Хәлифәлек

Хәлифәлек
	Хәлифәлек
Ойошма етәксеһенең вазифаһы	хәлифә
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	хәлифә
	Хәлифәлек Викимилектә

Хәлифәлек (ғәр. خلافة‎ — алмаштырыу, мираҫ ҡалдырыу‎) — тәүҙә Мөхәммәт пәйғәмбәр үлгәндән һуң ойошторолған һәм һуңынан хәлифәләр («вариҫтары») етәкселек иткән ғәрәп-мосолман дәүләте, шулай уҡ теократик ислам дәүләте системаһы^[1].

Хәлифәлектәр исемлеге

Тарихи хәлифәлектәр

Атамаһы	Баш ҡалаһы	Йылдар	Территорияһы	Алдараҡ булған дәүләттәр	Аратабанғы дәүләттәр	Хәлифәләр (династиялар)
Ғәрәп хәлифәлеге	630—656: Мәҙинә 656—661: Әл-Күфә 661—750: Дамаск 750—762: Әл-Күфә 762—836: Бағдад 836—892: Сәмәррә 892—1258: Бағдад 1259—1517: Ҡаһирә	630 — 1517	Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге	Мәҙинә мәхәлләһе Сәсәниҙәр дәүләте Византия империяһы Гассаниды Вестготтар короллеге Кавказ Албанияһы Хорезм Согдиана	Иҙрисиҙар Аглабиды Тахириды Тулуниды Ғосман хәлифәлеге (Ғосман империяһы).	Хаҡ хәлифәләр Өмәүиҙәр Ғәббәсиҙәр
Хаҡ хәлифәлек	630—656: Мәҙинә 656—661: Мәҙинә мәхәлләһе	630—661		Мәҙинә мәхәлләһе Сәсәниҙәр дәүләте Византия империяһы	Өмәүиҙәр хәлифәлеге	Хаҡ хәлифәләр
Өмәүиҙәр хәлифәлеге	661—750: Дамаск	661—750		Хаҡ хәлифәлек	Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге Кордова әмирлеге	Өмәүиҙәр
Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге	750—762: Әл-Күфә 762—836: Бағдад 836—892: Сәмәррә 892—945: Бағдад	750—945		Өмәүиҙәр хәлифәлеге	Буидтар	Ғәббәсиҙәр
Буидтар хакимлығы аҫтында Ғәббәисҙәр хәлифәләре	Баш ҡала һәм хәлифәләр резиденцияһы 945—1055: Бағдад	945—1055		Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге	Сәлжүктәр дәүләте	Шаханшахи аль-азам малик аль-мулук — Буидтар. Хәлифәләр-Ғәббәсиҙәр
Сәлжүкиҙәр хакимлығы аҫтындағы Ғәббәсиҙәр хәлифәләре (Сәлжүк империяһы)	Баш ҡала — 1043—1051:Рей 1051—1118:Исфахан 1118—1194: Хәмәдан (көнбайыш) 1118—1153: Мерв (көнсығыш) Хәлифәләр резиденцияһы — 1055—1124: Бағдад	1055—1124		Буидтар	Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге	«Шәреҡ һәм Мәғрип батшалары» — Сәлжүкиҙәр. Хәлифәләр-Ғәббәсиҙәр.
Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге	1124—1127: Бағдад	1124-1127		Сәлжүк империяһы	Государство Зангидов	Ғәббәсиҙәр
Аббасидские халифы под покровительством Зангидов (Государство Зангидов).	1127—1174: Бағдад	1127-1174		Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге	Әйүбиҙәр солтанлығы	Ғәббәсиҙәр
Әйүбиҙәр ҡурсалауында Ғәббәсиҙәр хәлифәләре.	1174—1194: Бағдад	1174-1194		Государство Зангидов	Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге	Ғәббәсиҙәр
Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге	1194—1258: Бағдад	1194-1258		Әйүбиҙәр солтанлығы	Хүләгүҙәр дәүләте	Ғәббәсиҙәр
Ғәббәсиҙәр хәлифәләре Мысыр солтаны ҡарамағында (Мәмлүк солтанлығы)	Баш ҡала һәм хәлифәләр резиденцияһы - 1259—1517: Ҡаһирә	1259—1517		Әйүбиҙәр	Ғосман империяһы	Мәмлүк солтандары — Бахриттар,Бурджиттар. Хәлифәләр-Ғәббәсиҙәр.
Ғосман империяһы^[2]	1299—1329: Сёгют 1329—1365: Бурса 1365—1453: Эдирне 1453—1922: Истанбул	1517—1923		Конья солтанлығы Византия империяһы Серб деспотовинаһы	Төркиә Мысыр солтанлығы Хижәз (короллек) Асир (әмирлек) Йеменское Мутаваккилийское королевство Сүриә ғәрәп короллеге Месопотамия (мандат территорияһы) Көнбайыш Әрмәнстан хакимиәте Понт (республика) Фәләстиндә британ мандаты	Ғосмандар
Төркиә	Баш ҡала — Анкара Хәлифәләр резиденцияһы — Истанбул	1923—1924		Ғосман империяһы	1924 йылдың 3 мартында Ғосман хәлифәлеге бөтөрөлә. Ғосман хәлифәлеген бөтөрөү 1924 йылда хәлифәләрҙең өҙлөкһөҙ сылбырын юҡ итә. Ҡаһирәлә һәм Мәккәлә уҙғарылған конференциялар был институттың ролен асыҡлай алмаған, ә хәҙерге Төркиәлә барлыҡҡа килгән секурлаштырыуға тенденция әкренләп башҡа мосолман донъяһында көс йыя башлай.	Хәлифә-Абдулмәжит II. Төрөк Республикаһы президенты — Мостафа Кәмал Ататөрк.

