Хәлифәлек

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Хәлифәлек
Рәсем
Хөкүмәт башлығы вазифаһы хәлифә
Commons-logo.svg Хәлифәлек Викимилектә

Хәлифәлек (ғәр. خلافة‎ — алмаштырыу, мираҫ ҡалдырыу‎) — тәүҙә Мөхәммәт пәйғәмбәр үлгәндән һуң ойошторолған һәм һуңынан хәлифәләр («вариҫтары») етәкселек иткән ғәрәп-мосолман дәүләте, шулай уҡ теократик ислам дәүләте системаһы[1].

Хәлифәлектәр исемлеге[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Тарихи хәлифәлектәр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Атамаһы Баш ҡалаһы Йылдар Территорияһы Алдараҡ булған
дәүләттәр
Аратабанғы
дәүләттәр
Хәлифәләр
(династиялар)
Ғәрәп хәлифәлеге

630—656: Мәҙинә
656—661: Әл-Күфә
661—750: Дамаск
750—762: Әл-Күфә
762—836: Бағдад
836—892: Сәмәррә
892—1258: Бағдад
1259—1517: Ҡаһирә

630 — 1517 Abbasid Caliphate most extant.png
Ғәббәсиҙәр
хәлифәлеге

Мәҙинә мәхәлләһе
Сәсәниҙәр дәүләте
Византия империяһы
Гассаниды
Вестготтар короллеге
Кавказ Албанияһы
Хорезм
Согдиана

Иҙрисиҙар
Аглабиды
Тахириды
Тулуниды
Ғосман хәлифәлеге (Ғосман империяһы).

Хаҡ хәлифәләр
Өмәүиҙәр
Ғәббәсиҙәр

Хаҡ хәлифәлек

630—656: Мәҙинә
656—661: Мәҙинә мәхәлләһе

630—661 Rashidun654wVassal.png

Мәҙинә мәхәлләһе
Сәсәниҙәр дәүләте
Византия империяһы

Өмәүиҙәр хәлифәлеге Хаҡ хәлифәләр
Өмәүиҙәр хәлифәлеге 661—750: Дамаск 661—750 Umayyad750ADloc.png Хаҡ хәлифәлек

Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге
Кордова әмирлеге

Өмәүиҙәр
Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге

750—762: Әл-Күфә
762—836: Бағдад
836—892: Сәмәррә
892—945: Бағдад

750—945 Abbasid Caliphate most extant.png Өмәүиҙәр хәлифәлеге

Буидтар

Ғәббәсиҙәр
Буидтар хакимлығы аҫтында Ғәббәисҙәр хәлифәләре

Баш ҡала һәм хәлифәләр резиденцияһы 945—1055: Бағдад

945—1055 Buyids 970.png Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге

Сәлжүктәр дәүләте

Шаханшахи аль-азам малик аль-мулук — Буидтар.
Хәлифәләр-Ғәббәсиҙәр
Сәлжүкиҙәр хакимлығы аҫтындағы Ғәббәсиҙәр хәлифәләре (Сәлжүк империяһы)

Баш ҡала —
1043—1051:Рей
1051—1118:Исфахан
1118—1194: Хәмәдан (көнбайыш)
1118—1153: Мерв (көнсығыш)
Хәлифәләр резиденцияһы —
1055—1124: Бағдад

1055—1124 Seljuk Empire locator map.svg Буидтар

Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге

«Шәреҡ һәм Мәғрип батшалары» — Сәлжүкиҙәр.
Хәлифәләр-Ғәббәсиҙәр.
Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге

1124—1127: Бағдад

1124-1127 Abbasid Caliphate most extant.png Сәлжүк империяһы Государство Зангидов Ғәббәсиҙәр
Аббасидские халифы под покровительством Зангидов (Государство Зангидов).

1127—1174: Бағдад

1127-1174 Zengid Dynasty 1127 - 1250 (AD).PNG Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге Әйүбиҙәр солтанлығы
Ғәббәсиҙәр
Әйүбиҙәр ҡурсалауында Ғәббәсиҙәр хәлифәләре.

1174—1194: Бағдад

1174-1194 AyyubidGreatest.png Государство Зангидов Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге Ғәббәсиҙәр
Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге

1194—1258: Бағдад

1194-1258 Abbasid Caliphate most extant.png Әйүбиҙәр солтанлығы Хүләгүҙәр дәүләте Ғәббәсиҙәр
Ғәббәсиҙәр хәлифәләре Мысыр солтаны ҡарамағында (Мәмлүк солтанлығы)

Баш ҡала һәм хәлифәләр резиденцияһы - 1259—1517: Ҡаһирә

1259—1517 Mamluks1279.png Әйүбиҙәр

Ғосман империяһы

Мәмлүк солтандары — Бахриттар,Бурджиттар.
Хәлифәләр-Ғәббәсиҙәр.
Ғосман империяһы[2]

1299—1329: Сёгют
1329—1365: Бурса
1365—1453: Эдирне
1453—1922: Истанбул

1517—1923 Ottoman Empire 16-17th century.jpg

Конья солтанлығы
Византия империяһы
Серб деспотовинаһы

Төркиә
Мысыр солтанлығы
Хижәз (короллек)
Асир (әмирлек)
Йеменское Мутаваккилийское королевство
Сүриә ғәрәп короллеге
Месопотамия (мандат территорияһы)
Көнбайыш Әрмәнстан хакимиәте
Понт (республика)
Фәләстиндә британ мандаты

Ғосмандар
Төркиә

Баш ҡала — Анкара
Хәлифәләр резиденцияһы — Истанбул

1923—1924 Turkey topo.jpg

Ғосман империяһы

1924 йылдың 3 мартында Ғосман хәлифәлеге бөтөрөлә.
Ғосман хәлифәлеген бөтөрөү 1924 йылда хәлифәләрҙең өҙлөкһөҙ сылбырын юҡ итә. Ҡаһирәлә һәм Мәккәлә уҙғарылған конференциялар был институттың ролен асыҡлай алмаған, ә хәҙерге Төркиәлә барлыҡҡа килгән секурлаштырыуға тенденция әкренләп башҡа мосолман донъяһында көс йыя башлай.

