Могилёв

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Могилёв
бел. Магілёў
Флаг[d]Герб[d]
Рәсем
Рәсми атамаһы Магілёў
Латинизация белорусского языка (система 2007 года) Mahilioŭ
Гимн Q6485193?
Дәүләт  Беларусь
Административ үҙәге Могилёвская область[d]
Административ-территориаль берәмек Могилёвская область[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+3:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан Днепр
Хөкүмәт башлығы Студнев, Александр Викторович[d][1]
Халыҡ һаны 353 338 кеше (1 ғинуар 2023)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 192 метр
Туғандаш ҡала Бардеёв[3][4], Клайпеда[d][5], Вийёрбан[d][6], Влоцлавек[d], Габрово[d][7][8], Шымкент, Айзенах[9][10], Крагуевац[11], Звенигород[d][12], Вологда, Брянск[13], Красноярск[14], Пенза[15][16], Нанкин[17][18], Чжэнчжоу[d][19][20], Виттенберг[21][22], Тула[23], Тәбриз[24], Сумғайыт[25], Соколиная Гора[d][26], Омск[27][28], Керчь[d][29], Чанша[d][30] һәм Бурса[31]
Сиктәш Могилёвский район[d]
Майҙан 119 км²
Почта индексы 212000–212999
Һәйкәлдәр исемлеге Cultural heritage monuments in Mahilioŭ[d]
Иң тәүге яҙма ваҡыты 1267
Рәсми сайт mogilev.gov.by
Категория для почётных граждан субъекта Категория:Почётные граждане Могилёва[d]
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы Категория:Похороненные в Могилёве[d]
Урындағы телефон коды 8222
Карта
 Могилёв Викимилектә

Могилёв (рус. Могилёв, бел. Магілёў, пол. Mohylew, лит. Mogiliavas) — Беларусия ҡалаһы, Могилёв өлкәһенең административ үҙәге. Могилёв өлкәһенең мәҙәниәт һәм иҡтисад үҙәге. Ҡалала Химволокно, Лифтмаш, Строммаш һәм башҡа ойошмалар урынлашҡан.

Халыҡ һаны — 300 мең тирәһе кеше. Ҡалала 40 мәктәп, 4 лицей, 3 университет (Машиналар төҙөү, Технология, Педагогия) бар.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1812 йылғы һуғыш[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Солтановкалағы һәйкәл
Рус ғәскәренең байрағы һәм литавраһы, 1812 йыл, Могилёв музейының экспозицияһы.

1812 йылдың 12 июнендә 600 меңлек Наполеон ғәскәре Рәсәйгә баҫып инә. Өс тапҡыр артыҡ һанлы дошмандан урыҫ ғәскәре сигенә башлай. 11 июлдә, Могилёвтан 12 км көньяҡ-көнбайыштараҡ, Салтановка һәм Фатово ауылдары араһында, генерал-лейтенант Николай Раевский етәкселегендәге 7-се пехота корпусы Луи Даву етәкләгән француз ғәскәренә ҡаршы Салтановка янындағы һуғышты башлай. Рәсәй империяһы армияһы (1812 йыл) 2-се Көнбайыш армияһының күпселек көсөн Днепр йылғаһы аша йөҙөп сығыуын француздарҙан ситкә йүнәлдереү өсөн, урыҫ ғәскәрҙәре француздар менән ҡапма-ҡаршы һуғыш башларға мәжбүр булалар.

Беренсе бөтә донъя һуғышы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беренсе бөтә донъя һуғышы ваҡытында (август 1915 — ноябрь 1917) Юғары башкомандующий ставкаһы урынлашҡан ҡалала Рәсәй императоры Николай II йәшәгән.

Икенсе бөтә донъя һуғышы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Смоленск бәрелеше (1941)[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бөйөк Ватан һуғышы хроникаһы/1941 йылдың 26 июле. 35-се һуғыш көнө, 26 июлдә совет ғәскәрҙәре Могилёвты ҡалдыра (ҡарағыҙ «Могилёвты һаҡлау»).