Танылмаған һәм үҙ аллы иғлан ителгән хәлифәлектәр

Атамаһы	Баш ҡалаһы	Годы	Территорияһы	Алдараҡ булған дәүләттәр	Артабанғы дәүләттәр	Хәлифә
Кордова хәлифәлеге	Кордова	929—1031		Кордова әмирлеге	Тайфа	Өмәүиҙәр
Иҙрисиҙар хәлифәлеге	786—828: Тлемсен 828—985: Фес	786—985		Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге	Кордова хәлифәлеге	Иҙрисиҙар
Фатимиҙар хәлифәлеге	909—969: Мәхдиә 969—1171: Ҡаһирә	909—1171		Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге	Әйүбиҙәр Альмохады	Фатимиҙар
Альмохадcкий халифат	1145—1147: Севилья 1147—1269: Марракеш	1121—1269		Фатимииҙар хәлифәлеге	Хафсидский халифат	Альмохады
Хафсидский халифат	Тунис	1229—1574		Альмохадcкий халифат	Ғосман империяһы	Хафсиды
Сокото хәлифәлеге	1804: Гуду 1804—1850: Сокото 1850: Бирнин-Конни 1851—1902: Сокото 1903: Бурми	1809—1903		Төньяҡ Нигерия һәм Камерун	Нигерия протектораты	Сокото хәлифәләре
Мәхди хәлифәлеге	Эль-Обейд	1881—1898		Египетский хедиват	Англия-Мысыр Суданы	Абдуллах ибн Мухаммад ат-Таиша
Шарифский халифат (Хижәз^[3])	Мәккә	1924		Ғосман империяһы	Нәжд һәм Хижәз	Хусейн ибн Али аль-Хашими
«Ислам дәүләте» ^[4]	Эр-Ракка (29.06.2014 — 16.06.2017)^[5] Меядин (16.06.2017 — 14.10.2017)^[6] Эль-Кайм (14.10.2017 — 26.10.2017)^[7] Абу-Кемаль (26.10.2017 — 4.11.2017)^[8]^[9] Рава (4.11.2017 — 17.11.2017)^[10] Хаджин (4.11.2017 — 15.12.2018) Аль-Марашида^[en] (15.12.2018 — 07.02.2019) Аль-Багхуз Фавкани (07.02.2019 — 23.03.2019)	Әүҙем фазаһы: 2014—2019 Йәшерен рәүештә: 2019—х. в.	Сүриә, Афғанстан, Йәмән	Ливан (2017 йылға тиклем), Ливия (2016 йылға тиклем), Сүриә (2019 йылға тиклем), Ираҡ (2017 йылға тиклем), Йәмән, Cомали, Нигерия, Афғанстан, Мозамбик, Мали, Нигер, Чад, Мысыр һәм Пакистан территорияларының бер өлөшө.		Абу Бакр аль-Бағдади (2014—2019) Абу Ибрагим аль-Хашеми аль-Кураши (2019 — 3 февраля 2022)

