Мунк Эдвард

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Эдвард Мунк
нюнорск Edvard Munch

Эдвард Мунк 1912 йылда
Тыуған:

12 декабрь 1863({{padleft:1863|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:12|2|0}})[1][2][3][…]

Тыуған урыны:

Лётен, Хедмарк, Норвегия

Үлгән:

23 ғинуар 1944({{padleft:1944|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:23|2|0}})[4][2][3][…] (80 йәш)

Үлгән урыны:

Экелю, Осло янында, Норвегия

Ил:

 Норвегия[5][6]

Жанр:

Һынлы сәнғәт, графика

Стиль:

Модерн, Экспрессионизм

Имза:

 Работы

Эдвард Мунк (норв. Edvard Munch); 12 декабрь 1863, Осоу, Хедмарк — 23 ғинуар1944, Экель, янында Осло) — Норвегияның рәссам һәм графигы, экспрессионизмдың тәүге вәкилдәренең береһе. Иң танылған «картинаһы Крик». Уның ижады үлем, яңғыҙлыҡ мотивтарын, һәм шул уҡ ваҡытта тормош ҡандырыуҙы эсенә алған.

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бала сағы һәм үҫмер йылдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Эдвард Мунк 1863 йылда хәрби табип Мунк кристиан һәм уның ҡатыны, Ураганы Лаура Мунк (Бьельстад ҡыҙ фамилияһы) ғаиләһендә тыуған. Ул ғаиләлә икенсе бала була: өлкән апаһы , София Юханн, ике ҡустыһы — Ингер һәм Лаура, ағаһы һәм Андреас[7]. Мунктар бай йәшәмәһәләр ҙә, улар мәҙәни яҡтан абруйлы ғаиләләрҙең береһе булған: алыҫ туғаны билдәле рәссам-неоклассицист Жак-Луи Давид уҡыусыһы Якоб Мунк, атаһы Кристиан билдәле дин таратыусы булған, ағаһы, Петер Андреас Мунк — күренекле тарихсы[8] ике туған ағаһы Эдвард Карл Дирикс — рәссам-импрессионист .

Эдвардтың бала сағы буйына , Мунктар бер нисә тапҡыр күсенәләр. Ҡайһыларында атаһы хеҙмәте талабы буйынса килеп сыға. Шулай уҡ, етешмәй йәшәү ҙә арзан торлаҡ эҙләргә мәжбүр итә.

Буласаҡ рәссам үҙенең балалыҡ йылдарының ҙур өлөшөн Христиания, Норвегия (хәҙерге Осло) башҡалаһында үткәргән. Эдвардҡа биш йыл булғанда, уның әсәһе туберкулёздан вафат була. Хужалыҡ алып барыуҙы уның апаһы Карен Бьельстад үҙ ҡулына ала.

Атаһы, рәссам һүҙҙәре буйынса, балаларға изгелекле булған, әммә үтә ныҡ динилек уны « психоневроз»[8]ға еткергән: уның вәғәздәре йоғонтоһо аҫтында күҙҙәренә тамуҡ.[9] күренеп, нескә хисле Эдвард төнөн насар йоҡлай торған булған. Туғандары хәтирәләренә ҡарағанда, малайҙың рәсем төшөрөүгә һәләте бала сағынан үк билдәле булған.[9].

Эдвардҡа ун биш йәш булғанда, өлкән апаһы Софи туберкулездан вафат була. Уның менән аралары бик яҡын булғанлыҡтан, үлеме рәссамдың киләсәгенә тәрән эҙ ҡалдыра. Биографтар һуңғы вакиғаларҙы уның традицион дин менән ҡаршылыҡтарына бәйләй — һуңынан хәтерләүенсә, атаһы бүлмә буйлап «ғибәҙәтсә ҡулын куйып, бүлмә буйлап алға — артҡа йөрөй». Ҡыҙы вафат булғанда һис бер нисек тә ярҙам итә алмай[10].