Билдәле шәхестәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫтәлекле урындары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Ленин урамы, Европаның 18-се быуат стиленда төҙөлгән.
  • Театр, 19-сы быуатта төҙөлгән.

Туғандаш ҡалалары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Шымкент, Ҡаҙағстан
  2. Виллербан, Франция
  3. Пенза, Рәсәй
  4. Тула, Рәсәй
  5. Киреч, Украина
  6. Бардейов, Словакия
  7. Габрово, Болгария
  8. Клайпеда, Литва
  9. Влоцлавек, Польша
  10. Айзенах, Германия
  11. Крагуевац, Сербия
  12. Звенигород, Рәсәй
  13. Сумғәйет, Әзербайжан
  14. Николаев, Украина
  15. Тәбриз, Иран
  16. Тубыл, Рәсәй

Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1840[34] 1897[35] 1959[36] 1970[37] 1979[38] 1989[39] 2009[40]
23 103 43 119 121 712 202 314 290 361 359 188 358 279

Милли состав (2009): беларустар — 87,4 %, урыҫтар — 7,3 %, украиндар — 1,1 %.[41]

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Климаты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек
Абсолют максимум, °C {{{Янв_а_макс}}} 12,9 19,8 29,1 32,0 33,0 36,3 36,8 30,6 25,5 14,5 10,9
Абсолют минимум, °C {{{Янв_а_мин}}} −34,7 −35 −17,7 −4,4 −0,7 3,0 0,9 −4,8 −14,8 −23,5 −33,4

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Страница председателя
  2. Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа (урыҫ)Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
  3. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/bardejov-slovatskaya-respublika/
  4. https://www.bardejov.sk/bardejov/partnerske-mesta
  5. https://www.klaipeda.lt/en/municipality/foreign-relations/305
  6. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/villerban-frantsiya/
  7. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/gabrovo-bolgariya/
  8. https://gabrovo.bg/bg/page/1292
  9. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/ajzenah-germaniya/
  10. https://www.eisenach.de/rathaus/partnerstaedte/mogilew/
  11. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/kraguevats-serbiya/
  12. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/zvenigorod-rossijskaya-federatsiya/
  13. http://www.bryansk032.ru/?j=171&m=180
  14. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Mogilev.aspx
  15. http://documents.penza-gorod.ru/doc2-354.html
  16. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/penza-rossijskaya-federatsiya/
  17. http://wb.nanjing.gov.cn/njszfwsbgs/201810/t20181023_616096.html
  18. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/nankin-kitajskaya-narodnaya-respublika/
  19. https://mogilev-region.gov.by/news/kitayskiy_chzhenchzhou_stal_16-m_gorodom-pobratimom_mogileva
  20. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/chzhenchzhou-kitaj/
  21. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/lyutershtadt-vittenberg-germaniya/
  22. https://www.wittenberg.de/leben/stadtportrait/partnerstaedte.html
  23. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/tula-rossijskaya-federatsiya/
  24. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/tebriz-islamskaya-respublika-iran/
  25. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/sumgajyt-azerbajdzhanskaya-respublika/
  26. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/sokolinaya-gora/
  27. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/omsk-rossiya/
  28. https://admomsk.ru/web/en/city/international/foreign#mogilev
  29. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/kerch/
  30. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/chansha-kitaj/
  31. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/bursa-turetskaya-respublika/
  32. Башҡорт энциклопедияһы — Зайцев Александр Николаевич
  33. Зайцев Александр Николаевич. Сайт УГАТУ «Годы и Люди»(недоступная ссылка) (рус.) (Тикшерелеү көнө: 4 март 2021)
  34. Статистические таблицы о состоянии городов Российской империи, 1840
  35. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=793
  36. http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php
  37. http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php
  38. http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg2.php
  39. http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php
  40. https://web.archive.org/web/20100918181854/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-7.pdf
  41. https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php