Иҫкәрмәләр

↑ Халифат — Исламское государство
↑ Османская империя стала халифатом после получения турецким султаном титула халифа в 1517 году.
↑ Основано в 1916 году; в 1924 году король принял титул халифа.
↑ Үҙ аллы иғлан ителгән дәүләт; бер ниндәй ил менән танылмаған
↑ Ben Hubbard. Life in a Jihadist Capital: Order With a Darker Side (24 июль 2014). 5 сентябрь 2014 тикшерелгән.
Instead, he took his remaining cash east and moved to a neighboring city, Raqqa, the de facto capital of the world’s fastest growing jihadist force
↑ СМИ: Сирийский город Эль-Маядин стал новой столицей ИГ (урыҫ). RT (16 июнь 2017). Дата обращения: 16 июнь 2017.
↑ Sarah Benhaida with Ahmad al-Rubaye. Iraq forces launch 'last big fight' against IS (билдәһеҙ). Rudaw (26 октябрь 2017). Дата обращения: 27 октябрь 2017.
↑ Anti-IS forces converge on Syria border town (билдәһеҙ). Yahoo Singapore News (4 ноябрь 2017). Дата обращения: 5 ноябрь 2017.
↑ Syrian army & allies capture last major ISIS held town in Syria (билдәһеҙ). RT. TV-Novosti. Дата обращения: 8 ноябрь 2017.
↑ Drone footage of ISIS militants fleeing al-Qaim city after the… | Facebook

Ҡалып:Династии халифов

[1] Халифат — Исламское государство

[2] Османская империя стала халифатом после получения турецким султаном титула халифа в 1517 году.

[3] Основано в 1916 году; в 1924 году король принял титул халифа.

[4] Үҙ аллы иғлан ителгән дәүләт; бер ниндәй ил менән танылмаған

[5] Ben Hubbard. Life in a Jihadist Capital: Order With a Darker Side (24 июль 2014). 5 сентябрь 2014 тикшерелгән.
Instead, he took his remaining cash east and moved to a neighboring city, Raqqa, the de facto capital of the world’s fastest growing jihadist force

[6] СМИ: Сирийский город Эль-Маядин стал новой столицей ИГ (урыҫ). RT (16 июнь 2017). Дата обращения: 16 июнь 2017.

[last_big_fight-7] Sarah Benhaida with Ahmad al-Rubaye. Iraq forces launch 'last big fight' against IS (билдәһеҙ). Rudaw (26 октябрь 2017). Дата обращения: 27 октябрь 2017.

[converge-8] Anti-IS forces converge on Syria border town (билдәһеҙ). Yahoo Singapore News (4 ноябрь 2017). Дата обращения: 5 ноябрь 2017.

[Kamal-9] Syrian army & allies capture last major ISIS held town in Syria (билдәһеҙ). RT. TV-Novosti. Дата обращения: 8 ноябрь 2017.

[10] Drone footage of ISIS militants fleeing al-Qaim city after the… | Facebook

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар	Большая каталонская · Большая советская (1 изд.) · Брокгауза и Ефрона · Britannica (11-th) · Britannica (онлайн)
Норматив контроль	GND: 7722009-2 · LCCN: sh85018926, sh85068444 · NDL: 00564276 · NKC: ph744840 · VIAF: 257263881

	Халифат Викиһүҙлектә
	Халифат Викимилектә
	Халифат Викияңылыҡтарҙа