Мухина Вера Игнатьевна

Мухина Вера Игнатьевна
рус. Мухина Вера Игнатьевна
Зат	ҡатын-ҡыҙ
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы  Совет Рәсәйе  СССР
Тыуған көнө	19 июнь (1 июль) 1889
Тыуған урыны	Рига, Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	6 октябрь 1953({{padleft:1953|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:6|2|0}})[…] (64 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, СССР
Ерләнгән урыны	Новодевичье зыяраты[d]
Хәләл ефете	Замков, Алексей Андреевич[d]
Һөнәр төрө	скульптор, художник по костюмам, модельер, текстильный дизайнер, юғары мәктәп уҡытыусыһы
Эшмәкәрлек төрө	Скульптура, дизайн костюма[d] һәм Мода
Эш урыны	С. Г. Строганов исемендәге Мәскәү дәүләт художество-сәнәғәт академияһы ВХУТЕМАС[d] Император фарфор заводы
Уҡыу йорто	Академия Коларосси[d] Академия де Ла Палет[d] Гранд-Шомьер[d]
Уҡыусылар	Михаил Матвеевич Филиппович[d], Q12103206? һәм Q114785052?
Кемдә уҡыған	Юон Константин Фёдорович, Дудин, Иван Осипович[d], Илья Иванович Машков[d], Ле Фоконье, Анри[d] һәм Эмиль Антуан Бурдель[d]
Ойошма ағзаһы	Общество русских скульпторов[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Защитник авторских прав	reproduction right not represented by CISAC member[d]
Хеҙмәттәре тупланмаһы	Дәүләт Третьяков галереяһы[d]
Авторлыҡ хоҡуҡтары статусы	авторлыҡ хоҡуҡтарының ғәмәлдә булыу ваҡыты үткән[d]
Мухина Вера Игнатьевна Викимилектә

Мухина Вера Игнатьевна (1 июль 1889 йыл — 6 октябрь 1953 йыл) — совет скульптор-монументалисы. 1947 йылдан 1953 йылға тиклем — СССР Сәнғәт академияһы Президиумы ағзаһы. СССР Сәнғәт академияһы академигы (1947). СССР-ҙың халыҡ рәссамы (1943). Биш тапҡыр Сталин премияһы лауреаты (1941, 1943, 1946, 1951, 1952).

Венера планетаһындағы кратерға Вера Мухина хөрмәтенә уның исеме бирелгән.

Биографияһы

Вера Игнатьевна Мухина 1889 йылдың 1 июленә (иҫкесә стиль буйынса 19 июнендә) Рәсәй империяһы Лифляндия губернаһының Рига ҡалаһында билдәле меценат һәм эшҡыуар Игнатий Кузьмич Мухин ғаиләһендә тыуған. Ата йорто Ригала һаҡланып ҡалған — Тургенев урамы, 23/25-се йорт. Ата-әсәһе Сауҙагәрҙәр ҡатламына ҡараған, Мухинаның ата-бабалары 1812 йылғы Ватан һуғышынан һуң Ригала йәшәгән. Ғаилә хәлле була: 1937 йылда Вера Игнатьевнаның олатаһынан ҡалған 4 миллион лат мираҫы асыла.

Бала һәм үҫмер сағын (1892—1904) Феодосияла үткәрә, унда атаһы уны сәләмәтлеге өсөн хәеүфләнеп алып китә (Вераға ике йәшендә әсәһе туберкулездан вафат була). Феодосияла буласаҡ рәссам рәсем һәм һынлы сәнғәт буйынса беренсе дәрестәр ала. Бында ул 1904 йылға, атаһы вафат булғанға тиклем йәшәй. Вераны һәм уның өлкән апаһы Марияны Курскта йәшәгән бабайҙары һәм инәйҙәре тәрбиәгә ала, унда Вера гимназияны тик яҡшы билдәләренә генә тамамлай. Һуңынан ике ҡыҙ ҙа Мәскәүгә китә һәм Пречистинский бульварында урынлаша.

