Байғужа (Яңауыл районы)
| Ауыл | |
| Байғужа рус. Байгузино | |
| Ил | |
|---|---|
| Федерация субъекты | |
| Муниципаль район | |
| Ауыл биләмәһе | |
| Координаталар | |
| Халҡы | |
| Конфессиональ составы | |
| Сәғәт бүлкәте | |
| Почта индексы |
452824 |
| Һанлы танытмалар | |
| Автомобиль коды |
02, 102 |
| ОКАТО коды | |
| ОКТМО коды | |
| ГКГН номеры | |
| Рәсми сайт | |
.svg)
Байғужа (рус. Байгузино) — Башҡортостан Республикаһының Яңауыл районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 487 кеше булған[2]. ОКАТО коды — 80259815001.
Халыҡ һаны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Халыҡ иҫәбе | ||
|---|---|---|
| 2002[3] | 2009[3] | 2010[1] |
| 488 | ↘483 | ↗487 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Байғужа ауылына 1653 йылда Уса даруғаһы Уран улусы башҡорттары ерҙәренә яһаҡлы татарҙары килешеү буйынса нигеҙ һалған. 1689, 1776 йылдарҙа бында татарҙарҙың яңы төркөмдәре килеп урынлаша. 1748 йылы ревизияла 86 яһаҡ татары теркәлгән. Пугачев ихтилалында был ауылдан 48 кеше ҡатнаша. V ревизия буйынса 1795 йылда бында 387 кеше (183 ир-ат, 204 ҡатын-ҡыҙ) теркәлгән.[4][5]
1816 йылғы VII ревизияла 93 йорт хужалыҡта 553 кеше иҫәпкә алынған. 1834 йылда VIII ревизия ваҡытында 763 ир-егет иҫәпләнә. 1842 йылда 401 ат, 317 һыйыр, 204 һарыҡ һәм 341 кәзә тотҡандар. Умартасыларҙың 60 умартаһы булған. Ауылда 2 тирмән булған. Ауыл хужалығы тураһында материалдар юҡ. 1859 йылда 3 йорт хужалыҡта 20 аҫаба башҡорт һәм 208 йортта 1147 типтәр иҫәпкә алғынған.[5]
1865 йыл аҙағында Өфө губернаһы Бөрө өйәҙенең 3-сө станы Байғужана ауылында 345 йорт хужалыҡ һәм 1332 кеше (679 ир-ат һәм 653 ҡатын-ҡыҙ) теркәлгән, шул иҫәптән 1303 типтәр, 22 башҡорт һәм 7 урыҫ булған. Ауылда 2 мәсет, 2 мәктәп һәм 2 һыу тирмәне булған; халыҡ ауыл хужалығы һәм урман хужалығы менән шөғөлләнгән.[6] Ауыл Байғужа улусының үҙәгенә әйләнгән.
XVIII быуат башында ауылды Бөрө кеүек өйәҙ ҡаласығына әйләндереү планлаштырыла. Батша указына ярашлы, бында икмәк һаҡлау өсөн амбарҙар төҙөлөргә тейеш булған. Халыҡ ҡаршылыҡ күрһәтә, ихтилал башлана. Һуңыраҡ ауыл ҡарттары баҙар үткәрергә рөхсәт бирмәй, баҙар Айбүләккә күсә. Шулай уҡ улар 1895 йылда мәктәп төҙөргә ҡаршылыҡ күрһәтә. Кешеләр балалар рус грамоталылығына өйрәнеп, христиан динен ҡабул итер тигән хәүеф була. Беренсе мәктәп 1912 йылда ғына шәхси йортта барлыҡҡа килә.[7]
1896 йылда Бөрө өйәҙе IV станы Байғужа улусы үҙәгендә — 283 йорт ихатаһы һәм 1780 кеше (965 ир-ат, 815 ҡатын-ҡыҙ) теркәлгән. 2 мәсет, татар мәктәбе, тимерлек һәм 2 бакалея лавкаһы була.[8] 1897 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса ауылда барлығы 1542 кеше йәшәй (762 ир-ат һәм 780 инә зат), шуларҙың 1495-е — динлеләр.[9]