Уның беренсе эре картиналарының береһе" Ҡыҙ ауырыуы" нигеҙендә Софиҙың ауырыуы һәм вафаты тураһындағы хәтирәләре ята. Шулай уҡ импрессионизм стилендәге «Яҙ» һәм  — ситләтеп  «бүлмәлә вафат булыусы» сюжетына арналған бөтә бер картиналар серияһы  ла апаһы тураһындағы иҫтәлектәренә арналған.

Тиҙҙән бәхетһеҙлек уның икенсе апаһы Лаураға ла килә: уның тәртибендә сәйер ҡыланыштар барлыҡҡа килә, ваҡыт үтеү менән ул һиҙелерлек арта бара, бер аҙ ваҡыт үткәс шизофрения диагнозы ҡуйыла.

Үҫеш йылдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Йәш Эдвард Мунк апаһы Ингер менән

1879 йылда Эдвард техник колледжға уҡырға инә. Һаулығы насар булыуына ҡарамаҫтан, унда физика, химия һәм математика буйынса яҡшы уңыштарға ирешә[11].

Киләһе йылында, колледжды ҡалдырып, рәссам булырға ҡарар ҡабул итә. Уның ҡарарын матди яҡтан да, әхлаҡи яҡтан да шикле күреп атаһы үтә ныҡ ҡәнәғәтһеҙ ҡала.[12][13]. Әммә апаһы Карен, яҡын дуҫы Дирикс Фредрик, шулай уҡ алыҫ туғаны, абруйлы рәссам Фриц Таулов[14] тарафынан яҡлау таба. 1881 йылда Эдвард Христианиялағы[15] Король рәсем төшөрөү мәктәбенә уҡырға инә.

Был осорҙа уның остазы, Фриц Тауловтың көрәштәше художник - натуралист Кристиан Крог була. Ул Эдвардты үҙәк фигураһы ғауғалы яҙыусы -анархист Ханс Егер булған баш ҡала богемаһы даирәһенә индерә.

Егер менән Мунк бер нисә йылдан һуң ғына таныша[16] , ләкин һуңынан улар яҡындан таныша һәм тиҙ арала үҙендә уның тәьҫирен таный[17].

1883 йылда Мунктың дебюты — сәнәғәт тауарҙары һәм сәнғәт һарайы күргәҙмәләрендә «Этюд башы»[18]картинаһы күрһәтелә. Ошо уҡ йылдың көҙөндә реалистик рухта эшләнгән «Мейескә ут тоҡандырыусы ҡыҙ»[19] тәҡдим ителә. 1884 йылда Фриц Таулов ярҙамында стипендия ала, һәм яҙын Францияға барып, Париж салонын ҡарарға мөмкинселек тыуа[20]

1885 йылда Мунктың Милли Таул, Фриц Таулдың килене (Милли уның ағаһында кейәүҙә була) роман башлана. Миллиҙең кокетка репутацияһы булып, күрәһең, ул егеттең ғишҡын етди ҡабул итмәй[21],ә Эдвард , ғишыҡ эшендә тәжрибәһе булмай, ул был романға бик етди ҡарай, дини ғаиләнән булған кешегә ғаиләле ҡатын -ҡыҙ менән бәйләнеш уның өсөн ҡәтғи никахты боҙоу кеүек була[22]. Мунк Миллиҙең бер генә портретын да яҙмаған, уның биографы Атле Нэсс раҫлауынса, ул уның сәнғәтендә эҙ ҡалдырмаған[23] , шул уҡ ваҡытта, башҡа тикшеренеүселәр уның образын, «Голос» һәм «Ай нуры»[24] картиналарында күрәләр.

