Банан

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Перейти к навигации Перейти к поиску
Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Банан (мәғәнәләр).
Созревающие плоды банана (Вьетнам)
Типичные товарные бананы — недозрелые сорта Кавендиш (инг.)баш.

Бана́н — Банан (Musa) үҫемлегенең ашарға яраҡлы емеше; Musa acuminata һәм Musa × paradisiaca, шулай уҡ Musa balbisiana, Musa fehi[en], Musa troglodytarum[en] һәм башҡалар улар иҫәбенә инә. Банан тип тағы Ensete ventricosum[en] әйтәләр (ул икенсе төр үҫемлектәргә инә- Банановые)[1][2]. Ботаника күҙлегенән ҡарағанда банан -еләк [3]. Вегетатив юл менән үрсеүсе культуралы үҫемлектәрҙең орлоғо булмай , еләгенең буйы 15 см , диаметры- 3—4 см . Бер суғы 300 еләктән торороға мөмкин, массаһы 50—60 кг етә[4].

Банан- боронғо аҙыҡ культураһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Банан — бик боронғо аҙыҡ культураһы, тропик илдәр өсөн бик мөһим аҙыҡ үҫемлеге , төп экспорт тауары. Өлгөргән бананды бөтә донъяла ҡулланалар , унан төрлө тәмле ашамлыҡтар әҙерләйҙәр. Ҡайһы бер халыҡтар уны эшкәртмәгән килеш кенә түгел, ҡыҙҙырып, ҡабығы менән , йә ҡабыҡһыҙ бешереп, ашай.[1][4]. Уларҙы киптерәләр , уларҙан консерва, банан оно , мармелад, сироп, шарап яһайҙар. Бананды мал- тыуарға ла ашаталар. Банандың еҫенә изовалериан- изоамил һәм уксус - изоамил эфирҙары тәьҫир итә[4]. Эҫе һәм бик дымлы тропик һәм субтропик райондарҙа үҫтерәләр. Ашарға яраҡлы банан төрҙәре бик күп[1].

Ҙурлығы, төҫө, формаһы буйынса сортына ҡарап, улар ныҡ айырылып тороуы мөмкин, йышыраҡ улар оҙонса цилиндр кеүек, өсмөйөш ҡырлы , турараҡ, йә кәкрәйеберәк торған була. Еләгенең оҙонлоғо 3 - 40 см, йыуанлығы — 2 - 8 см. Ҡабығы төҫө һары, йәшел, ҡыҙыл, хатта көмөш төҫтә лә була . Эсе аҡ, һарғылт, һары, ҡыҙғылт һары. Өлгөрмән саҡта ул ҡаты, һылашып тора, өлгөрһә, йомшаҡ һәм һутлыға әйләнә[5]. Ҡайһы бер илдәрҙә банан төп ашамлыҡ булып иҫәпләнә. Эквадорҙа , мәҫәлән, йылына йән башына 73,8 кг (Рәсәйҙә 7,29 кг), Бурунди (189,4 кг), Самоа (85,0 кг), Комор утрауҙарында (77,8 кг) һәм Филиппинда (40,6 кг) тура килә[6].

Аҙыҡ ҡиммәте[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

100 г банандың аҙыҡ сифаты:[1]

Десертные бананы Платано
Спелые Зелёные Сушёные Мука (зелёные) Спелые Зелёные Сушёные
(в зелёном виде)
Калорийность (ккал) 65,5—111 108 298 340 110,7—156,3 90,5—145,9 359
Влагосодержание (г) 68,6—78,1 72,4 19,5—27,7 11,2—13,5 52,9—77,6 58,7—74,1 9,0
Белки (г) 1,1—1,87 1,1 2,8—3,5 3,8—4,1 0,8—1,6 1,16—1,47 3,3
Жиры (г) 0,016—0,4 0,3 0,8—1,1 0,9—1,0 0,1—0,78 0,10—0,12 1,4
Углеводы (г) 19,33—25,8 25,3 69,9 79,6 25,50—36,81 23,4—37,61 83,9
Клетчатка (г) 0,33—1,07 1,0 2,1—3,0 3,2—4,5 0,30—0,42 0,40—0,48 1,0
Зола, включая калий (г) 0,60—1,48 0,9 2,1—2,8 3,1 0,63—1,40 0,63—0,83 2,4
Кальций (мг) 3,2—13,8 11 30—39 5,0—14,2 10,01—12,2 50
Фосфор (мг) 16,3—50,4 28 93—94 21,0—51,4 32,5—43,2 65
Железо (мг) 0,4—1,50 0,9 2,6—2,7 0,11—0,40 0,56—0,87 1,1
β-каротин (мг) 0,006—0,151 0,11—1,32 0,06—1,38 45
Витамин B1 (мг) 0,04—0,54 0,04—0,11 0,06—0,09 0,10
Витамин B2 (мг) 0,05—0,067 0,04—0,05 0,04—0,05 0,16
Витамин PP (мг) 0,60—1,05 0,48—0,70 0,32—0,55 1,9
Аскорбиновая кислота (мг) 5,60—36,4 18—31,2 22,2—33,8 1,0
Триптофан (мг) 17—19 8—15 7—10 14,0
Метионин (мг) 7—10 4—8 3—8
Лизин (мг) 58—76 34—60 37—56

