Ҡармышева Балкис Хәлил ҡыҙы

Ҡармышева Балкис Хәлил ҡыҙы
	Ҡармышева Балкис Хәлил ҡыҙы
Зат	ҡатын-ҡыҙ
Гражданлыҡ	СССР; Рәсәй
Тыуған көнө	13 июль 1916
Тыуған урыны	Ҡолжа, Ҡытай Республикаһы[d]
Вафат булған көнө	9 октябрь 2000 (84 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, Рәсәй
Бер туғандары	Нурания Халиловна Кармышева[d]
Туған тел	урыҫ теле
Һөнәр төрө	ғалим
Эшмәкәрлек төрө	этнография
Эш урыны	РФА Н. Н. Миклухо-Маклай исемендәге этнология һәм антропология институты
Уҡыу йорто	Үзбәкстан милли университеты[d]
Ғилми дәрәжә	тарих фәндәре докторы[d]
Ғилми етәксе	Потапов, Леонид Павлович[d]
Кемдә уҡыған	Потапов, Леонид Павлович[d]

Ҡармышева Балкис (Бәлкис) Хәлил ҡыҙы (13 июль 1916(19160713), Ҡолжа, Синьцзян, провинцияһы,Ҡытай — 9 октябрь 2000, Мәскәү) — совет һәм үзбәк этнографы-төркиәтсе, тарих фәндәре кандидаты (1951, монография буйынса), тарих фәндәре докторы (1978, монография буйынса). Тажик ССР-ы Фәндәр академияһының Тарих институты (1945—1956), СССР Фәндәр академияһының этнография институты (1956 йылдан алып) ғилми хеҙмәткәре. Фәнни ҡыҙыҡһыныуы: Урта Азияның, Ҡаҙағстандың, Уралдың төп халыҡтары.

Биографияһы

Шәхси сауҙа фирмаһы хеҙмәткәренең күп балалы татар ғаиләһендә тыуған. 1930 атаһы ҡулға алына һәм Колымаға һөргөнгә ебәрелә.

Андижанда (Үзбәкстан) йәшәй, туҡыу комбинатында, ауыл советында, Аҡсу-Жабағлы (Шымкент өлкәһе Ҡаҙаҡ ССР-ы) ҡурсаулығында метеокүҙәтеүсе, уҡытыусы булып эшләй.

1946 уҡып бөттөм Ташкент университетын М. Е. Массондың археология кафедраһында тамамлай. Һуңынан Дүшәнбелә СССР Фәндәр Академияһы Тажик филиалының Тарих, археология һәм этнография институтында А. А. Семёнов етәкселегендә эшләй.

1950 йылда Ленинградта СССР Фәндәр Академияһы Этнография институты эргәһендәге аспирантураға (ғилми етәксеһе — Потапов Л. П.) уҡырға инә.

Аспирантураны тамамлағандан Һуң Дүшәнбегә ҡайта, ошо институтта 1956 йылға тиклем, башта ғилми секретарь, ә һуңынан өлкән ғилми хеҙмәткәр булып эшләй.

60-ҡа яҡын хеҙмәте баҫылып сыға. Төп темаһы: Урта Азия йылға аралығындағы ултыраҡ халыҡтың күсмә халыҡ менән үҙ-ара мөнәсәбәттәре (беренсе монография «Көньяҡ Тажикстандағы үзбәк-лоҡайҙар»).

«Мәүәрәннәһерҙең Күсмә далаһы һәм XIX быуат аҙағында — XX быуат башында (этнографик мәғлүмәттәр буйынса) уның халҡы» (1976), «XX быуат башында Бохара ханлығының көнсығыш бәклектәрендәге сауҙа тураһында. Хужалыҡ махсуслашыуы менән бәйле (этнографик мәғлүмәттәр буйынса)» (1979) мәҡәләләре, «Тажикстандың һәм Үзбәкстандың көньяҡ райондарының этник тарихы очерктары (этнографик мәғлүмәттәр буйынса)» (1976) монографияһы авторы.

Тәүге тапҡыр «феодализм дәүере Мәүәрәннәһеренең иҡтисади, сәйәси, мәҙәни һәм этник үҫешенең бөтә барышын билдәләгән мөһим факторҙарҙың береһе, ултыраҡ халыҡтың үҙ-ара тығыҙ эш итеүе һәм күсмә дала тип йөрөтөлөүе» тураһында фекер яңғыраны.