Вера Мухина Мәскәүҙә һынлы сәнғәткә К. Ф. Юон, И. О. Дудин һәм И. И. Машков студияһында уҡый

1912 йылдағы Раштыуа байрамына, Вера Мухина менән бәхетһеҙ осраҡ була: тауҙан санала шыуып йөрөгән ваҡытта ул ағасҡа барып төртөлә, ағас ботағы уның танауын ҡырҡа. Танауын Смоленск дауаханаһында тегәләр, әммә йөйө (артабанғы ете-һигеҙ пластик операцияларға ҡарамаҫтан) Мухина Вераның бөтә ғүмеренә ҡала. Шунан тыш француз хирургтары тергеҙгән ҡыҙҙың йөҙө үҙгәрә: ирҙәрсә ҙур, тупаҫ һәм ихтыярлы була. Бынан һуң уға ул яратҡан балдарҙы оноторға тура килә.

1912—1914 йылдарҙа Парижда йәшәй, унда Колароссиҙың шәхси студияһында уҡый һәм шул уҡ ваҡытта Шомьер Гранд Академияһына йөрөй, унда француз скульптор-монументалист Э. А. Бурделдә уҡый. Һуңыраҡ Италия буйлап сәйәхәт итә , шул уҡ ваҡытта Ренессанс осороноң скульптура һәм һынлы сәнғәт өйрәнә.

Мәскәүгә Вера Мухина 1914 йылдың йәйендә ҡайта, ә ике аҙна үткәс Беренсе донъя һуғышы башлана. Медицина туташтары курсын тамамлағандан һуң Вера хәрби госпиталдә эшләй башлай. Бында уҡ шул уҡ 1914 йылда йәш хәрби хирург менән таныша. 1918 йылда Вера Мухина Алексей Замковҡа кейәүгә сыға.

Рәсәйҙә Октябрь революцияһы еңгәндән һуң «монументаль пропаганданың Ленин планы» ҡабул ителә, уның сиктәрендә скульпторҙар ҡала монументтарын төҙөү буйынса дәүләт заказдары ала. 1918 йылда Мухина мәғрифәтсе һәм публицист Н. И. Новиков һәйкәленең проектын эшләй. Проект Халыҡ мәғарифы комиссариатының ыңғай баһаһын ала, әммә һәйкәл макеты балсыҡтан эшләнә һәм йылытылмаған оҫтаханала һаҡлана, уға күрә проект башҡарылмай ҡала. Бынан тыш, Мухина монументаль пропаганда эше сиктәрендә «Азат хеҙмәт» һәм «Революция» (1919), шулай уҡ М. В. Загорскийҙың (1921) һәм М. Я. Свердловтың һәйкәлдәрен (шулай уҡ «Революция ялҡыны» кеүек билдәле, 1923) төҙөй.

Вера Мухина 1923 йылда А. А. Экстер менән бергә Мәскәүҙәге беренсе Бөтә Рәсәй ауыл хужалығы һәм кустар-сәнәғәт күргәҙмәһендә «Известие» гәзитенең павильонын биҙәй.

1925 йылда модельер Н. П. Ломанова менән берлектә Париждағы күргәҙмәлә осһоҙ тупаҫ туҡымаларҙан тегелгән ҡатын-ҡыҙҙар кейеме коллекцияһы өсөн гран-при яулай

1926—1927 йылдарҙа В. И. Мухина Художество-сәнәғәт техникумының уйынсыҡтар музейы янындағы әүәләү класында уҡыта, 1927—1930 йылдарҙа Юғары художество-техник институтын (ВХУТЕИН).

1927 йылда Мухина булдырған «Крәҫтиән ҡатын-ҡыҙы» Октябрҙең 10 йыллығына арналған күргәҙмәлә 1-се премияға лайыҡ була; һуңыраҡ скульптураны Триест музейы һатып ала, ә Икенсе донъя һуғышынан һуң Римдәге Ватикан музейының милегенә күсә Рим.

ҺәБелорус вокзалы майҙанында М.Горький һәйкәле. СССР почта конверты

Мухинаның иң билдәле композицияһы булып 24 метрлыҡ «Эшсе һәм колхозсы» монументы тора, ул 1937 йылда Парижда бөтә донъя күргәҙмәһенә ҡуйыла. В. И. Мухина композицияһы архитектор Б. М. Иофан проектлаған совет павильонын ослап ҡуя. Мухина ниәте буйынса ҡояш, балҡыш эффектын тыуҙырып, монументты яҡтырта; ике һын да осоп барған кеүек тойола. Был тойғоно елгә елберҙәгән оҙон шарф та көсәйтә; һөҙөмтәлә скульптура төркөмө ғәҙәти булмаған экспрессия һәм энергетика менән айырыла, ул Советтар Союзының яңы еңеүҙәргә ынтылышын сағылдыра. Француз матбуғаты монументты «XX быуаттың бөйөк скульптура әҫәре» тип баһалай, ә Пабло Пикассо былай тип яҙа: «Париж күксин күк йөҙө фонында ниндәй матур совет гиганттары матур париж күксин».

