Яңы Яуыш (Фёдоровка районы)

Яңы Яуыш
Ил	РәсәйРәсәй
Координаталар	53°02′05″ с. ш. 55°22′27″ в. д.
Һанлы танытмалар
ОКАТО коды	80 254 805 008
ОКТМО коды	80 654 405 111
ГКГН номеры	0524185
Яңы Яуыш

Яңы Яуыш (рус. Новояушево) — Башҡортостан Республикаһының Фёдоровка районындағы ауыл. 2010 йыллдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 350 кеше. Почта индексы — 453287, ОКАТО коды — 80254805008.

Халыҡ һаны

Милли составы

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) буйынса, өҫтөнлөк иткән милләт - башҡорттар 98 %.

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь	422
2010 йыл 14 октябрь	350	164	186	46,9	53,1

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Фёдоровка): 30 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Яңы Софиевка): 4 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Мәләүез): 52 км

Тарихы

1795 йылғы V халыҡ иҫәбен алыу материалдарында башҡорт Яуыш Муллашевтың яңы ауылға нигеҙ һалыуы тураһында мәғлүмәт бирелә, унда Пенза губернияһы Краснослободский өйәҙе Дашкино ауылынан мишәр мырҙаларының һәм кенәздәренең төпләнеүе теркәлә. Ул мәлдә ауылда мырҙа Дашкин Нәрбит Вәлишин улының (1760 йылда тыуған) 5 кешенән торған ғаиләһе генә йәшәгән була. 1825 йылда ауыл ҙурая: 21 мырҙа, 7 служилый татар, 17 дәүләт крәҫтиәне, 46 кенәз һәм 22 башҡорт йәшәй.

1817 йылда Яңы Яуыш ауылы барлыҡҡа килә. 1859 йылда уның 38 ихатаһында 210 кеше йәшәй. Иҫке Яуышта 68 ихатала 503 башҡорт йәшәй. Мишәрҙәр һәм татарҙар тураһында мәғлүмәт юҡ.

1917 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу материалдарында Яңы Яуыштағы 62 ихатала 314 башҡорттоң йәшәүе иҫәпләнә. 1920 йылдағы халыҡ иҫәбен алыуҙа ла 62 ихатала 264 башҡорт теркәлә. Тәүге совет халыҡ иҫәбен алыу сараһында 643 кеше йәшәгән татар ауылы Үрге Яуыш һәм 24 ихатала 136 башҡорт йәшәгән Түбәнге Яуыш ауылы теркәлә. 1962 — 1965 йылдарҙа Иҫке Яуыш ауылы (совет осоронда — Түбәнге Яуыш ауылы) бөтә.

Һөйләше

Әҙәби тел менән Яңы Яуыш ауылы халҡы һөйләше араһындағы ҡайһы бер айырмалар «Тыуған яҡ: топонимдар һәм һөйләү теле» тигән йыйынтыҡта.

Урамдары

• Ашҡаҙар урамы — рус.  Ашкадарская (улица)
• Ишҡолов урамы — рус.  Ишкулова (улица)
• Тыныслыҡ урамы — рус.  Мира (улица)
• Йәштәр урамы — рус.  Молодежная (улица)
• Мәктәп урамы — рус.  Школьная (улица)

Легенда

• Ауылдашым Ҡорбанғәли Аҫылғужа улы һөйләне. Яңы Яуыштар элек Стәрлетамаҡ янында йәшәгән. Аҙаҡ ерҙән төрлө-төрлө тауыштар ишетелә башлай. Улар, шөбһәләнеп, икенсе ергә күсергә ҡарар итә. Ошо ергә, әлеге ауыл урынына килеп төпләнәләр. Аҙаҡтан айырылып сығып, яңы ауыл төҙөйҙәр, уны Яңы Яуыш тип атайҙар. Беҙ Юрматы ырыуы, Тәтегәс бей нәҫеленән. (Яҙып алды Дәүләтшина Алһыу. РПЛИ-ның 8 класс уҡыусыһы.)

Билдәле шәхестәре

• Сәлишев Линир Ибраһим улы (14.06.1937—11.04.2014), ауыл хужалығы хеҙмәткәре, 1978—1998 йылдарҙа «Пугачёв» совхозының баш агрономы. Рәсәй Федерацияһының (1997) һәм Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған агрономы. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1980).
• Ишҡолов Ғәтиәт Абдулла улы (15 июль 1916 йыл — 10 декабрь 1944 йыл) — совет-фин һуғышында 1939—1940) ҡатнашҡан һәм Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған яугир, танкист, үҙйөрөшлө артиллерия ҡулайламаһы командиры, өлкән лейтенант. Советтар Союзы Геройы (1945, үлгәндән һуң).

Матбуғатта

Башҡортостан Республикаһы Федоровка районы Яңы Яуыш ауылының төп дөйөм белем биреү мәктәбе муниципаль бюджет учреждениеһы

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.)
• Коллектив авторов. История башкирских родов. Юрматы. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2018. — Т. 30, часть 1. — С. 199. — 840 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-5-295-06968-0.

Һылтанмалар

• Яңы Яуыш (Фёдоровка районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 11 июль 2019)