Евгений Савойский
| принц Евгений Савойский | ||
 | ||
| Тыуған ваҡыты | ||
|---|---|---|
| Тыуған урыны | ||
| Үлгән ваҡыты | ||
| Вафат урыны | ||
| Хеҙмәт иткән урыны | ||
| Хәрби звание | ||
| Командалыҡ итеү |
Империя армияһы | |
| Наградалар һәм премиялар |
| |
Принц Евгений Савойский (нем. Prinz Eugen von Savoyen, франц. François-Eugène de Savoie, итал. Eugenio di Savoia-Carignano; 18 октябрь 1663 йыл — 21 апрель 1736 йыл) — Изге Рим империяһының француз-итальян сығышлы юлбашсыһы, генералиссимус.
Карьера башы һәм Бөйөк Төрөк һуғышы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Евгений Парижда тыуа. Ул — принц Евгений Морис Савойский — Кариньянскийҙың, граф де Суассондың һәм уның ҡатыны кардинал Мазарининың туғаны Олимпия Манчиниҙең кесе улы. Карл Эммануил I бүләһе, Евгений атаһы яғынан боронғо герцог Савойскийҙар тоҡомона ҡарай.
Ағыуҙар эше айҡанлы әсәһен Франциянан ҡыуғандан һуң 20 йәшлек Евгений Бөйөк Төрөк һуғышы яландарына төрөктәр ҡамап алған Венаны азат итергә китә. Был һуғышта ул драгун полкы менән етәкселек итә. Артабан Евгений Савойский 1684—1688 йылдарҙа Венгрияны төрөк ғәскәрҙәренән азат итеүҙә ҡатнаша.
1690 йылда ул Италияла Австрия ғәсҡәрҙәре командующийы итеп тәғәйенләнә һәм Савойя герцогы Виктор-Амадей менән ҡушыла. Аҙаҡҡыһы француздар менән Стаффард янында алышҡа инә, ҡыйратыла һәм тик уның батырлығы һәм ойоштороу һәләте союздаш ғәсҡәрҙәре тулыһынса һәләкәттән ҡотҡара.
1691 йылда Евгений маршал Катиндан Кони нығытмаһы ҡамауын алдырырға ирешә; шул уҡ 1691 йылда герцог Савойский армия авангарды менән Дофинэгә бәреп инә һәм бер нисә нығытманы ала.
1697 йылда Зент янында төрөктәр өҫтөнән 1699 йылда Австрия өсөн файҙалы Карловиц солохона ҡул ҡуйыуға булышлыҡ иткән еңеү яулай.
Испания мираҫы өсөн һуғыш
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Испания мираҫы өсөн һуғыш ваҡытында Италияла юғары баш командующий булып тәғәйенләнгән принц Евгений Тридент Альпылары аша ауыр юл үтә һәм Капри һәм Киари еүҙәрҙәренән һуң Олио йылғаһына тиклем Ломбардияны баҫып ала. 1702 йылдағы кампанияны ул Кремонаға көтөлмәгән һөжүм менән башлай, маршал Виллеруа әсирлеккә алына, аҙаҡ бик оҫта герцог Вандомдың өҫтөнлөклө көстәренә ҡаршы тора.
Гофкригсрат президенты итеп тәғәйенләнгән Евгений Австрияны венгрҙарҙың ихтилалы һәм француздарҙың Бавариялағы уңыштары арҡаһында килеп тыуған бик ҙур хәүефтән ҡотҡарасаҡ бер нисә сара күрә.
1704 йылда Мальборо герцогы менән бергә Евгений Гохштедт янында Баварияның Людовик XIV менән союзынан төшөп ҡалыуға килтергән еңеү яулай.
1705 йылда Евгений Италияға ебәрелә, унда ул Вандомдың уңыштарын кисектерә, ә 1706 йылда Турин аҫтында француздарҙы Италияны азат итергә мәжбү иткән еңеү яулай.
1707 йылда ул Провансҡа бәреп инә һәм Тулонды ҡамай, әммә уңышһыҙлыҡҡа тарый; 1708 йылда Мальборо менән бергә Ауденард янында Вандомды ҡыйрата һәм Лиллде ала, ә 1709 йылда маршал Вилларҙы Мальплакта еңә.
1712 йылда Евгений Денен янында ҡыйратыла һәм 1714 йылда Раштадт солохона ҡул ҡуя.
Төрөктәргә ҡаршы кампания. Һуңғы йылдар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1716 йылда ул төрөктәрҙе Петервардейн (хәҙер — Нови-Сад) янында ҡыйрата һәм Темешварҙы ала, ә алдағы йылда Белград аҫтында бик етди еңеү яулай. Ошо еңеү төрөктәрҙең Европала ҡеүәтенә бик ҙур зыян итә һәм Пожаревац солохона килтерә.
