл:Loonie reverse view.png CAD Канада доллары 1858 йылдан Канада банкноталар: 5, 10, 20, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 5, 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5 доллар
юҡ Кирибати доллары 1979 йылдан Кирибати банкноталар: юҡ
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25 цент, 1, 2 доллар
LRD Либерия доллары 1944 йылдан Либерия банкноталар: 1, 5, 10, 20, 50 һәм 100
ваҡ аҡсалар: 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар
юҡ Малайя һәм Британ Борнеоһы доллары 1953—1969 Малай Федерацияһы, Сингапур, Саравак, Северное Борнео, Бруней
юҡ Малай доллары 1939—1953 Бруней, Джохор, Кедах, Келантан, Перлис, Сингапур, Стрейтс Сетлментс, Тренгану, Федерацияланған Малай дәүләттәре, Малай Союзы, Малай Федерацияһы
Халыҡ-ара доллар
юҡ Монгол доллары 1921—1925 Богдо-хан Монголияһы банкноталар: 10, 25, 50, 100
NAD Намибия доллары 1993 йылдан Намибия банкноталар: 10, 20, 50, 100 һәм 200
ваҡ аҡсалар: 1, 2, 5, 10, 20 һәм 50 цент, 1, 2 һәм 5 доллар.
юҡ Ниуэ доллары 2009 йылдан Ниуэ банкноталар: юҡ
ваҡ аҡсалар: 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар
NZD Яңы Зеландия доллары 1967 йылдан Яңы Зеландия, Ниуэ, Кук Утрауҙары, Токелау, Питкэрн. банкноталар: 5, 10, 20, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 10, 20, 50 цент, 1, 2 доллар
юҡ Ньюфаундленд доллары 1858—1949 Ньюфаундленд.
Файл:50 долларов Островов Кука аверс.jpg юҡ Кук Утрауҙары доллары 1972 юҡ Кук Утрауҙары банкноталар: 3, 10, 20, 50
ваҡ аҡсалар: 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5 доллар
юҡ Питкэрн Утрауҙары доллары 1988 йылдан Питкэрн Утрауҙары банкноталар: юҡ
ваҡ аҡсалар: 5, 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5, 10, 25, 50, 250 доллар
юҡ Боғаҙҙар доллары 1904—1939 Стрейтс-Сетлментс колонияһы, Берләшкән Малай Солтанаттары, Берләшмәгән Малай Солтанаттары, Саравак, Бруней һәм Төньяҡ Борнео.
юҡ Родезия доллары 1970—1981 Зимбабве
юҡ Саравак доллары 1858—1953 Саравак
юҡ Төньяҡ Борнео доллары 1882—1953 Төньяҡ Борнео
SGD Сингапур доллары 1967 йылдан Сингапур банкноталар: 2, 5, 10, 50, 100, 1000
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар
SBD Сөләймән Утрауҙары доллары 1977 йылдан Сөләймән Утрауҙары банкноталар: 2, 5, 10, 20, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 1, 2, 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар
USD АҠШ доллары 1792 йылдан АҠШ, Бермудтар, Бонайре, Британ Виргин утрауҙары, Көнсығыш Тимор, Зимбабве, Маршалл утрауҙары, Палау, Панама, Пуэрто-Рико, Саба, Сальвадор, Синт-Эстатиус, Тёркс һәм Кайкос, Микронезия Федератив Штаттары, Эквадор банкноталар: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100
(сикләнгән 500, 1000, 5000, 10 000, 100 000)
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар
юҡ АҠШ Америка Конфедератив Штаттары) доллары 1861—1861 Американың Конфедератив Штаттары банкноталар: 5, 10, 50 цент, 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 доллар
50 центлыҡ 4 һынау ваҡ аҡсаһы; 1 центлыҡ 12 һынау ваҡ аҡсаһы
SRD Суринам доллары 2004 йылдан Суринам банкноталар: 1, 212, 5, 10, 20, 50, 100 доллар
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25, 100, 250 цент
юҡ Тайвань доллары 1946—1949 Тайвань
TWD Яңы Тайвань доллары 1949 йылдан Тайвань банкноталар: 100, 200, 500, 1000, 2000
ваҡ аҡсалар: ½, 1, 5, 10, 50
Файл:Tt dollar.gif TTD Тринидад һәм Тобаго долары 1964 йылдан Тринидад һәм Тобаго банкноталар: 1, 5, 10, 20, 100
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25 и 50 цент
Файл:Доллар Тувалу.jpg TVD Тувалу доллары 1976 йылдан Тувалу банкноталар: юҡ
ваҡ аҡсалар: 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар
FJD Фиджи доллары 1969 йылдан Фиджи банкноталар: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100
ваҡ аҡсалар: 1, 2, 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар
юҡ Цзяо-Чжоу доллары 1907—1914 Цзяо-Чжоу
юҡ Эфиопия доллары 1945—1976 Эфиопия
JMD Ямайка доллары 1969 йылдан Ямайка банкноталар: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000
ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 20
юҡ Япон оккупацияһы доллары 1942—1945 Сингапур, Британ Малайяһы, Төньяҡ Борнео, Саравак, Бруней, Бирма

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]