«Ауырыу ҡыҙыҡай»

1886 йылда Көҙгө күргәҙмәлә тәҡдим ителгән Мунктың «Ауырыу ҡыҙыҡай» картинаһы, янъялға сәбәп була. Егер «үҙ тормошоңдо яҙырға»[25] тигән йоғонтоһо аҫтында, рәссам ҙур полотно булдыра, уның нигеҙендә Софи Мунк ауырыуы һәм үлеме тураһындағы хәтирәләр. Шул уҡ ваҡытта ул тәү сиратта үҙ тәьҫораттарын туплап: «Мин йәнә беренсе тәьҫораттарҙы сағылдырырға тырышам… — үтә күренмәле, тоноҡ аҡ фонында аҡ тире, ҡалтыранған ирендәр,ҡалтыранған ҡулдар…»[23] Асыулы тәнҡитселәргә ҡуйылған һөҙөмтәләр тамамланмаған этюд булып күренгән. «Ауырыу ҡыҙыҡай»ҙы «ташландыҡ» тип атағандар; ә Мункты техникаһын камиллаштырырға теләмәүҙә ғәйепләгәндәр[26].

«Ауырыу ҡыҙыҡай» картинаһынан һуң картиналары, күрәһең, консерватив стильдә булған , Мункты уның картинаһына ҡараш бик борсоған. Быға импрессионизм манераһында яҙылған «Яҙ», тағы ла бер картина, Софи ауырыуы тураһында хәтирәләре менән һуғарылған, бер нисә портрет һәм пейзаждар, шулай уҡ сәхнә жанрында кеүек «Юриспруденция». 1889 йылда ҡабат Парижга сәфәр өсөн стипендияға ғариза биргән һәм, Эрик Вереншелль ярҙамы менән, уны алған[27]. Йәй Мунк ғаиләһе менән Осгорстранналағы дачаһына бара, ауылдан алыҫ түгел бәләкәй ҡалала уның Милли Таул менән беренсе осрашыуы үтә[28]; Осгорстранна яратҡан урынына әйләнә, бер ни тиклем ваҡыттан һуң унда ул үҙ йортон булдыра. Көҙ ул Парижға бара.

Парижда икенсе сәфәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Парижға Мунк Бөтә донъя күргәҙмәһе ваҡытында килә. Бында ул Леон Бонн дәрестәренә йөрөй башлай, студенттар араһында скандинавтар күп була. Бонн Эдвардтың рәсем төшөрөү һәләтен юғары баһалай, уның төҫ менән ирекле эшләүен хупламай[29]. Мунк күргәҙмәләргә әүҙем йөрөгән һәм буш ваҡытта музей, шул иҫәптән, классик сәнғәткә бағышланған экскурсияларға, уларҙы үҙенең студенттары өсөн Бонн ойошторған[30]. Мунк төрлө стильдә эксперименттар яһай, был осорҙағы күп кенә картиналарында импрессионизм һәм пуантилизм йоғонтоһо билдәләнә.

Декабрьдә Норвегиянан хәбәр килә — инсульттан атаһы, ғаилә башлығы, Кристиан Мунк үлгән. Һуңғы йылдарҙа ата менән ул мөнәсәбәте ныҡ ҡаҡшай — Кристиан уның «нигилистар» менән дуҫлығын, эскегә һалышыуын, алкоголизм янауын өнәмәгән — ул үлем рәссамға ҡаты удар була. Хаттың һуң килеүе арҡаһында, хатта Эдвард ерләргә лә кайтып өлгөрәлмәй[31]. Мунк депрессия бирелә һәм үҙ-үҙенә бикләнеп, Бонн дәрестәренә йөрөүҙән туҡтаған, дуҫтары менән бәйләнешен өҙә (дат шағиры Эмануэль Голдштейн башҡа)[32]. Рәссам үҙ тормошон өр-яңынан ҡарап сыға — быны ул көндәлектәргә яҙа, тарихҡа ул "Манифест Сен-Клу"тип ингән: «бүтән интерьер яҙырға кәкәкмәй, , уҡыусы ир -егеттәр, бәйләүсе ҡатын — ҡыҙҙар тураһында. Уларға алмашҡа реаль кешеләр килә, һәм улар тын алалар һәм тоялар, яраталар һәм ғаҙапланалар, …»[33] Был ваҡытта париж осоронда яҙған уның иң билдәле картиналарының береһе «Сен — Клу төнө» — уның төп геройы, тәҙрә янына ултырған, ай нурҙары төшкән бүлмәлә, йә Эдвардтың үҙен, йә уның үлгән атаһын күрәләр[34].