1724 йылға у тиклем ул Австрия Нидерландында штатгальтер була. Император Карл VI Евгенийгә элекке императорҙар Леопольд I һәм Иосиф I айырмалы ул тиклем ышанып етмәй; һарай дәирәһендә уға ҡашы дошманлашҡан партия көсәйә, әммә шулай ҙа уңын йоғонтоһо барлыҡ дәүләт ҡарарҙарын сығарыуҙа әле һиҙелә.
1726 йылда Вена һарайы янындағы русофил партияһының лидерҙарының береһе булараҡ принц Евгений рәсәй менән Вена союздаш килешеүен[1] төҙә.
Юғары баш командующий булараҡ Евгений тағы ла бер тапҡыр Польша мираҫы өсөн һуғышында (1734-1735) күренә, әммә ауырыуы сәбәпле тиҙҙән кире ҡайтарыла.
Характер һыҙаттары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Полководец булараҡ принц Евгенийҙың айырмалыҡлы һыҙаттары — батырлыҡ һәм дошмандарҙы һәм хәл торошон тәрән аңлауға нигеҙләнгән тәүәккәллек, алдан билдәләнгән пландарҙы атҡарып сығыр өсөн мөмкинлектәр эҙләү, иң киҫкен мәлдәрҙә һалҡын ҡанлылыҡ һәм һалдат йөрәген үҙенә яҡынайта белеү һәм боевой рухты тотоп тороу.
Евгений Савойский бер ҡасан да өйләнмәгән һәм нәҫел ҡалдырмаған. Замандаштары араһында уның гомосексуаль ғәҙәттәре[2] билдәле булған.
Хәтер
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Принц Евгенийгә Венала (авторы — Феркон) һәм Будапештта (авторы — Рона) һәйкәлдәр ҡуйылған.
Австрия флотының «Вирибус Унитис» типтағы дредноуты принц исемен йөрөткән.
Беренсе донъя һуғышы ваҡытындағы Бөйөк Британияла принц Евгений исеме «Prince Eugene» мониторға бирелгән.
Өсөнсө рейхта принц Евгений исеме менән 7 Ирекле тау СС дивизияһы «Принц Ойген» һәм ауыр крейсер Кригсмарине, шулай уҡ эмблемаһы һыбайлы символик һүрәт булған Вермахтың 9 танк дивизияһының 33 танк полкы исемләнгән.
Италияла Евгений Савойский исеме менән Икенсе донъя һуғышы ваҡытындағы «Дюка д’Аоста» («Эудженио ди Савойя») типтағы еңел крейсерҙарҙың береһе исемләнгә.
Принц Евгений заказы буйынса барокко стилендәге бер нисә һарай һаҡланып ҡалған. Улар араһынан иң билдәлеһе Венала урынлашҡан Бельведер һарайы. Иң эреһе — Братиславанан (әммә Австрия территорияһында) бер нисә километр алыҫлыҡта урынлашҡан йәйге һарай Шлоссхоф.
Уның исеме Eugenia тибындағы тропик ағастарға ҡушылған, уның эфир майы эвгенола — еҫле матдәнең сығанағы.
Батыр принц тураһында бер нисә телдә билгеле булған, Австрия империяһында йырланған, шул иҫәптән латынь телендә лә йыр сығарғандар. Йыр Белград аҫтында 1717 йылда төрөктәрҙе еңеүгә бағышланған.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Feldzüge des Prinzen Eugen von Savoyen. — Wien: Verlag des K. K. Generalstabes, 1876—1892. — Т. 1-20.
- Arneth A. R. Prinz Eugen von Savoyen. — Wien, 1864.
- Evola J. Eugenio di Savoia // La Stampa. — 1943. — № XXI. (итал.)(итал.)
- Kausler G. F. F. Das Leben des Prinzen Eugen von Savoyen. — Freib., 1838-39.
- Köster M. Russische Truppen für Prinz Eugen. — Wien: Österr.Bundesverlag, род. 1986.
- Голицын. Н. С Тарихта бөйөк полководецтар. — СПб.: Тибы. Ширҡәт «Йәмәғәт ойошмаһы файҙаһы», 1875. — Т. 2.
- Ионин Е Ю Евгений Савойский: һуңғы йылдарҙағы йәшәү рәүеше 2013 йыл 11 август архивланған.. // Вестник Удмурт университеты. 2010. Вып. 1. С. 24-32.
- Теләпов С. Г. Ике башлы бөркөт Союзы. рус-австрийский альянс хәрби икенсе ун биш минут XVIII. — М.: Россия ЭСКЕ эштәр министрлығы берләшкән редакцияһы, Квадрига, 2010. — ISBN 987-5-91791-045-1.