Күргәҙмәнән һуң монументты һүтелгән килеш Мәскәүгә күсерәләр һәм халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһенең төньяҡ инеү урынына алыҫ түгел урынлаштыралар, әммә Мухинаның дизайн фекере юҡҡа сыға: скульптура түбән постаментҡа һәм ҡояшҡа арты менән урынлаштырыла, осоу тойғоһо юҡҡа сыға (Мухина был метаморфозаны «һын ерҙә шыуыша» тип аңлата). Шуға ҡарамаҫтан, скульптура яңы Мәскәү символдарының береһе була, ә 1947 йылда «Мосфильм» киностудияһының эмблемаһына әүерелә. 2003—2009 йылдарҙа монумент реставрациялана; хәҙер ул тышҡы күренеше һәм бейеклеге буйынса Париж күргәҙмәһенә яҡынайтылған ҡоролма-пьедесталға ҡуйыла.

1938—1939 йылдарҙа В. И. Мухина Щусев Москворецкий күперҙәре өсөн скульптуралар өҫтөндә эшләй: «Интернационалға гимн», «Революция ялҡыны», «Диңгеҙ», «Ер», «Уңдырышлылыҡ», «Икмәк». «Икмәк» скульптураһы (1939) — Мухина башҡарған берҙән-бер композиция, ҡалғандары уның вафатынан һуң эскиздары буйынса эшләнгән.

1941 йылдың октябренән алып 1942 йылдың апреленә тиклем Каменск-Уральский ҡалаһында эвакуацияла йәшәй һәм эшләй.

1945 йылда В. И. Мухинаны Ригаға — Азатлыҡ һәйкәлен баһалау өсөн эксперт сифатында саҡыралар, уның өҫтөнән һүтеп ҡурҡынысы янай. Әммә Мухина, партия функционерҙары фекеренә ҡаршы сығып, һәйкәлде ҡәтғи яҡлап сығыш яһай, һәм ул һүтелмәй ҡала. Мухина шулай уҡ күп күренекле шәхестәрҙең һәйкәле авторы.

В. И. Мухина Максим Горькийҙың ике һәйкәленең авторы: уларҙың береһе 1943 йылда Мәскәүҙә Белорус вокзалы янында, икенсеһе 1952 йылда Түбәнге Новгород ҡалаһында ҡуйыла.

Вера Мухинаның иң романтик һәм илһамлы эше тип Ҙур Никитская урамында Мәскәү консерваторияһы ихатаһында ҡуйылған П. И. Чайковский һәйкәлен иҫәпләйҙәр. Был скульптура композицияһы консерваторияның төп фасады алдында урынлашҡан һәм бөтә архитектура комплексының доминантаһы булып тора. Мухина бөйөк композиторҙың ижади илһам мәлен һүрәтләгән, һәм ул, ихтыярһыҙ музыка тактына дирижерлыҡ итеп, консерватория тәҙрәләренән ағылған моңға ҡолаҡ һалған кеүек.

1947 йылдан 1953 йылға тиклем В. И. Мухина — СССР Художество академияһы Президиумы ағзаһы, СССР Художество академияһы академигы (1947).

Вера Мухина Игнатьевна 1953 йылдың 6 октябрендә стенокардиянан вафат була. Ул Мәскәүҙәге Новодевичье зыяратында ерләнгән (участка № 2).

В. И. Мухина эштәре

Файл:Sculpture Mir on the top of Volgograd Planetarium.jpg

Волоградта «Мир» скульптураһы

Мәскәүҙә

• Эшсе һәм колхозсы" монументы (2016 йылан — ЦВЗ «Манеж» филиалында)
• МДУ бинаһы янында ҡуйылған «Наука» скульптураһы
• «Икмәк» һәм «Уңдырышлылыҡ» (икенсе исеме — «Уңыш») скульптураһы Йылға вокзалы янындағы Дуҫлыҡ паркы янында
• «Ер» һәм «Һыу» скульптуралары (икенсе исеме — «Диңгеҙ») Лужникиҙа
• Мәскәү консерваторияһы бинаһы янында П. И. Чайковский һәйкәле
• Белорус вокзалы янында Максим Горький һәйкәле
• Донъя әҙәбиәте институты янында Максим Горький һәйкәле
• Новодевичье зыяратында (Пешков Максимдың, Леонид Собиновтың, Мария Ермолова) ҡәбер таштары