«Тормош фризы»[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«Меланхолия» (1894-96)

1890 йылдың май айында Мунк өйөнә ҡайта, Христианияла уның күргәҙмәһе үтә, уның эшендә — тәнҡитселәре ғәҙәттә, ҡатнаш, әммә дөйөм алғанда элеккегә ҡарағанда алсаҡ булалар[35]. Йыл аҙағына ул тағы ла Францияға барып, Париж урынына, һауа торошо үпкә өсөн ҡурҡыныс булғанға , ҡышты Ниццала үткәрә. Апрель айында уның Парижға керә һәм Бойондороҡһоҙ Салонында була— бында ул, Ван Гога һәм Гоген картиналарын күрә, рәссам, һуңыраҡ улар менән асыҡтан-асыҡ һоҡланған.

Был осорҙа Мунктың «экспрессионистик» стиль формалаша — тасуири линия, символик сюжеттар. Норвегия ҡайтып, «Меланхолия» тигән картинаһын яҙа, унда инде бер ниндәй ҙә импрессионизм йоғонтоһо һиҙелмәй. Йыл дауамында «Тормош Фризы» циклынан беренсе полотно хасил була, — улар араһында «Ҡояш байышындағы кәйеф» картинаһы, һуңыраҡ унан «Ҡысҡырыу» картинаһы үҫеп сыға .

Дагивать һәм Станислав Пшибышевский

1892 йылда Христианияла Мунктың шәхси күргәҙмәһе булып үтә , ул шунда уҡ һоҡланып килтерә. рәссам-пейзажсы, консерватор даны булған Адельстена Норманды һоҡландыра[36]. Тиҙҙән Норман Берлинда рәссамдың күргәҙмәһен ойоштора, уның тирәләй ғауға ҡуба — Берлин рәссамдар союзының консерватив ҡанаты «сәнғәткә һәм намыҫлы хеҙмәткә хөрмәт» принцибы менән күргәҙмәне ябыуҙы талап итә. был йәш рәссамдарҙың асыуын килтерә — Союз эсендә бүленеүгә килтерә, һөҙөмтәлә Берлин сецессион[37][38]ы формалаштырыла. Мунк, төзөүселәр һәм тәнҡитселәр яғынан был ваҡытта күнеккән булғанлыҡтан, ситуацияға ирония менән ҡарай[39]. Рәссам Берлин артистик «андеграунд» тормошона бата, Август Стриндберг, Станислав Пшибышевский менән яҡынлаша, һәм уның буласаҡ ҡатыны, Юль Дагни , Мунк өсөн ул муза — бәлки, — һөйәркәһе лә була.

Мунк ошо йылдарҙа Берлин, Париж һәм Христиания араһында йөрөй. 1892 йылдың аҙағы — 1893 йылдың башында уның идеяһын тулыһынса «фриз» идеяһы формалаша— «мәңгелек» мөхәббәт һәм үлем темаһы картиналар серияһы[40]. Бындай тәүге «фриз» исеме аҫтында ҙур булмаған берлин күргәҙмәһе"Мөхәббәт" исемле, тәүге тапҡыр «Ҡысҡырыу» тәҡдим иткән[41]. Был күргәҙмәнән күп картиналар һуңраҡ «Тормош Фризы» на индерелә— « мөхәббәт, тормош һәм үлем тураһында поэма», уның өҫтөндә Мунок бөтә 1890—1896 й. йылдарҙа эшләй. Парижға сәйәхәт бигерәк тә мөһим була, сөнки бында ул Гоген, Эмиль Бернар, Морис Дени шағир һәм символистар, айырып әйткәндә, Малларме менән осраша. Был ваҡытта мөрәжәғәт Мунк офорт, ағасҡа гравюра, литографияға мөрәжәғәт итә.[42]

«Тормош бейеүе» (1900)

