Бермуд утрауҙары
| |||||
| Гимн: «Боже, храни Королеву» | |||||
| |||||
| Рәсми телдәр | инглизсә[1] | ||||
| Баш ҡала | Гамильтон | ||||
| Эре ҡалалар | Гамильтон | ||||
| Идара итеү төрө | конституцион монархия, Британияның диңгеҙ аръяғы биләмәләре[2] | ||||
| Королева
Губернатор Премьер-министр |
Елизавета II
Дэвид Аркли Эварт Браун | ||||
| Территория • Бөтәһе • % һыу өҫтө |
224 53,2 км² 26% | ||||
| Халыҡ • Һаны (2009) • Халыҡ тығыҙлығы |
71 750[3] чел. (202) 1275 чел./км² | ||||
| ЭТП (ППС) • Бөтәһе |
[4] долл. | ||||
| Валюта | Бермуд доллары (с февраль 1970) (BMD,код 60) | ||||
| Интернет-домен | .bm | ||||
| Код ISO | BM | ||||
| МОК коды | BER | ||||
| Телефон коды | +1-441 | ||||
| Сәғәт бүлкәте | -4 | ||||
Бермуд утрауҙары[2] (ингл. Bermuda [bərˈmjuːdə]) — Бөйөк Британияның сит ил территорияһы, Атлантик океандың төньяҡ-көнбайышындағы Мәрйен утрауҙары төркөмөндә, Төньяҡ Американан 900 км алыҫлыҡта урынлашҡан.
Бермуд составына 181 утрау һәм риф инә, уларҙың 20-гә яҡынында кеше йәшәй, ә 10-ы күперҙәр һәм юл үткәргестәр менән тоташтырылған һәм Мейн-Айленд утрауын барлыҡҡа килтерә.
Утрауҙар диңгеҙ юлдары киҫелешендә урынлашҡан.
Майҙаны 54 км². Халҡы 71 750 кеше тәшкил итә (2020).
Халыҡтың күпселеге — ҡара тәнлеләр (53,8 %) һәм мулаттар (7,5 %), Африка ҡолдары вариҫтары, 31 % — Европа һәм Төньяҡ Американан килеүселәр, 7,7 % — азиаттар һәм индеецтар[3].
Административ бүленеше: туғыҙ район һәм ике муниципаль берәмек. Баш ҡалаһы һәм төп порты — Гамильтон ҡалаһы.
Тышҡы сәйәсәт, оборона, полиция менән Британия губернаторы етәкселек итә. Ил эсендәге тормошто көйләү менән урындағы ике палаталы парламент шөғөлләнә. Башҡарма власть башлығы — премьер-министр.
Тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Утрауҙарҙы испан диңгеҙ йөҙөүсеһе Хуан Бермудес 1503 йылда аса һәм уның исемен йөрөтә. Әммә испандар был утрауҙарҙы тикшермәй.
Беренсе инглиз торамаһы 1609 йылда барлыҡҡа килә. Уны Англияның Вирджияға юлланған, әммә һәләкәткә осраған инглиз колонистары нигеҙ һала. Улар архипелагты үҙҙәренең капитаны, адмирал Джордж Сомерс хөрмәтенә «Сомерс утрауҙары» тип атай. Колонистар утрауҙарҙа ауыл хужалығы менән шөғөлләнә, ә 1684 йылдан Бермуд рәсми рәүештә Англияның биләмәһе тип иғлан ителә.
Колонияға Африканан ҡол негрҙар килтерелә. 1838 йылда ҡоллоҡ бөтөрөлә. XIX быуат аҙағы — XX быуат башында Бермуд иҡтисады туристарҙы хеҙмәтләндереүгә махсуслаша башлай.
1931—1948 йылдарҙа Бермудта утрауҙарҙы күперҙәр ярҙамында тоташтырған тимер юл була.
1941 йылғы килешеү буйынса Британия хөкүмәте АҠШ-ҡа хәрби-диңгеҙ һәм хәрби-һауа базалары төҙөү өсөн майҙаны 6 км² самаһы булған участканы 99 йылға ҡуртымға бирә. 1995 йылда Америка Ҡушма Штаттары был базаларҙы ҡулланыуҙы ваҡытынан алда туҡтата.
1968 йылғы Конституция буйынса Бермуд утрауҙары эске үҙидараға эйә.
География[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Бермудтар һүнгән янартау башында барлыҡҡа килгән мәрйен ҡатламдарынан тора.
Архипелагта ҙур булмаған ҡомло һәм мәрйен утрауҙары, рифтар һәм ҡултыҡтар күп.