Былар ҡыҙыҡлы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  • «Банан» һүҙе 1590—1600 йылдарҙа көнбайыш Африка халыҡтары телдәренән португалиялылар , йәки испандар тарафынан үҙләштерелгән ,Европа телдәрендә ул бер ишерәк яңғырай : «banana», йә «bana»[7].
  • Кенияла 2005 йылда конституция ҡабул итеү буйынса референдумда проект яҡлылар бананды , ҡаршылар апельсинды үҙ символдары итеп ала[8].
  • Яллы бүре — эт һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған һөтимәр януар банан ашай[9].
  • 1930 йылдарҙа фашист Германияһында банан ашау «партиот»лыҡ билдәһе түгел, тип иғлан ителә һәм уларҙы һатып алыуға тотонолған аҡсаны башҡа маҡсатта тотоналар . Шул сәбәпле немец докторҙары банандың « зыяны тураһында » аңлатыу эше алып бара: банан ашау, йәнәһе, «эсәк инвагинацияһына » (эсәк сырмалыуына) килтереү мөмкин. Емеш магазиндарында «Ысын патриот немец алмалары ашай» тигән плакаттар элеп ҡуйырға тейеш булалар[10][11].
  • Исландияла (Төньяҡ поляр түңәрәктән төньяҡта), икенсе донъя һуғышынан һуң банан үҫтерә башлайҙар.
  • Ҡытайҙа « тәмләп банан ашау» ҙы онлайн-видеотрансляция ваҡытында күрһәтеү тыйылған [12].

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Morton, Julia F. Fruits of Warm Climates — Florida Flair Books, 1987. — P. 29–46. — 505 p. — ISBN 978-0961018412.
  2. ↑ Grattan. F. J. H. An Introduction to Samoan Custom — Apia, Western Samoa: Samoa Printing & Publishing, 1948. — P. 69.
  3. ↑ Fruit Identification Outline 2011 йылдың 20 ноябрь көнөндә архивланған.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Банан // Ангола — Барзас. — М. : Советская энциклопедия, 1970. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.]; vol. 1969—1978, вып. 2).
  5. ↑ Musa species (banana and plantain). Species Profiles for Pacific Island Agroforestry.. traditionaltree.org (2006). Тәүге сығанаҡтан архивланған 10 ноябрь 2012. 10 ноябрь 2012 тикшерелгән.
  6. ↑ данные FAO, 2005 год
  7. ↑ Banana. Dictionary.com Unabridged. Random House, Inc.. Тәүге сығанаҡтан архивланған 22 ғинуар 2012. 1 декабрь 2011 тикшерелгән.
  8. ↑ Q&A: Kenya referendum. BBC News (2005-11-22). Тәүге сығанаҡтан архивланған 10 ноябрь 2012. 10 ноябрь 2012 тикшерелгән.
  9. ↑ Consorte-McCrea, Adriana G. The Maned Wolf in Captivity // Canid news. — 1994. — Т. 2.
  10. ↑ Guenther, Irene Nazi 'Chic'?: Fashioning Women in the Third Reich (Dress, Body, Culture) — Berg Publishers, 2004. — P. 97. — 320 p. — ISBN 978-1859737170.
  11. ↑ История бананов. Тәүге сығанаҡтан архивланған 10 ноябрь 2012. 10 ноябрь 2012 тикшерелгән.
  12. ↑ В Китае запретили стримить поедание бананов. geektimes.ru. 9 июнь 2016 тикшерелгән.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Викиһүҙлек логотипы
Викиһүҙлектә «банан» мәҡәләһе бар

Ҡалып:Избранная статья

https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Банан&oldid=1066100 ҡабул ителгән