1898 йылда Мунктың бай норвежлы Тулла(Матильда) Ларсен менән романы башлана. Башта улар бик йылы мөнәсәбәттә булған, ләкин ваҡыт үтеү менән Тулланың хисле, бәйләнсеклеге Мункты өркөтә башлай. 1902 йылда Тулла, Мунктың хистәре һыуыныуын һиҙеп, үҙ-үҙенә ҡул һалырға маташа[43]. Эшлекле сәфәрҙән ҡайтып, рәссам уға ҡарата ҡыҙғаныу һәм был юҡҡа эшләнмәгән , ә уға йоғонто яһау өсөн махсус ойошторолған тип ике арала өҙгөләнә. Бер нисә көндән һуң Тулла Мунк араһында серле инцидент була, ул үҙенең ҡулына ата — бер версия буйынса, Тулла үҙен үлтереү менән янаған, икенсе версия ул Тулланың пистолетын алырға тырышҡан[44]. Рәссам госпиализацияләнә. Тулла менән аралары тамамлана, әммә был ваҡиға уның психик именлеген ҡаҡшата.

1902 йылда шул уҡ «Тормош Фризы» беренсе тапҡыр рәссам уны нисек уйлаған,Берлин Сецессион галереяһында ҡуйыла. Мунк күргәҙмәнең "симфоник эффект"ы тураһында яҙа,[45]. Бында ул яңы бағыусылар рәссам — Альберт Макс Коллман һәм Линдеменән таныша, улар уны оҙаҡ йылдар буйына үҙ ҡанаттары аҫтына алалар.. Матбуғатта, ниһайәт, уны һәм уның эшен ҡабул итә башлайҙар, тәнҡитселәр берлин күргәҙмәһендә яҡшы баһа бирә. Уның сәнғәте символдар һәм аллегорияларҙан тора, яратҡан темаһы — мөхәббәт һәм үлем тураһындағы бәйләнсек уйҙар. 1974 йылда Мишель Хог күргәҙмә каталогында билдәләүенсә: «бик күп замандаштары кеүек үк, Мунк инанды, тип белдерҙе һәм сәнғәт икенсе нимә сағылдырырға тейеш, буржуаз ситләшеү Мане һәм Стивенс, маорис экзотикаһы Гоген, тарихи хыял Гюстав Моро йәки Беклиндан сағыштырмалы». Моро һөйләй: «Мин ҡапшап ҡарағанға, күргәнгә ышанмайым. Нимә күрмәйем, шуға ышанам, ләкин тоям.». Уның менән ризалашып, Мунк, уның менән килешеп, баналь ысынбарлыҡты кире ҡаға, ләкин ул бер ҡасан да булһа Мороға ҡапма-ҡаршы яҙмаясаҡ «аллаһ өсөн сәғәт сылбыры менән»[46]. Мунк дәүергә ныҡ йоғонто яһаған вагнериан-трубадур символизм тип аталған тулҡынға битараф ҡала. «Мин нимә күрәм, шуны түгел , ә нимә күрҙем, шуны яҙам» — уның Мороға яуабы. Бындай ҡарашты Маллармела табырға мөмкин, Мунк уны белгән һә яҙған, Верленда, моғайын, уның менән таныш булмаған, Редонда. Моро һәм Метерлинк ҡаса. Мунк тормоштан ҡасмай, ул эске азатлыҡ яулай, ташлап китәлмәгән үҙенең зинданын, тәмүғын һүрәтләй.[42]