Төп утрауҙың рельефы убалы (иң бейек нөктәһе — 76 м), яр буйында ҡултыҡтар һәм ҡомло пляждар күп.
Утрауҙарҙы асҡанға тиклем бөтә территорияһын тиерлек эндемик бермуд артышы (Juniperus bermudiana) урмандары биләгән. Хужалыҡ ихтыяждары өсөн ҡырҡыу, атап әйткәндә, XX быуат уртаһындағы эпифитотия был аҡрын үҫеүсе ағастарҙың 99 проценттан ашыуын юҡ итә. Һуңғы арала күрелгән саралар популяцияны арттырыуға булышлыҡ итә.
Территорияның яҡынса 35 процентын ҡыуаҡтар биләй, улар башлыса ҡалҡыулыҡтарҙа үҫә. Уңдырышлы тупраҡлы уйһылыҡтарҙа культуралы үҫемлектәр ултыртыла.
Берҙән-бер сөсө һыу сығанағы — тропик ямғырҙар. Утрауҙарҙа йылға һәм шишмә юҡ, сөнки ямғыр һыуы күҙәнәкле эзбизташҡа тиҙ һеңә. Диңгеҙ кимәлендә урынлашҡан һәм диңгеҙ, тоҙло һыуҙар менән тулған ҙур булмаған һыу ятҡылыҡтары (иң ҙуры — Харрингтон һәм Мангры) бар. Һыуҙы сөсөләндереүсе ҡоролмалар эшләй, ләкин һыуҙы сөсөләндереү осһоҙ түгел, шуға күрә урындағы халыҡ ямғыр һыуы йыя. Бының өсөн йорттарҙың ҡыйыҡтары һыуҙы йорт аҫтындағы цистернаға йүнәлтеү маҡсатында махсус эшләнгән[5].
Бермуд климаты — дымлы субтропик, тропикка яҡын. Ул урындағы иҡтисадтың туристик бизнеста махсуслашыуын билдәләүсе төп фактор булып тора.
Административ бүленеще[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Бермуд утрауҙары туғыҙ округка һәм ике муниципалитетҡа бүленгән:
| № на карте | Административные единицы | Майҙан, км² |
Халҡы, кеше. (2010)[3] |
Тығыҙлыҡ, кеше./км² |
|---|---|---|---|---|
| Округ | ||||
| 1 | Сандис | 6,70 | 7655 | 1142,54 |
| 2 | Саутгемптон | 5,80 | 6633 | 1143,62 |
| 3 | Уорик | 5,70 | 8615 | 1511,40 |
| 4 | Пейджет | 5,30 | 5702 | 1075,85 |
| 5 | Пембрук | 4,70 | 10 610 | 2257,45 |
| 6 | Девоншир | 4,90 | 7332 | 1496,33 |
| 7 | Смитс | 4,90 | 5406 | 1103,27 |
| 8 | Гамильтон | 5,10 | 5862 | 1149,41 |
| 9 | Сент-Джорджес | 7,90 | 6422 | 812,91 |
| Муниципалитет | ||||
| A | Гамильтон | 0,7 | 1010 | 1442,86 |
| B | Сент-Джордж | 1,4 | 1743 | 1245,86 |
| Тораҡ | ||||
| Флэттс, Сомерсет | 0,15 | 1412 | 9413,33 | |
| Бөтәһе | 53,25 | 64 237 | 1207,46 | |
Бынан тыш, Бермудтарҙа муниципаль статусҡа эйә булмаған ике тораҡ пункты (бәләкәй ауылдар) бар:
Флэттс Сомерсет Был ике ауыл халҡының һаны — 1412, майҙаны — яҡынса 0,15 км².
Иҫкәрмә: 2010 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәрендә[3] Гамильтон ҡалаһы һәм Флэттс биләмәһе халҡы — Гамильтон округында, Сент-Джордж ҡалаһы халҡы — Сент-Джорджес округында, ә Сомерсет биләмәһе халҡы Сандис округында иҫәпкә алынған.
Халҡы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Халыҡ һаны — 71,75 мең (2020 йылдың июленә баһа).
Йыллыҡ үҫеш — 0,39 %.
Тыуым — 1000 балаға 11,2.
Үлем — 1000 кешегә 9,1.
Иммиграция — 1000 кешегә 1,6.
Ир-егеттәрҙең уртаса ғүмер оҙонлоғо — 78,5, ҡатын-ҡыҙҙарҙыҡы 84,9 йәш.
Сабыйҙар үлеме — 1000 кешегә 2,5 (донъяның 224 иленән һәм территорияһынан — Сингапурҙа һәм Монакола ғына түбәнерәк).