Хәлифә-Абдулмәжит II.
Төрөк Республикаһы президенты — Мостафа Кәмал Ататөрк.

Танылмаған һәм үҙ аллы иғлан ителгән хәлифәлектәр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Атамаһы Баш ҡалаһы Годы Территорияһы Алдараҡ булған
дәүләттәр
Артабанғы
дәүләттәр
Хәлифә
Кордова хәлифәлеге Кордова 929—1031 Califato de Córdoba - 1000 rus.svg Кордова әмирлеге Тайфа Өмәүиҙәр
Иҙрисиҙар хәлифәлеге

786—828: Тлемсен
828—985: Фес

786—985 Idrisids-eng.PNG Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге

Кордова хәлифәлеге

Иҙрисиҙар
Фатимиҙар хәлифәлеге

909—969: Мәхдиә
969—1171: Ҡаһирә

909—1171 FatimidCaliphate969.png Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге

Әйүбиҙәр
Альмохады

Фатимиҙар
Альмохадcкий халифат

1145—1147: Севилья
1147—1269: Марракеш

1121—1269 Almohads1200.png Фатимииҙар хәлифәлеге Хафсидский халифат Альмохады
Хафсидский халифат

Тунис

1229—1574 Hafsids1300-1500.png Альмохадcкий халифат Ғосман империяһы Хафсиды
Сокото хәлифәлеге

1804: Гуду
1804—1850: Сокото
1850: Бирнин-Конни
1851—1902: Сокото
1903: Бурми

1809—1903 Sokoto caliphate.png Төньяҡ Нигерия һәм Камерун Нигерия протектораты Сокото хәлифәләре
Мәхди хәлифәлеге

Эль-Обейд

1881—1898 The Mahdist State, 1881-98, modern Sudan.png Египетский хедиват Англия-Мысыр Суданы Абдуллах ибн Мухаммад ат-Таиша
Шарифский халифат
(Хижәз[3])
Мәккә 1924 Hijaz.png Ғосман империяһы Нәжд һәм Хижәз Хусейн ибн Али аль-Хашими
«Ислам дәүләте»
[4]
Эр-Ракка (29.06.2014 — 16.06.2017)[5]
Меядин (16.06.2017 — 14.10.2017)[6]
Эль-Кайм (14.10.2017 — 26.10.2017)[7]
Абу-Кемаль (26.10.2017 — 4.11.2017)[8][9]
Рава (4.11.2017 — 17.11.2017)[10]
Хаджин (4.11.2017 — 15.12.2018)
Аль-Марашида[en] (15.12.2018 — 07.02.2019)
Аль-Багхуз Фавкани (07.02.2019 — 23.03.2019)
Әүҙем фазаһы: 2014—2019

Йәшерен рәүештә: 2019—х. в.
Territorial control of the ISIS.svg
Сүриә, Афғанстан, Йәмән
Ливан (2017 йылға тиклем), Ливия (2016 йылға тиклем), Сүриә (2019 йылға тиклем), Ираҡ (2017 йылға тиклем), Йәмән, Cомали, Нигерия, Афғанстан, Мозамбик, Мали, Нигер, Чад, Мысыр һәм Пакистан территорияларының бер өлөшө. Абу Бакр аль-Бағдади (2014—2019)
Абу Ибрагим аль-Хашеми аль-Кураши (2019 — 3 февраля 2022)

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. Халифат — Исламское государство
  2. Османская империя стала халифатом после получения турецким султаном титула халифа в 1517 году.
  3. Основано в 1916 году; в 1924 году король принял титул халифа.
  4. Үҙ аллы иғлан ителгән дәүләт; бер ниндәй ил менән танылмаған
  5. Ben Hubbard. Life in a Jihadist Capital: Order With a Darker Side (24 июль 2014). 5 сентябрь 2014 тикшерелгән.
    Instead, he took his remaining cash east and moved to a neighboring city, Raqqa, the de facto capital of the world’s fastest growing jihadist force
  6. СМИ: Сирийский город Эль-Маядин стал новой столицей ИГ (билдәһеҙ). RT (16 июнь 2017). Дата обращения: 16 июнь 2017.
  7. Sarah Benhaida with Ahmad al-Rubaye. Iraq forces launch 'last big fight' against IS. Rudaw (26 октябрь 2017). Дата обращения: 27 октябрь 2017.
  8. Anti-IS forces converge on Syria border town. Yahoo Singapore News (4 ноябрь 2017). Дата обращения: 5 ноябрь 2017.
  9. Syrian army & allies capture last major ISIS held town in Syria. RT. TV-Novosti. Дата обращения: 8 ноябрь 2017.
  10. Drone footage of ISIS militants fleeing al-Qaim city after the… | Facebook

Ҡалып:Династии халифов