Ауырыу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тулла романы менән хәлһеҙләнгән, уны, суицидҡа ынтылышы һәм, ниһәйәт, револьвер менән инцидент Мунктың психик торошона йоғонто яһай : дошмандары яғынан уға ҡаршы ҡәбәхәтлектәр тураһындағы уйҙар уны ҡыҙып китеүсән һәм шикләнеүсән итә. 1903 йылда роман виолончелистка уның Эвангелина Маддок, итальян ҡушаматы Эва Мудоччи[47]менән романы башлана, ләкин уларҙың мөнәсәбәтен Мунктың ауырыуы һөрөмләндерә. Ахырҙа улар айырылышалар, һалҡынса дуҫ мөнәсәбәттәре һаҡлап[48]. Мунк бер нисә нерв өйәнәге кисерә, сәйер тәҡдимдәр менән таныш һәм таныш булмаған кешеләр менән бәхәскә керә; ниһәйәт, 1908 йыл да уны Копенгагендағы психиатрик клиникаға урнаштыралар.[49]. Ул унда ярты йылдан ашыу була. Клиникала сағында Мунк һүрәттәр, гравюра, шул иҫәптән үҙен дауалаған профессор Якобсон портретын ҡалдыра.

Һуңғы йылдарҙа[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1900-x йылдар аҙағында рәссамдың стиле тупаҫ һәм ҡырҡа манера яғына үҙгәрә. Һуңғы картиналары киң мазок, сағыу төҫтәр менән яҙылған[50]. Сюжеттары тыныс һәм ғәҙәти, яңы картиналарында эшсе, крәҫтиән, тәбиғәт һүрәтләнгән. Был осорҙа иң ҙур эштәренең береһе булып монументаль полотнолар циклы Осло Университетының концерт залын биҙәй (университетҡа 1916 йылда тапшырыла).

Бер ваҡыт Мунктың яҡын дуҫы норвегия скульпторы Вигеланд Густав була. Муниципалитеттарынан Вигеланд ҙур заказ алғас, дуҫлыҡтары бөтә, һөҙөмтәлә, билдәле Вигеланд парк скульптураһы барлыҡҡа килә[51].

1916 йылда Мунк баш ҡала янында урынлашҡан Экель виллаһын һатып ала, ҡалған ғүмерен шунда үткәрә.. Виллаға яҡын ер биләмәләре уға ауыл хужалығыменән шөғөлләнергә мөмкинселек бирә, һуңғы йылдарҙа был уның мауығыуына әүерелә: хеҙмәткәрҙәре ярҙамында ул йәшелсә — емеш үҫтерә, , йорт ҡоштары үрсетә.

Эдвард Мунк Үлем түшәгендә

1918 йылда рәссам миллионлаған кеше ғүмерен өҙгән «испанка» сире менән йығыла, әммә һаулығы насар булыуына ҡарамаҫтан, сауыға. 1919 йылда «Испанканан һуңғы автопортрет» картинаһын ижад итә.

1930 йылда рәссамдың уң күҙенә ҡан һауа, ул тулыһынса тиерлек яҙыуҙан туҡтай, шул уҡ ваҡытта уның эшләгән эскиздары, ҡан һауыуҙың һөҙөмтәҙендә, боҙолған формала була.

1940 йылда Норвегия нацистик Германия тарафынан оккупациялана. Хәйер, башта нацистар Мункты "ысын нордик рәссам "[52]тип күтәрһәләр, һуңыраҡ уға " дегенератив сәнғәт"вәкиле тип нахаҡ бәлә тағалар[53]. Һуңғы йылдарҙа рәссам, үҙенең эштәрен, мөмкин булған мөлкәтен тартып алырҙар тип шикләнеп йәшәй.[54].

Эдвард Мунк 1944 йылда, үҙенең һикһән йыллығынан бер айҙан һуң , вафат була..

Мираҫ һәм хәтер[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мунок музейы

Мунок васыятына ярашлы, уның йортонда һаҡланған бөтә эше, уның вафатынан һуң, ҡалаға тапшырылырға тейеш булып ҡала. Коллекциялары, үҙ эсенә алған бер нисә мең, һүрәттәр, гравюра һәм ҡулъяҙмалар, киләсәктә Мунк музейын асыуға нигеҙ була 1963 йыл[55]. 2015 йылда Мунк мираҫы йәмәғәт ҡаҙаныштарына күсә[56], Рәсми эйәһе булараҡ Мунк Музейы, картиналарҙы коммерция менән бәйле ҡулланырға хоҡуҡлы. Ҙур коллекцияһы (иң билдәле версияһы үҙ эсенә ала «Ҡысҡырыу», «Мадонна» һәм «Ҡыҙ ауырыуы») Осло Милли галереяһында. Рәссамдың Осгорстандағы озаҡ йылдар йәшәгән һәм эшләгән балыҡсы хижинаһы хәһер йорт — музей булып тора, йорттоң бөтә торошо элеккесә һаҡланған.

