Альп тауҙары

	Альп тауҙары; франц. Alpes, нем. Alpen, итал. Alpi, слов. Alpe
	Альп тауҙарының Ер юлдашынан күренеше
	46°00′00″ с. ш. 10°00′00″ в. д.HGЯO
Илдәр	Франция; Италия; Швейцария; Германия; Австрия; Лихтенштейн; Словения; Монако
Барлыҡҡа килгән осоро	Олигоцен
Майҙаны	190 000 км²
Оҙонлоғо	1 200 км
Киңлеге	до 260 км
Иң бейек түбәһе	Монблан
Бейек нөктәһе	4810 м
	Альп тауҙары
	Alps Викимилектә

А́льп тауҙары (франц. Alpes, нем. Alpen, итал. Alpi, слов. Alpe) — Көнбайыш Европалағы иң бейек тауҙар системаһы.

Ул Лигурий диңгеҙенән алып Урта Дунай тигеҙлегенәсә төньяҡтан көнбайышҡа һуҙылған ҡатмарлы түбәләрҙән һәм массивтарҙан тора. 8 илдең биләмәләрен эсенә ала: Франция, Монако, Италия, Швейцария, Германия, Австрия, Лихтенштейн, Словения. Альп тауҙары дуғаһының дөйөм оҙонлоғо 1 200 км тирәһе(дуғаның эске яҡ сите 750 км). Киңлеге 260 км-ғаса.

Иң бейек нөктәһе — Монблан тауы, 4810 метр.

Альптың көнсығыш армыттары Лейт тауҙары һәм көнбайыш армыттары Карпат — Хундсхаймер Берге 14 км ара ғына айырып тора^[3].

Альп тауҙары — халыҡ-ара альпинизм,тау саңғыһы спорты һәм туризм үҙәге.

Йөкмәткеһе

1 Халҡы
- 1.1 Файҙалы ҡаҙылмалары
2 Альп райондары
3 Иң бейек түбәләре
4 Альп күренештәре
5 Альп фауна һәм флора
- 5.1 Альп флораһы
- 5.2 Альп фаунаһы
6 Иҫкәрмәләр
7 Һылтанмалар

Халҡы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Альп тауҙарында 2001 йылда дөйөм халыҡ һаны 12 миллион 300 мең кеше иҫәпләнгән. Күпселекте француздар, немецтар һәм итальяндар тәшкил итә. Шулай уҡ словендар ҙа община булып тора.

Иң эре ҡалалары Гренобль (Франция) халҡы 155 100 кеше, Инсбрук (Австрия) — 127 000 кеше, Тренто (Италия) — 116 893 кеше һәм Больцано (Италия) — 98 100 кеше.

Файҙалы ҡаҙылмалары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Альптар оҙайлы йылдар буйына бер нисә мең йыл һуҙымында кеше тарафынан ҡаҙып табылған минералдар сығанағы булып тора. (Б. э. т. VIII—VI быуаттарҙа уҡ) Hallstatt [[Кельттар| баҡыр сығарғандар, һуңғараҡ римлеләр бад гайштан өлкәһендә алтын эшкәрткәндәр. Штирия ҡорос ҡойоу сәнәғәте өсөн юғары сифатлы тимер сыҡҡан урыны. Альп тауҙарының күп өлөшөндә кристаллдар, киноварь, аметист һәм кварц кеүек минералдар бар^[4].

Альп райондары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Көнбайыш һәм Көнсығыш Альптарға бүлеүск тауҙың төп райондары һәм һыҙаттары

Көнбайыш Альптар

Көнсығыш Альптар
- Флиш зонаһы
- 11. Төньяҡ бурташлы (эзбизташлы) Альптар
- Үҙәк көнсығыш Альптары
  - 12. Ретий Альптары
  - 13. Эцталь Альптары
  - 14. Циллерталь Альптары
  - 15. Бейек Тауэрн
- Көньяҡ бурташлы Альптар
  - 16. Ломбардс Альптары
  - 17. Доломит Альптары
  - 18. Карний Альптары
  - 19. Юлий Альптары
  - 20. Караванке

Шулай уҡ райондар үҙ сиратында тағыт ла вағыраҡ өлөштәогә бүленә. Мәҫәлән: Төньяҡ Инсбрукты Веттерштайнгебирге һәм Карвендельгебирге өлөштәренә бүленә. Ә көньяҡтараҡ Штубайер альпен һәм Туксеральпен^[5].

Иң бейек түбәләре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Монблан тауы, октябрь 2004

Атамаһы	Бейеклеге, м	Урынлашыуы
Монблан	4810,45 м	Грай Альптары
Монте-Роза	4634 м	Пеннин Альптары
Дом (гора)	4545 м	Пеннин Альптары
Вейссхорн	4505 м	Пеннин Альптары
Маттерхорн	4478 м	Пеннин Альптары
Гран-Комбен	4314 м	Пеннин Альптары
Финстераархорн	4273 м	Берн Альптары
Алечхорн	4192 м	Берн Альптары
Барр-дез-Екрен	4102 м	Дофиналағы альптар
Гран-Парадизо	4061 м	Грайские Альпы
Бернина (гора)	4049 м	Ретий Альптары
Вайсмис	4023 м	Пеннин Альптары

Альп күренештәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Бурташлы Альптарҙа Дахштайн массивтары күренеше
Партнаха тарлауығы. Гармиш-Партенкирхен янында
Немец альп итәктәре. Вендельштайн түбәһе
Голлинг янында шарлауыҡ
Флахау эргәһендәге спорт базаһы
Хагенгебирг һәм изге Николай сиркәүе
Европа күпере, оҙонлоғо — 777 метр, бейеклеге — 192 метр. Альп тауҙары аша үткән, Австрия менән Италияны тоташтырыусы юлда 1959—1963 йылдарҙа төҙөлгән.