«Күсмә дала» Мәүәрәннәһерҙән ситтә генә түгел, ә оазистар дала һәм ярымсүл райондары менән киҫешкән урында, «уның эсендә», тип иҫбатлаған.

Тәүгеләрҙән тиерлек Тажикстан һәм Үзбәкстан халҡының этник составын булдырыу проблемаһын эшкәртә башлаған.

«Үзбәкстандың һәм Тажикстандың көньяҡ райондарының этник тарихы очерктары» хеҙмәтендә Көнсығыш Бохара һәм Урта Азия йылғалары аралығы халыҡтары формалашыу тарихының тулы картинаһы бар.

Беренселәрҙән булып үзбәк ҡәбиләләрен: лоҡайҙарҙы, төрөктәрҙе, ҡарлуҡтарҙы, ҡуңғыраттарҙы һ.б. өйрәнә башлаған.

Һуңғы йылдарҙа әсәһе Галина Ҡармышеваның «Мемуарҙар. Татар интеллигенцияһы тарихына (1880—1930 йылдар)» көндәлек яҙмаларын баҫтырырға әҙерләгән.

Апаһы — Нураниә Хәлил ҡыҙы Ҡармышева

Библиографияһы

Узбеки-локайцы Южного Таджикистана. Душанбе, 1954;
Среднеазиатские арабы // Народы Средней Азии и Казахстана. Т. 2. М.: 1963. С. 582—596.
Таджикско-узбекский народный географический термин вилаят // Этнография имен. М.т 1971. С. 212—218.
Очерки этнической истории южных районов Таджикистана и Узбекистана / АН СССР. Ин-т этнографии. М.: Наука, 1976, 323 с. (Защ. как докт. дисс.)
Следы средневековых этнонимов и антропонимов в узбекских генеалогиях // Ономастика Средн. Азии. М., 1978. С 18-27.
Кочевая степь Мавераннахра и её население в конце XIX — начале XX в.: (По этнографич. данным) // Сов. Этнография. 1980, № 1. С. 46-55;
Архаическая символика в погребально-поминальной обрядности узбеков Ферганы // Древние обряды, верования и культы народов Средней Азии (историко-этнографические очерки). М, 1986;
К вопросу о культовом значении конных игр в Средней Азии // Прошлое Средней Азии (археология, нумизматика и эпиграфика, этнография). Душанбе, 1987.
К вопросу об украшениях из птичьих перьев у народов Средней Азии и Казахстана // Этническая история и традиционная культура народов Средней Азии и Казахстана. Нукус, 1989;
Этническая история туркмен Среднеазиатского междуречья // Туркмены в Среднеазиатском междуречье. Ашхабад, 1989;
Узбеки племени кыргыз в Среднезеравшанской долине // Этнографическое обозрение. 1997. № 2;
Этнические процессы у населения горной зоны Средней Азии в новое время // Проблемы этногенеза и этнической истории народов Средней Азии и Казахстана. Вып. 3. Этнография. М., 1999;
Узбеки племени кыргыз в Среднезеравшанской долине // Этнографическое обозрение. 1997. № 2;
Основные виды переносного жилища узбеков // Кочевое жилище народов Средней Азии и Казахстана. М., 2000;
Комментарий к разделу «Свадебные обряды у киргизов» Ф. А. Фиельструпа // Антропологические и этнографические сведения о населении Средней Азии. М., 2000 (в соавт. с С. С. Губаевой).
Из обрядовой жизни киргизов начала XX в. / В. А. Фиельструп; Отв. ред. Б. Х. Кармышева, С. С. Губаева ; Ин-т этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. — М. : Наука, 2002. — 300 с. : ил. — ISBN 5-02-008775-0 (в пер.).
Каратегинские киргизы [Текст] : [монография] / Б. Х. Кармышева; отв. ред. С. С. Губарева, С. Н. Абашин; сост. авт. вступ. ст. и слов. мест. терминов С. С. Губарева; Рос. акад. наук, Ин-т этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. — М. : Наука, 2009. — 283 с.

Әҙәбиәт

Губаева С. С. Балкис Халиловна Кармышева (13.07.1916-09.10.2000) // Этнографическое обозрение. 2001. № 3. С. 154—157.
Сафаров М. А. Оазисы шелкового пути (Вспоминая Балкис Кармышеву) // Татарский мир. 2017. № 4. С. 5.