Мунктың эштәре бер нисә тапҡыр иң ҡиммәткә һатылған картиналар иҫәбенә ингән. 2006 йылда уның «Ике (Яңғыҙ)» гравюраһы аукционда 8,1 млн, норвегия кронаһы (1,27 миллион аҡш доллары) гравюра һәм иң ҡиммәте булып иҫәпләнә, һатыусы Норвегия[57]. 2013 йылда «Крик» картинаһының бер версияһы аукцион һатыуҙа 119,9 миллион $, булып, ул ваҡытта иң ҡиммәт сәнғәт әсәре булған[58].

Эдвард Мунк портреты 1000 норвегия кронаһы банкноттарында төшөрөлгән. 2013 йылда йөҙ илле йыллыҡ тыуған көнө хөрмәтенә Мунок Почта Норвегия маркалар серияһын уның репродукциялары менән сығара.[59].

XX быуат сәнғәте үҫешенә , айырыуса, экспрессионизм һәм фовизм[60] йүнәлештәренә Эдвард Мунк һур йоғонто яһай.

«Крик»[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мунктың эштәренең береһе—«Крик» 

Мунктың иң билдәле эше — «картинаһы Крик». Дүрт дана булған, 1893 һәм 1910 йылдар араһында яҙылған. Башта картина "Өмөтһөҙлөк"тип аталған. Был ҡот осҡос ҡурҡыу менән солғап алынған кеше иң танылған образдарҙың береһенә әйләнде. Шәхси ҡулда бер варианты ғына ҡала (1895); 2012 йылдың 2 майында ул аукционда һатыла Sotheby' ' s 119,9 миллион долларға. Ул ваҡытта был асыҡ аукционда һатылған иң ҡәҙерле сәнғәт әҫәре була.[58]

Мунк картиналарын урлау[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мунк картиналары енәйәтселәр өсөн бер нисә тапҡыр сәп була. 1994 йылда Милли галереянан «Крик» картинаһын урлайҙар. Әммә бер нисә ай үткәс, уны кире ҡайтарырға мөмкинселек тыуа[61]. Асыҡланыуынса, 1988 йылда инде «Вампир» картинаһын урлауҙа ҡатнашҡан енәйәтсе тотолған һәм хөкөм ителгән була, ул картина ла кире ҡайтарыла.[61].

2004 йылдың 22 се августында ҡораллы енәйәтселәр Мунк музейынан унда һаҡланған «Крик» һәм «Мадонна» картиналарын алып сығалар. 2006 йылдың майында өс енәйәтсе төрмә срогына хөкөм ителә., ә августа полиция эштәрҙе таба. Ҡараҡтар ҡулында булғанда ике полотноға зыян килә. Музей вәкилдәре һүҙҙәре буйынса, «Крик» картинаһының бер мөйөшөндә тап күренеп ҡала. «Реставраторҙар бер ниндәй ҙә ҡайтарғыһыҙ эштәр эшләргә теләмәй», — тип хәбәр иттеләр музейҙа, өҫтәп, киләсәктә, бәлки, таптарҙы картинанан сығарырға мөмкинлек бирәсәк ысулдар барлыҡҡа килер.

2018 йылдың декабрендә Ослолағы Стенерсен музейынан рәссамдың 6 эшен урлайҙар. Улар араһында: «Марат үлеме», «Омега илай», «Карауат янында илаусы ҡыҙ», « Портрет фру Р» һәм башҡалар[62].