1906 йылда Байғужа ауылында 313 ихата һәм 1790 кеше (960 ир-ат, 830 ҡатын-ҡыҙ), 2 мәсет, 3 аҙыҡ-түлек магазины һәм 2 һыу тирмәне була.[10]
1912 йылда өйәҙҙә үткәрелгән халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, Байғужа улусының Байғужа общинаһына ингән. Ауылда 373 хужалыҡ булған, 1759 кеше йәшәгән (906 ир-ат, 853 ҡатын-ҡыҙ). Бүлеү ерҙәренең күләме 4199 дисәтинә тәшкил итә (шуларҙың 223,89-ы ҡуртымға бирелгән), шул иҫәптән 3898 дисәтинә һөрөнтө ерҙәр һәм ятҡылыҡтар, 169 дисәтинә бесәнлек, 2 дисәтинә көтөүлек, 91 дисәтинә усадьбы ерҙәре һәм 39-ы уңайһыҙ ерҙәр. Шулай уҡ 284,8 дисәтинә ер ҡуртымға алынған. Сәсеү майҙаны 1567,48 дисәтинә тәшкил итә, Шуларҙың 46,8 проценты — арыш, 25,4 % — һоло, 7,3 % — борсаҡ, 7,1 % — борсаҡ, 5,1 % — ҡарабойҙай һәм 4,4 % — бойҙай, башҡа культуралар — 3,9 % сәсеүлек майҙанын биләй. Эре мөгөҙлө малдан 485 ат, 540 баш эре мөгөҙлө мал, 1371 һарыҡ һәм 148 кәзә була. 124 кеше һөнәрселек менән шөғөлләнгән. 4 хужалыҡта бал ҡорттарының 31 умартаһы булған.[11]
Революциянан һуңғы һуғыш Байғужа ауылын урап үтмәй. Граждандар һуғышы йылдарында ауылды аҡ чехтар биләй, ике яҡтан да боеприпастар һаҡланмағандыр. Етмешенсе йылдар башына тиклем баҡсаларҙа гильзалар, бөтөн пулялар, винтовка ҡалдыҡтары табылған. 1918 йылда Байғуда ауыл советы ойошторола.[12].
1920 йылда, рәсми мәғлүмәттәр буйынса, ауылда 386 йорт хужалығы һәм 1060 кеше (534 ир-ат, 526 ҡатын-ҡыҙ) иҫәпләнә[13]. Ауыл хужалығын иҫәпкә алыу буйынса — 1916 типтәр һәм 385 ихатала 15 урыҫ иҫәпләнә.[14] 1925 йылға хужалыҡ һаны 293-кә кәмей; 1926 йылда ауыл Башҡорт АССР-ының Бөрө кантоны Яңауыл улусы составына инә.[13]
1939 йылда Байғужа ауылында Яңауыл районының Байғужа ауыл советы үҙәге — 1465 кеше йәшәй.[15]
1959 йылда Айбуләк ауыл советы, Байғужа ауылында 1008 кеше йәшәй.[16] Байғужа ауыл советы 1967 йылда ҡабаттан барлыҡҡа килә.[17]. Байгузинский сельсовет образовался вновь в 1967 году[12]
1970 йылда Байғужа ауылы Байғужа ауыл Советының үҙәгендә 1072 кеше.[17] 1979 йылда — 817 кеше[1], 1989 йылда — 523 кеше.[18], в 1989-м — 523 жителя[19]
2002 йылда 488 кеше (204 ир-ат, 284 ҡатын-ҡыҙ), башҡорттар (67 %) һәм татарҙар (30 %)[3] йәшәй.
2010 йылда 487 кеше (218 ир-ат, 269 ҡатын-ҡыҙ).[1]
Билдәле шәхестәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Исламов Фәнүс Ямур улы (12.04.1934), инженер-нефтсе, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1984—2005 йылдарҙа «Южарланнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының 1-се саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһы (1984), СССР-ҙың почётлы нефтсеһе (1982), РСФСР-ҙың нефть һәм газ сәнәғәтенең атҡаҙанған хеҙмәткәре, халыҡ мәғарифы отличнигы (1998). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1981). Краснокама районының почётлы гражданы.
