Пермь губернаһы

Пермь губернаһы

Герб
Үҙәк	Пермь
Нигеҙе	1781
Майҙаны	332 052 км²
Халыҡ	2 994 302 (1897)
Күсәгилешлелек:
← Пермь берәмек Урал өлкә (РСФСР) →
Пермь губернаһы Викиһаҡлағыста

Пермь губернаһы — 1781—1923 йылдарҙа Рәсәй империяһының административ-терриориаль берәмеге.

Административ үҙәге — Пермь ҡалаһы.

Тарих

1796 йылда Пермь наместниклығы 12 өйәҙенән ойошторола. Губерна Верхотур, Екатеринбург өйәҙҙәренән, Эрбет, Ҡамышлы, Красноуфимск өйәҙҙәренән, Көңгөр, Уҫы өйәҙҙәренән, Оханск, Пермь өйәҙҙәренән, Соликамск, Чердынь, Шадринск өйәҙҙәренән торған. Идара итеүҙең кантон системаһы индерелгәс, Екатеринбург, Красноуфимск, Уҫы, Пермь, Шадринск өйәҙҙәренең бер өлөшө 1—3‑сө башҡорт кантондары составынва инә. 1919 йылдың мартында Екатеринбург, Красноуфимск, Шадринск өйәҙҙәре Арғаяш кантонына һәм Ҡошсо кантонына (Бәләкәй Башҡортостан) бирелә, июлдә Верхотур, Екатеринбург, Эрбет, Ҡамышлы, Красноуфимск, Шадринск өйәҙҙәренән Екатеринбург губернаһы ойошторола. 1921 йылдың мартында Пермь губернаһы составына Вятка губернаһы Сарапул өйәҙе күсерелә. Пермь губернаһы 1923 йылда нояб. бөтөрөлә, территорияһы Урал өлкәһенең Үрге Кама, Көңгөр, Пермь, Сарапул округтары составына инә, 1938 йылдан Пермь өлкәһе ойошторола.

География

Майҙаны — 332 052 км² (1897). XVIII быуат аҙағында төньяҡта — Вологда губернаһы, көнсығышта — Тубыл губернаһы, көньяҡта — Ырымбур губернаһы, көнбайышта Вятка губернаһы менән сиктәш була. Ҡалалары: Пермь, Алапаевск, Верхотурье, Далматов, Дедюхин, Екатеринбург, Эрбет, Ҡамышлы, Красноуфимск, Көңгөр, Уҫы, Оханск, Соликамск, Чердынь, Шадринск (1869).

Иҡтисад

Тау сәнәғәте (мәғдән сығарыу, металлургия һәм химия тармаҡтары) һәм ауыл хужалығы киң үҫеш алған. Эре пр‑тиеларҙың төп өлөшө Верхотур, Екатеринбург, Красноуфимск, Пермь, Соликамск өйәҙҙәрендә урынлашҡан. Йәрминкәләр (иң билдәлеләре — Эрбет һәм Крестовский-Иваново) үткәрелгән, сауҙа һәм баҙар ойошторолған. XIX быуат уртаһында Сулман йылға буйлап пароход йөрөй башлай. Пермь тимер юлы участкалары төҙөлә: Пермь—Екатеринбург (1878), Екатеринбург—Силәбе (1896), Пермь—Котлас (1899), Пермь—Көңгөр—Екатеринбург (1909) һәм башҡалар 783 сиркәү, 181 мәсет иҫәпләнгән (1870).

Халҡы

Халҡы: 1795 йылда — 900589 кеше, 1897 йылда — 2 994 302 (башҡорттар — 85 395, коми-пермяктар — 92 641, мариҙар — 15 687, мишәрҙәр — 21 163, татарҙар — 46 711, типтәрҙәр — 5 295, удмурттар — 6 505, урыҫтар — 2 705 327 һәм башҡалар). XIX быуат аҙағында губернала 2 849 166 крәҫтиән, 97 241 мещан, 17 482 дворян, 5 118 сауҙагәр һәм башҡалар иҫәпләнә; мосолмандар — 151495, православие динендәгеләр — 2815573 (шул иҫәптән 218 396 старообрядсы), католиктар — 2441, йәһүдтәр — 2119, протестанттар — 1184 һәм башҡалар.

Административ-территориаль бүленеше

Файл:Permskaya gubernia.png

Пермь губернаһы административ-территориаль бүленеше

Пермь губернаһы составында 12 улус иҫәпләнә

Көнбайышта Пермь губернаһы 7 өйәҙҙәре:

Исем	Өйәҙ ҡалаһы	Майҙаны (км2)	Халыҡ (1896—1897 йй)
Пермь өйәҙе	Пермь	27 270,9	240 428
Красноуфимск өйәҙе	Красноуфимск	24 485	244 310
Көңгөр өйәҙе	Көңгөр	11 373	126 258
Уҫы өйәҙе	Уҫы	19 246	284 547
Оханск өйәҙе	Оханск	14 280,17	276 986
Соликамск өйәҙе	Соликамск	29 334,3	237 268
Чердынь өйәҙе	Чердынь	70 790	101 265

Көнсығышта Пермь губернаһы 5 өйәҙҙәре:

Исем	Өйәҙ ҡалаһы	Майҙаны (км2)	Халыҡ (1896—1897 йй)
Верхотур өйәҙе	Верхотур	60 117	208 237
Екатеринбург өйәҙе	Екатеринбург	28 291	347 133
Ирбит өйәҙе	Ирбит	10 119	147 786
Ҡамышлы өйәҙе	Ҡамышлы	15 411	248 860
Шадринск өйәҙе	Шадринск	18 035,6	319 286

Әҙәбиәт

• Пермская губерния: список населённых мест по сведениям 1869 года. — СПб., 1875;
• Первая всеобщая перепись населения Российской империи, 1897 год. Т.31. Пермская губерния. — СПб., 1904.

Һылтанмалар

• История пермского края 2010 йыл 7 июнь архивланған.
• Алфавитный каталог населенных мест Пермской губернии 2016 йыл 7 март архивланған.
• Пермь губернаһы(недоступная ссылка)