Иҫкәрмә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Edvard Munch (нидерл.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Edvard Munch // Benezit Dictionary of Artists (ингл.) — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  4. ↑ Мунк Эдвард // Большая советская энциклопедия (урыҫ): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ LIBRIS — 2018.
  6. ↑ https://www.moma.org/artists/4164 (ингл.)
  7. ↑ Нэсс, 6-9
  8. ↑ 8,0 8,1 Prideaux, 18
  9. ↑ 9,0 9,1 Prideaux, 34
  10. ↑ Нэсс, 19
  11. ↑ Нэсс, 23
  12. ↑ Нэсс, 24
  13. ↑ Prideaux, 55
  14. ↑ Prideaux, 56
  15. ↑ Нэсс, 25
  16. ↑ Prideaux, 84
  17. ↑ Prideaux, 86-87
  18. ↑ Нэсс, 32
  19. ↑ Нэсс, 33
  20. ↑ Prideaux, 70
  21. ↑ Нэсс, 42
  22. ↑ Нэсс, 46
  23. ↑ 23,0 23,1 Нэсс, 49
  24. ↑ Ульрих Бишофф. Эдвард Мунк. TASCHEN/Арт-родник, 2008., 45
  25. ↑ Prideaux, 104
  26. ↑ Нэсс, 54
  27. ↑ Prideaux, 122
  28. ↑ Нэсс, 67
  29. ↑ Prideaux, 131
  30. ↑ Prideaux, 126
  31. ↑ Нэсс, 73
  32. ↑ Нэсс, 75
  33. ↑ Prideaux, 136
  34. ↑ Prideaux, 137
  35. ↑ Нэсс, 81
  36. ↑ Нэсс, 101—102
  37. ↑ Нэсс, 105
  38. ↑ Prideaux, 153
  39. ↑ Нэсс, 106
  40. ↑ Нэсс, 113
  41. ↑ Нэсс, 115
  42. ↑ 42,0 42,1 Энциклопедия символизма: Живопись, графика и скульптура онлайн страница 30 на сайте booksonline.com.ua. booksonline.com.ua. Дата обращения: 19 февраль 2017.
  43. ↑ Нэсс, 215
  44. ↑ Нэсс, 220
  45. ↑ Eggum, Arne; Munch, Edvard (1984). Edvard Munch: Paintings, Sketches, and Studies. New York: C.N. Potter. ISBN 0-517-55617-0. Стр. 176
  46. ↑ Отсылка к известному высказыванию Эдгара Дега, иронизировавшего над пышным эклектичным антуражем картин Гюстава Моро: «Он хочет нас уверить будто боги носили цепочки для часов».
  47. ↑ Нэсс, 239—240
  48. ↑ Нэсс, 352
  49. ↑ Нэсс, 330
  50. ↑ Сельц, Ж. Эдвард Мунк. С.83.
  51. ↑ Вячеслав Суриков. «Крик» едет в Россию // Эксперт, № 48 (1099), 26 ноября — 02 декабря 2018
  52. ↑ Нэсс, 469
  53. ↑ Prideaux, 330-32
  54. ↑ Prideaux, 334
  55. ↑ About the Munch Museum 2017 йыл 22 июль архивланған. на сайте Музея Мунка
  56. ↑ Free at Last! Munch, Mondrian, and Kandinsky Enter the Public Domain. Hyperallergic, 1 января 2015
  57. ↑ Noen høyere?(недоступная ссылка). Aftenposten, 27 декабря 2006
  58. ↑ 58,0 58,1 Холст Мунка "Крик" продан за рекордные $119,9 млн долларов. РИА Новости (3 май 2012). Дата обращения: 3 май 2012. Архивировано 23 июнь 2012 года.
  59. ↑ Munchs «Skrik» blir frimerke (норв.). Dagbladet, 13 февраля 2013
  60. ↑ Prideaux, 254
  61. ↑ 61,0 61,1 World News Briefs;4 Norwegians Guilty In Theft of 'The Scream'. New York Times, 18 января 1996
  62. ↑ Из музея в Осло пропали шесть картин Эдварда Мунка, пишут СМИ

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Мунк_Эдвард&oldid=1252186» битенән алынған