Липатов Александр Тихонович

Липатов Александр Тихонович
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	СССР  Рәсәй
Тыуған көнө	3 май 1926({{padleft:1926|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:3|2|0}})
Тыуған урыны	Новый Урень[d], Тимирязевское сельское поселение[d], Ульяновский район[d], СССР
Вафат булған көнө	15 июль 2014({{padleft:2014|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:15|2|0}}) (88 йәш)
Вафат булған урыны	Йошкар-Ола, Рәсәй
Һөнәр төрө	ғалим
Эшмәкәрлек төрө	тел ғилеме, журналистика һәм филология
Эш урыны	Н. К. Крупская исемендәге Мари дәүләт педагогия институты
Ғилми исеме	профессор[d]
Ғилми дәрәжә	филология фәндәре докторы[d]
Һуғыш/алыш	Бөйөк Ватан һуғышы
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Липатов Александр Тихонович (3 май 1926 йыл, Яңы Урень ауылы, Ульяновск өлкәһе — 15 июль 2014 йыл, Йошкар-Ола, Марий Эл) — ғалим-филолог, журналист, әҙип, педагог, йәмәғәт эшмәкәре, филология фәндәре докторы (1991), профессор (1993). Марий Эл Республикаһының бөтә дәүләт вуздарында: Н. К. Крупская исемендәге Мари дәүләт педагогия институты, Марий дәүләт университеты һәм Волга буйы дәүләт технология университетында уҡытҡан.

Биографияһы

Александр Тихонович Липатов 1926 йылдың 3 майында Ульяновск өлкәһенең Яңы Урень ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Ата-әсәһе репрессияға эләгә һәм ул уны алты йыл улар менән һөргөндә була.

1943 йылда фронтҡа китә, снайперҙар мәктәбен тамамлай, артиллерия ғәскәрҙәрендә һуғыша, 1-се Белорус фронты командующийы, Советтар Союзы маршалы Г. К. Жуковтың штабында хәрби корреспондент була.

Һуғыштан һуң Совет Армияһы сафында хеҙмәтен дауам итә — 1957 йылға тиклем кадр офицеры була.

1957—1962 йылдарҙа В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Ҡазан дәүләт университетының филология факультетында уҡый, уны ваҡытынан алда яҡшы билдәләргә тамамлай.

1969—1972 йылдарҙа ситтән тороп Ҡазан дәүләт университетында аспирантурала уҡый, «Проблемы омонимии в семантике бесприставочных глаголов современного русского языка» темаһына кандидатлыҡ диссертацияһын яҡлай.

1972 йылда Йошкар-Олаға күсенә.

1973 йылдың авгусынан Мари Республикаһының юғары система мәктәбендә эшләй: өлкән уҡытыусы, Мари дәүләт университеты доценты була.

1986 йылдан Н. К. Крупская исемендәге Мари дәүләт педагогия институтында һәм бер үк ваҡытта Мари дәүләт техник университетында эшләй (2012 йылдан — Волга буйы дәүләт технология университеты).

1990 йылда «Семантические аспекты русской омонимии на разных языковых уровнях» темаһына докторлыҡ диссертацияһы яҡлай, ә 1993 йылда уға профессор исеме бирелә.

2014 йылдың 15 июлендә ҡаты ауырыуҙан һуң вафат була. Йошкар-Оланың Марковка зыяратында ерләнә.

Ғилми-педагогик эшмәкәрлеге

30 йылдан ашыу. А. Т. Липатов Марий Эл Республикаһында өс дәүләт юғары уҡыу йорттарының юғары белем биреү системаһында фән менән шөғөлләнә. Был ваҡыт эсендә бер нисә быуын студенттар һәм аспиранттарын тәрбиәләй, бер нисә филология фәндәре кандидаты әҙерләй, башлыса, Мари дәүләт университеты доценты, ғалим-тел белгесе С. А. Журавлевтың ғилми етәксеһе була.

Төбәк, ватан һәм сит илдә сығарылған 23 монография һәм 500-ҙән ашыу фәнни баҫма авторы.

Китаптарының һәр береһе — — «За гранью слова — даль», «Основы риторики», «В злате кованное слово», «Прикосновенье к тайне», «Легендарная Финноугрия», «Семантическая радуга перифраза», «Мир аббревиатур сегодня» республика тормошонда ваҡиғалар була.

Дөйөм тел ғилеме, русистика, индоевропеистика, фин-уғыр теле белеме, компаративистика, этимология теле һәм синергетика теле өлкәһендә танылған белгес. Синонимия һәм омонимия, ике теллек һәм күп телле, аббревиация, риторика, рус сленг проблемалары буйынса тиҫтәләгән фәнни эш яҙа.

Уны ораторлыҡ сәнғәте һәм телмәр мәҙәниәте оҫтаһы тип иҫәпләйҙәр, быға ул «За гранью слова — даль», «Основы риторики», «В злате кованное слово» китаптарын арнай.