Башҡа ҡалаларҙа

• Фәрхәд ГЭС-ы комплексы өсөн «Фәрхәд һәм Ширин» (арх. И. Ю. Каракис) скульптура композицияһы.
• Түбәнге Новгородта Максим Горький һәйкәле (архитектор П. П. Штеллер һәм В В. Лебедев) һ.б.
• Волгоградта планетарий ҡыйығында скульптура — «Мир», Вера Мухинаның һуңғы ижад емеше

Ғаиләһе

• Мухин, Кузьмич Игнатий — атаһы
• Мухина (тыумыштан Мюде), Надежда Вильгельмовна — әсәһе
• Мухин Мария Игнатьевна — апаһы
• Замков Алексей Андреевич — ире (медицина профессоры, Михаил Булгаковтың «Эт йөрәге» повесында профессор Преображенскийҙың прототибы)

• Замков Всеволод Алексеевич  — улы (физик)
  • Замкова Марфа Всеволодовна — ейәнсәре (рәссам)
    • Веселовсий Алексей Игоревич — бүләһе (рәссам)
  • Рождественский Дмитрий Дмитриевич — ейәне (режиссёр)
    • Рождественская Анастасия Дмитриевна — бүләсәре (продюсер, В. Мухина әҫәрҙәренә авторлыҡ хоҡуғы вариҫы)

Вера Мухинаның шулай уҡ тағы бер бүләһе ҡала, Мухин Михаил Михайлович, әлеге ваҡытта уның яҙмышы билдәһеҙ

Награда һәм премиялары

• Беренсе дәрәжә Сталин премияһы (1941) — «Эшсе һәм колхозсы» скульптура төркөмө өсөн 1937).
• Икенсе дәрәжәлә Сталин премияһы (1943) — полковниктар А. Йосопов Б. һәм И. Л. Хижняктың скульптура портреты өсөн (1942).
• Беренсе дәрәжәлә Сталин премияһы (1946) — академик А. Н. Крыловтың скульптура портреты өсөн .
• Икенсе дәрәжәлә Сталин премияһы (1951) — «Тыныслыҡ талап итәбеҙ!» (авторҙаштар менән) скульптура төркөмө өсөн
• Беренсе дәрәжәлә Сталин премияһы (1952) — Мәскәүҙә Белорус вокзалы янында М. Горький һәйкәле
• СССР -ҙың халыҡ рәссамы (1943).
• Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1938).
• «Почет Билдәһе» ордены (1945).
• «Гражданлыҡ ҡаҙаныштары өсөн» ордены (Болгария).

Ҡыҙыҡлы факттар

Ҡырл стакан

• Ҡайһы берәүҙәр совет өлгөһөндәге билдәле ҡырлы стакан дизайнының авторлығын В. И. Мухинаға ҡайтарып ҡалдыра . Быға бер нидәй ҙә документаль раҫлауҙар юҡ. В. И. Мухинаның ижады Ленинград художестволы быяла заводы менән бәйле, унда скульптор художество етәксеһе була.
• «Эшсе һәм колхозсы» монументының прообразы булып йәнәһе Мухинаның үҙенең һәм уның ире А. А. Замковтың автпортреты булған тигән версия бар. Башта ике һын да яланғас була, бер-береһенә йөҙҙәре менән яртылаш боролоп тора һәм эшсе уң ҡулында сүкеш тота. Әммә һуңыраҡ скульптор һындарҙы йөҙө менән бер яҡҡа бора, һәм, үҙенең инициативаһы менән декоратив шарф менән драпировка өҫтәп, конкурс комиссияһы талаптары буйынса һындарҙы «кейендерә».