- Хәйҙәршин Ғәйнанша Хәйҙәрша улы (5.02.1911—4.12.2006), Бөйөк Ватан һуғышы яугиры, гвардия уҡсылар дивизияһы айырым сапёр батальонының отделение командиры, гвардия рядовойы. Советтар Союзы Геройы (1944).
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
- ↑ Байгузино в Башкирской энциклопедии. Дата обращения: 15 ноябрь 2021. Архивировано 15 ноябрь 2021 года.
- ↑ 5,0 5,1 Асфандияров
- ↑ Списки населённых мест Российской империи. Вып. 45: Уфимская губерния: по сведениям 1870 года. / обраб. В. Зверинским. — СПб.: Центр. стат. ком. Мин. внутр. дел, 1877. — С. 77. — 195 с.
- ↑ Старый сайт деревни Байгузино. Дата обращения: 14 сентябрь 2019. Архивировано из оригинала 2 сентябрь 2019 года.
- ↑ Полный список населённых мест Уфимской губернии / под ред. Н. А. Озерова. — Уфа: Типография Губернского Правления, 1896. — С. 150. — 534 с.
- ↑ Населённые места Российской империи в 500 и более жителей : с указанием всего наличного в них населения и числа жителей преобладающих вероисповеданий по данным первой всеобщей переписи населения 1897 г. / под ред. Н. А. Тройницкого. — СПб., 1905. — С. 236.
- ↑ Полный алфавитный список всех населённых мест Уфимской губернии / А. П. Лобунченко. — Уфа: Изд. Уфим. губ. стат. ком., 1906. — С. 112. — 488 с.
- ↑ Крестьянское хозяйство Уфимской губернии: Подворная перепись 1912-1913 гг. / Стат. отд. Уфим. губ. управы. — Уфа, 1914. — С. 1102—1109. — 1846 с.
- ↑ 12,0 12,1 История Байгузинского сельсовета. Дата обращения: 14 сентябрь 2019. Архивировано из оригинала 13 август 2019 года. 2019 йыл 13 август архивланған.
- ↑ 13,0 13,1 Населённые пункты Башкортостана. Часть III, Башреспублика, 1926 / А. А. Хисматуллин. — Уфа: Китап, 2002. — С. 105. — 400 с. — ISBN 5-295-03091-1.
- ↑ М. И. Роднов. Население Уфимской губернии по переписи 1920 года: этнический состав. — М.: Институт этнологии и антропологии РАН, 2014. — С. 35. — 178 с. — ISBN 978-5-4211-0106-2.
- ↑ Населённые пункты Башкортостана. 1939 год, том I. — Уфа: Китап, 2018. — С. 282. — 300 с. — ISBN 978-5-295-07052-5.
- ↑ Населенные пункты Башкортостана. В 4 т. Т.2. По мат. Всесоюзных переписей 1959 и 1970 годов.. — Уфа: Китап, 2018. — С. 228. — 424 с. — ISBN 978-5-295-07053-2.
- ↑ Населенные пункты Башкортостана. В 4 т. Т.2. По мат. Всесоюзных переписей 1959 и 1970 годов.. — Уфа: Китап, 2018. — С. 228. — 424 с. — ISBN 978-5-295-07053-2.
- ↑ Населённые пункты Башкортостана. 1979 и 1989 годы, том III. — Уфа: Китап, 2018. — С. 180. — 360 с. — ISBN 978-5-295-07054-9.
- ↑ Населённые пункты Башкортостана. 1979 и 1989 годы, том III. — Уфа: Китап, 2018. — С. 352. — 360 с. — ISBN 978-5-295-07054-9.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Байғужа (Яңауыл районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 2 февраль 2021)
- Байгузино на портале «Генеалогия и Архивы»
- Село Байгузино Янаульского района Республики Башкортостан. Сайт «Командировка.ру» (рус.) (Тикшерелеү көнө: 9 апрель 2019)
|
Портал «Башҡортостан ауылдары» |
|---|---|
|
Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала |
|
Проект «Башҡортостан ауылдары» |
.png)