Күп йылдар «Вавиловские чтения», «Христианское просвещение и русская культура» фәнни йыйынтыҡтарҙы, шулай уҡ художестволы баҫмаларҙы әҙәби мөхәррирләй.

1976 йылдан СССР журналистар союзы ағзаһы. Рәсәй һәм республика матбуғатында проза һәм шиғри йыйынтыҡтарға 60-тан ашыу инеш һүҙ, уларға рецензиялар, күп һанлы аналитик баҫмалар, мари яҙыусылары ижады тураһында мәҡәләләр һәм уларҙың әҫәрҙәренә рецензиялар авторы. Мәҫәлән, А. Крупняков, Л. Васильев, шағир С. Вишневский, М. Майне, М. Казаков, Г. Матюковский, А. Сычев, В. Осипов-Ярч, И. Смоленцев, Г Калинкин, Н. Кожаев, А. Спиридонов, А. Подольский, В. Попов, А. Хобер, Ю. Цветкова, Л. Володин, Мамайкина, М, Н. Буденков, композитор Л. Сахаров тураһында мәҡәләләр уның ҡәләме аҫтынан сыҡҡан. Тәжрибәле тәнҡитсе А. Т. Липатов Мари Республикаһының күп шағир һәм прозаиктарына тормошта юллама биргән. Ул үҙе лә шиғыр яҙған. А. Т. Липатов Мари театрының үҫеше, шулай уҡ М.Шкетан исемендәге мари театры һәм Э.Салаев исемендәге опера һәм балет театры сәхнәләрендәге яңы постановкалар тураһында (Салаевтың беренсе мари операһы «Акпатыр», Р. Леонковаллоның «Паяцы», Ш. Ф. Гуноның опералары, Легарҙың «Севильский цирюльник» Д. Россини, «Севильский цирюльник» оперетталары, А.Бедычевтың «Жить хорошо» балеты, А. Лупповтың «Лесная легенда» һәм «Прерванный праздник» тәүге милли балеты, А. Эшпайҙың «Ангара», П.Чайковскийҙың «Аҡҡош күле» һәм «Щелкунчик» , В. Щербачевтың «Табачный капитан», А.Островскийҙың «Не было ни гроша…» М. Сторожевның «Требуется героиня», «Земной поклон» драмалары буйынса спектаклдәр, А. Эшпайҙың «Любить воспрещаться» мюзиклы һ. б.), шулай уҡ килеүсе театрҙарҙың гастролдәре тураһында күп яҙа.

Үҙ ваҡытында билдәле күп кешеләр менән таныш булған: маршал Г. К. Жуков етәкселеге аҫтында хеҙмәт иткән, Черчилдең телмәрен тыңлаған, шәхси КПСС Үҙәк комитеты секретары Л. И. Брежнев ҡабул итеүендә булған, М. И. Калинин, К. Чуковский, П. Бажов, М. Зощенко, Л. Леонов менән аралашҡан.

Ғилми хеҙмәттәре

Дәреслек һәм уҡыу әсбаптары:

• Мир аббревиатур сегодня. Новые лексико-семантические и грамматические тенденции в области словосократительства: теоретические основы спецкурса; учебное пособие. Йошкар-Ола, 2007. — 136 с.
• Основы риторики: книга для чтения. Учащимся старших классов школ, лицеев, гимназий, колледжей. Йошкар-Ола, 1998. — 288 с.

Монография һәм монографияла бүлектәре, ғилми хеҙмәттәр йыйынтығы:

• За гранью слова — даль. Йошкар-Ола, 1979. — 208 с.
• Основы риторики: книга для чтения. Йошкар-Ола, 1998. — 288 с.
• В злате кованое слово: этюды о тайнах, красоте, силе и мудрости слова. Йошкар-Ола, 2002. — 256 с.
• Прикосновенье к тайне: преданья старины глубокой. Йошкар-Ола, 2002. — 240 с.
• Легендарная Финноугрия: поиски изначальной прародины финно-угорского этноса. Йошкар-Ола, 2005. — 68 с.
• Семантическая радуга перифраза: от Пушкина до Шолохова. Йошкар-Ола, 2006. — 224 с.
• Мир аббревиатур сегодня: Новые лексико-семантические и грамматические тенденции в области словосократительства. Теоретические основы спецкурса: учебное пособие. — Йошкар-Ола, 2007. — 136 с.
• Региональный словарь русской субстандартной лексики: Йошкар-Ола. Республика Марий Эл. — М.: Элпис, 2009. — 287 с. (в соавторстве с С. А. Журавлёвым).
• О сленге замолвите слово: сленг в зеркале социолектики: монография. — Йошкар-Ола: изд-во Марийского государственного университета, 2009. — 148 с.
• Сленг как проблема социолектики: монография М.: ЭЛПИС, 2010. −318 с.
• Риторика нашего времени. Теория и практика речевой коммуникации: монография. Йошкар-Ола: изд-во Марийского государственного университета, 2010. — 556 с.
• Риторика в зеркале времени. М.: ЭЛПИС, 2011. — 383 с.
• Слово, сотканное жизнью. Сказанья о тайнах, красоте, силе и мудрости слова. Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2011. — 272 с.
• Взбудораженная магия слова и чувств: Текстообразующие и изобразительно-выразительные средства художественной прозы Ильи Сургучева: монография. Ставрополь — Йошкар-Ола: Графа, 2011. — 180 с.
• «Мы все говорим телеграф-языком…»: Мир аббревиатур вчера, сегодня, завтра: монография. Йошкар-Ола, 2011. — 204 с.
• Мы все говорим телеграф-языком: мир словосократительства и аббревиации вчера, сегодня, завтра. -Saarbrǘcken: LAP — Lambert Academic Publishing, 2012. — 196 с.
• Свои слова у времени любого: сленг в системе социолектики. — Saarbrǘcken: Palmarium Academic Publishing, 2012. — 176 с.
• За гранью слова — даль. Москва: Букинистъ, 2010. — 212 с. [Букинистическое издание].
• Где ты, колыбель человечества? Поиски изначальной прародины индоевропейцев и финно-угров. Йошкар-Ола: изд-во Мар.гос.ун-та, 2012. −159 с.
• Риторика нашего времени. Теория и практика речевой коммуникации: монография. Saarbrǘcken: Palmarium Academic Publishing, 2012. — 476 c.
• Семантическая радуга перифраза. Метафористика в русской поэзии и прозе XIX—XX веков: монография. Йошкар-Ола 2012. 236 с.