В. И. Мухина тураһында иҫтәлек

Пречистенский тыҡрығының 5а йоронда В. И. Мухина оҫтаханаһы

• Ригала Тургенев урамының Вера Мухина тыуған 23/25, йортонда музей асылды.
• Феодосияла «Вера Игнатьевна Мухинаның музейы» эшләй
• Мәскәүҙең Яңы-Переделкино районында скульптор исемен йөрөткән урам бар
• «Вера Мухина» — шулай тип «Төньяҡ диңгеҙ пароходсылығы» асыҡ акционерҙар ойошмаһының теплоходы атала
• 1953 йылда скульптор В. И. Мухина исеме Ленинград юғары художество-сәнәғәт училищеһына бирелә
• Мәскәүҙә Пречистинский тыҡрығында В. И. Мухина һәйкәле ҡуйыла һәйкәл; һәйкәлдең авторы — СССР-ҙың халыҡ рәссамы М. К. Аникушин һәм РСФСР-ҙың атҡаҙанған архитекторы С. П. Хаджибарон
• Мәскәүҙә Пречистинский тыҡрығының 5а йортонда (1947—1953 йылдарҙа В. И. Мухина бында йәшәгән һәм эшләгән) 1956 йылдың ноябрендә скульпторҙар З. Г. Иванова һәм Н. Г. Зеленскийҙың мемориаль таҡтаташы ҡуйылған
• «Эшсе һәм колхозсы» монументы 1967 йылғы юбилей значок һәм тәңкәләрендә төшөрөлгән һәм «Мосфильм» киностудияһының эмблемаһына әүерелгән.
• В. И. Мухина портреты 1989 йылғы почта маркаһына урынлаштырылған
• Иркутсктың Свердловск округында скульптор хөрмәтенә урам аталған
• Кривой Рог (Днепропетровск өлкәһе, Украина) ҡалаһының Долгинцев районында скульптор хөрмәтенә урам аталған.

Галереяһы

• 
  А. А. Блоктың «Роза и Крест» драмаһына театр костюмы эскизы, гуашь, 1916 йыл
• В. И. Мухина һәйкәле, скульптор М.К. Аникушин, архитектор С.П. Хаджибаронов
  В. И. Мухина һәйкәле, скульптор М.К. Аникушин, архитектор С.П. Хаджибаронов
• 
  Скульптор тыуған йортта мемориаль таҡта, (Рига)
• 
  СССР почта маркаһы: Мухинаның «Эшсе һәм колхозсы» скульптураһы
• 
  СССР почта маркаһы:Мухинаның «Фән» скульптураһы
• 
  СССР почта маркаһы: Совет скульпторы В. И. Мухина
• 
  СССР-ҙың стандарт почта маркаһы, 1988 йыл
• 
  Рәсәй почта маркаһы
• 
  СССР-ҙың юбилей тәңкәһе, 1967 йыл
• 
  Феодосияла Вера Мухина музейы

Әҙәбиәт

• Зотов А. . Мухина Вера Игнатьевна: Народный художник СССР. — М.-Л.: Искусство, 1944. — 16, [6] с. — (Массовая библиотека). — 15 000 экз.
• Воронов Н. В. . Вера Мухина (Монография). — М.: Изобразительное искусство, 1989. — 336 с. — 18 500 экз. — ISBN 5-85200-078-7.
• Воронов Н. В. . «Рабочий и колхозница». — М.: Московский рабочий, 1990. — 80, [16] с. — (Биография московского памятника). — 45 000 экз. — ISBN 5-239-00763-2.
• Воронова О. И. . Вера Игнатьевна Мухина. — М.: Искусство, 1976. — 230 с. — (Жизнь в искусстве).
• Вера Мухина, 1889—1953 / Авторы-составители Людмила Вострецова и др.; Авторы статей Елена Василевская и др.. — СПб.: Palace Editions, 2009. — 159 с. — ISBN 978-5-93332-319-8.
• Измайлова М. И.  Роль Веры Мухиной в развитии российского дизайна // 'Царскосельские чтения'. — 2010. — Т. 4, вып. 14. — С. 325—329.
• Джанджугазова Е. А.  Вера Мухина — «Первая дама советской скульптуры» // 'Современные проблемы сервиса и туризма'. — 2013. — № 4. — С. 5—10.

Һылтанмалар

• Мухина Вера Игнатьевна. Биография и творчество художника на Artonline.ru
• Работы В.Мухиной в библиотеке «Старатель»
• Вера Игнатьевна Мухина (1889—1953). Автобиография и статьи о творчестве художника на сайте vivovoco.astronet.ru
• Г. Ревзин. Пляски смерти и торговли. // «Коммерсант», 22.09.09
• YouTube сайтында Неизвестный Каменск, серия 3 (Красногорский район)