Ахтиял

Ауыл
Ахтиял
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Яңауыл районы
Координаталар	56° с. ш. 55° в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 259 835 002
ОКТМО коды	80 659 435 111
Ахтиял

Ахтиял (рус. Ахтиял) — Башҡортостандың Яңауыл районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 353 кеше. Почта индексы — 452806, ОКАТО коды — 80259835002.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Халыҡ иҫәбе
2002	2009	2010
344	↗366	↘353

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

Ҡаймаш йылғаһының ике ярында урынлашҡан.

• Район үҙәгенә тиклем (Яңауыл): 8 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Истәк): 3 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Яңауыл): 8 км

Тарихы

Ахтиял ауылы, фараз ителеүенсә, XVII быуат уртаһында барлыҡҡа килгән. 1721 йылда ауылда 6 йорт хужалығы булған.

1748 йылға ревизия яһаҡ татарҙарын иҫәпкә ала. 1795 йылда 40 типтәр ир-ат һәм 27 ҡатын-ҡыҙ күрһәтелгән. 1816 йылда 54 типтәр ир-аты иҫәпләгән, шулай уҡ Ахтиял ауылы өлөшө булып һаналған Уран улусы Исеммәт ауылында 38 аҫаба башҡорт иҫәпләнгән.

1834 йылда VIII ревизия мәғлүмәттәре буйынса 25 йорт хужалығы һәм 135 кеше иҫәпләнә. 1842 йылда 175 дисәтинә һөрөнтө ерҙәр, 20 дисәтинә урман, 6 дисәтинә усадьбы тура килә. Халыҡта 55 ат, 58 һыйыр, 117 һарыҡ, 25 кәзә була; умартасыларҙың 20 дәдән умартаһы булған. Ауылда мәсет тә, тирмән дә булған. 1859 йылда 135 кеше йәшәгән.

1870 йылда Өфө губернаһы Бөрө өйәҙенең 3-сө станы Ахтиял ауылында (Иҫәнбаә, Иҫелмәт) 34 йорт хужалығы һәм 188 кеше (104 ир-ат һәм 84 ҡатын-ҡыҙ) иҫәпләнә. Мәсет, мәктәп, һыу тирмәне бар.

1896 йылда Бөрө өйәҙе IV станы Байғужа улусы Ахтиял ауылында — 78 йорт хужалығы һәм 452 кеше (240 ир-ат, 212 ҡатын-ҡыҙ) йәшәгән. Исемет ауылында шул уҡ осорҙа 61 ихата, 164 ир-ат һәм 162 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән, мәсет булған.

1906 йылда Ахтиялда 496 кеше иҫәпләнә.

1912 йылда өйәҙҙә үткәрелгән халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Ахтиял һәм Исәмәт ауылдары Байғужа улусының Истәк ауыл йәмғиәтенә ингән. Беренсеһендә 107 типтәр йорт хужалығы була, унда 560 кеше йәшәй (283 ир-ат, 277 ҡатын-ҡыҙ), икенсеһендә — 77 башҡорт утары, унда 402 кеше йәшәй (201 ир-ат һәм ҡатын-ҡыҙ).

Ахтиял ауылы ерҙәренең күләме 1280 дисәтинә тәшкил иткән (шуларҙың 137,79 дисәтинәһе ҡуртымға алынған), шул иҫәптән 1030 дисәтинә һөрөнтө ерҙәр һәм ятҡылыҡтар, 105 дисәтинә бесәнлек, 102 дисәтинә урман, 25 десиатина усадьба ерҙәре һәм 18 уңайһыҙ ерҙәр булған. Шулай уҡ 57,25 дисәтинә ер ҡуртымға алынған. Сәсеү майҙаны 519,18 дисәтинә тәшкил итә, шуларҙың 53,66 проценты арыш, 33,64 % — һоло, 8,15 % — картуф, башҡа культуралар (башлыса ҡарабойҙай һәм полба) сәсеү майҙанының 4,54 процентын биләй. Эре мөгөҙлө малдан 158 ат, 186 эре мөгөҙлө мал, 357 һарыҡ һәм 22 кәзә була. 4 хужалыҡта бал ҡорттарының 6 умартаһы бар. 11 кеше һөнәрселек менән шөғөлләнгән.

Исмәт ауылы 1288 дисәтинә ер биләй (шуларҙың 136,13 десиатина ҡуртымға алынған), шул иҫәптән 1029 йылда һөрөнтө ерҙәр һәм ятҡылыҡтарҙың десиатиналары, 111 дисәтинә бесән, 110 дисәтинә урман, 20 десиатина усадьба ерҙәре һәм 18 уңайһыҙ ерҙәр. Шулай уҡ 66,71 сутый ер ҡуртымға алынған. Сәсеү майҙаны 459,98 дисәтинә тәшкил итә, шуларҙың 46,5 проценты — арыш, 36,3 % — һоло, 7 % — бот, 6,5 % борсаҡ, 2,5 % — ҡарабойһай, башҡа культуралар сәсеүлек майҙанының 1,2 процентын биләй. Эре мөгөҙлө малдан 130 ат, 192 эре мөгөҙлө мал, 305 һарыҡ һәм 32 кәзә була. 8 хужалыҡта бал ҡорттарының 86 умартаһы бар. 13 кеше һөнәрселек менән шөғөлләнгән.

1920 йылда, рәсми мәғлүмәттәр буйынса, шул уҡ улустың Ахтиял ауылында 108 ихата һәм 535 кеше йәшәгән (271 ир-егет, 264 ҡатын-ҡыҙ, Иҫмәт ауылында — 74 ихата һәм 404 кеше (177 ир-ат, 227 ҡатын-ҡыҙ)[9] йәшәгән. АУыл хужалығын иҫәпкә алыу мәғлүмәте буйынса Ахтиял ауылынында 110ихатала 582 типтәр һәм Иҫмәт ауылында 73 ихатала 422 башҡорт йәшәгән. 1926 йылда ауылдар Башҡорт АССР-ының Бөрө кантоны Яңауыл улусына ҡарай.

1939 йылда Исмәт ауылы Ахтиял составына инә. Ошо йылда Яңауыл районының Истәк ауыл Советы Ахтиял ауылында 588 кеше йәшәй (279 ир-ат, 309 ҡатын-ҡыҙ) йәшәй.

1959 йылда Истәк ауылы советында 447 кеше йәшәй (202 ир-ат, 245 ҡатын-ҡыҙ),, в 1970-м — 424 человека (215 мужчин, 209 женщин) 1970 йылда — 424 кеше (215 ир-ат, 209 ҡатын-ҡыҙ).[2]

1979 йылда унда 401 кеше йәшәй (201 ир-ат, 200 ҡатын-ҡыҙ),, в 1989-м — 342 жителя (165 мужчин, 177 женщин) һәм 1989 йылда унда 342 кеше йәшәй (165 ир-ат, 177 ҡатын-ҡыҙ).

2002 йылда — 344 кеше (171 ир-ат, 173 ҡатын-ҡыҙ), күпселек башҡорттар (80 %) йәшәй.

2010 йылда 353 кеше (175 ир-ат, 178 ҡатын-ҡыҙ)

Ауыл клубы, фельдшер-акушерлыҡ пункты бар.

Һылтанмалар

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.