Ижтимағи эшмәкәрлеге

• Марий Эл Республикаһы Конституцияһының һәм «Марий Эл Республикаһы телдәре тураһында» законын әҙерләүҙә ҡатнаша.

• Дәүләт милли сәйәсәте концепцияһын тормошҡа ашырыу буйынса хөкүмәт комиссияһының, Марий Эл Республикаһы һәм Марий Эл Республикаһы Хөкүмәте ҡарамағындағы Марий Эл Республикаһы дәүләт телдәре буйынса комиссияның даими ағзаһы.

• «Патриот» Республика әҙәби-художество берекмәһен ойоштороусыларының береһе, «Әҙәби граждандар форумы» ассоциацияһы рәйесе. «Патриот» әҙәби берекмәһе эшләгән осорҙа 9 фәнни һәм нәфис-публицистик китап сығарған, әҙәби берекмә ағзаларының 20 йыйынтығына инеш мәкаләләре яҙған.

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

• Мари АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1986)
• Рәсәй Федерацияһының почетлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006)
• Мари дәүләт университетының почетлы профессоры (2014)
• Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (30.12.1956)
• «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы(9.5.1945)
• «Хәрби хеҙмәттәре өсөн» миҙалы (5.11.1954)
• 1941—1945 йылдар Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүҙең юбилейы миҙалдары
• Маҡтаулы хеҙмәте өсөн «Владимир Ильич Лениндың тыуыуына 100- йыллыҡ уңайынан» (9.7.1976) юбилей миҙалы
• «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы
• «Хеҙмәт ветераны» миҙалы

Хәтер

Александр Тихонович Липатов йәшәгән һәм эшләгән йортта мемориаль таҡтаташ (Йошкар-Ола, Совет урамы, 105)]] 2015 йылдың 25 майында Йошкар-Олала Филолог көнөндә Александр Тихонович йәшәгән Совет урамы буйынса 105-се йортта мемориаль таҡтаташ асыла.

• 2016 йылдың 25 апрелендә Марий Эл Республикаһының Т.Евсеев исемендәге Милли музейында А. Т. Липатовтың 90 йәшенә арналған «Һүҙ рыцары» тип аталған күргәҙмә асыла.
• 2016 йылдың 27-28 апрелендә Мари дәүләт университеты базаһында А. Т. Липатовтың 90 йәшенә һәм университеттың нигеҙ һалыныуынәң 85 йыллығына арналған «Белем. Һүҙ. Мәҙәниәт» Төбәк -ара фәнни конференцияһы уҙғарыла.

Әҙәбиәт

• Липатов Александр Тихонович // Кто есть кто в Марий Эл / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2002. — С. 321. — 2000 экз. — ISBN 5-87898-197-1.
• Липатов, Александр Тихонович // Марийская биографическая энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2007. — С. 215. — 2032 экз. — ISBN 5-87898-357-0.
• Липатов Александр Тихонович: биобиблиогр. указ. / Научная библиотека им. Р. А. Пановой МарГУ: сост. М. Г. Михеева, Т. З. Паламарчук; науч. ред. В. В. Изыкин. — Йошкар-Ола, 2009. — 92 с. — (Материалы к биобиблиографии учёных МарГУ. Вып. 31).
• Александр Липатов // Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / Сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — С. 374—375. — 752 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-7590-0966-5.
• Айплатов Г. Н., Мочаев В. А. Липатов Александр Тихонович // Марийская биографическая энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — 2-е изд. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2017. — С. 255. — 606 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-905314-35-3.

Һылтанмалар

• ПАМЯТЬ НАРОДА. Липатов Александр Тихонович. Год рождения: __.__.1926