Тыуым кимәле — бер ҡатын-ҡыҙға 1,91 тыуым.
Грамоталылыҡ: ир-ат — 98 %, ҡатын-ҡыҙ — 99 %.
Иммунодефицит вирусы (ВИЧ) йоҡтороу — 0,3 % (2005 йыл баһаһы).
Ҡаланың этник һәм раса составы: 53,8 % негроид, 31 % аҡ тәнлеләр, 7,5 % мулаттар, 4 % азиаттар, 3,7 % башҡалар (2010 йылғы халыҡ иҫәбен алыу).
Диндәр: англикандар — 15,8 %, католиктар — 14,5 %, африка методистары — 8,6 %, башҡа протестанттар — 21,8 %, башҡа культтар — 14 %, билдәһеҙ — 6,2 %, атеистар — 17,8 % (2010 йыл халыҡ иҫәбен алыу). Йәһүә шаһиттары — 2011 йыл менән сағыштырғанда 1,3 % .
Иҡтисады[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
2016 йылда халыҡтың йән башына эске тулайым продукты — 99,3 мең доллар (донъяла 2-се урын).
Төп табышын сит ил туризмы килтерә (валюта керемдәренең 60 проценты). Утрауға йыл һайын 600 мең самаһы кеше килә (АҡШ-тан 90 процент).
Британ офшоры[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Аҡса системаһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
1970 йылдан алып бермуд фунты (Британия фунты курсына бәйле булған — 1:1) яңы аҡса берәмеге — бермуд доллары менән алмаштырыла.
Төрлөһөнән[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Бермуд утрауҙары өҫтөнән Америка һәм Канаданан Европаға, Үҙәк һәм Көньяҡ Америкаға һауа бәйләнеше линиялары үтә. Бермуд, Антиль һәм Багам утрауҙары араһындағы киңлектә самолёттар һәм судноларҙың асыҡланмаған һәләкәттәре арҡаһында Бермуд өсмөйөшө термины барлыҡҡа килә.
- 1941 йылдан 1995 йылға тиклем — Бөйөк Ватан һуғышы һәм «һалҡын» һуғыштар дауамында — Бермуд утрауҙарында Америка Ҡушма Штаттарының һәм Бөйөк Британияның бер нисә хәрби-диңгеҙ һәм хәрби-һауа базаһы була, улар утрауҙарҙың дөйөм майҙанының 11 процентын биләй.
Галерея[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Сент-Джордж ҡалаһы гаваны
Сент-Джордж
Виадук
Бермудтың көньяҡ яры (Синки ҡултығы)
Хорсшу ҡултығы, Бермуд пляждарының береһе
Уорик ҡултығы
Гибс-Хилл маягы
Флатс-Вилидж, Бермудтар
Landsat 8 спутнигынан күренеш
Халыҡ-ара йыһан станцияһынан күренеш
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Великобритания
- Бермудский треугольник
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ 1,0 1,1 Central Intelligence Agency, Center N. F. A. The World Factbook (ингл.) — Washington, D.C.: Central Intelligence Agency, U.S. Government Printing Office, 1981. — ISSN 0277-1527; 1553-8133
- ↑ 2,0 2,1 Государства и территории мира. Справочные сведения // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 15. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Население Бермудских островов (2020 год) (недоступная ссылка). Дата обращения: 5 апрель 2013. Архивировано 4 июнь 2020 года. 2020 йылдың 4 июнь көнөндә архивланған.
- ↑ Bermuda leads in GDP per capita. Архивировано 20 декабрь 2008 года., The Royal Gazette, 07/12/08
- ↑ Станев Э. Бермудские острова // По программе ПОЛИМОДЕ в Бермудском треугольнике. — 2-е изд. — София: Наука и изкуство, 1985. — С. 94—108.
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Бермудские острова // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Розанов Д. В. На осколок Атлантиды: (Путешествие на Бермудские острова) / Оформление художника Б. Н. Чупрыгина. — М.: Мысль, 1975. — 48, [8] с. — 50 000 экз. (обл.)
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
|
Бермуд утрауҙары Викимилектә |
|---|---|
|
Бермуд утрауҙары Викияңылыҡтарҙа |
|
Бермуд утрауҙары Викигид |
Викисклад: Атлас: Бермуд утрауҙары 
- Bermuda Government 2020 йылдың 29 август көнөндә архивланған. сайт правительства
- Акт Бермудских островов «О трастах (специальные положения)» 1989 года (с изменениями в редакции 2009 года) 1989 : 62 (недоступная ссылка — история ).(недоступная ссылка) (перевод)
