Моҡас (Күгәрсен районы)

Моҡас
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Исем ауыл Советы (Күгәрсен районы)
Почта индексы	453343

Моҡас (рус. Мукачево) — Башҡортостан Республикаһының Күгәрсен районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 149 кеше булған. ОКАТО коды — 80238830006.

Халыҡ һаны

Милли составы

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) буйынса, өҫтөнлөк иткән милләт — башҡорттар (81 %)

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1795 йыл	177
1900 йыл	146
1920 йыл 26 август	245
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	246
1959 йыл 15 ғинуар	262
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	159
2002 йыл 9 октябрь	167
2010 йыл 14 октябрь	149	72	77	48,3	51,7

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Мораҡ): 33 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Исем): 8 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Мәләүез): 80 км

Урамдары

• С. Юлаев урамы (рус.  С.Юлаева (улица))

Тарихы

Моҡас ауылы (Көрмәкәй) исеме Моҡас антропонимынан алынған. XIX быуат башында унда ошо ауылға нигеҙ һалыусының улдары — 65 йәшлек Ирәле, Түсәле һәм Бирҙәле Моҡасовтар йәшәгән. 1795 йылда ауылда — 21 (177 кеше), 1859 йылда — 44 (280 кеше), 1920 йылда 240 кеше йәшәгән 50 йорт иҫәпләнгән. Моҡас ауылы Атайсал түбәһенеке булған. 19 быуаттың 60-сы йылдарынан алып ул Смаҡ, Санъяп, Ҡасҡын ауылдары ингән ауыл йәмғиәтенең үҙәгенә әүерелә. 1842 йылда 250 кешенең һәр береһенә 2,6 бот яҙғы иген сәселгән.

Билдәле шәхестәре

• Ихсанов Марат Мөхәмәтдин улы (9.03.1941), мәғариф ветераны, йәмәғәтсе. 1975 йылдан Күгәрсен районы Ҡалдар урта мәктәбе уҡытыусыһы, 1980—2006 йылдарҙа — директоры. Күгәрсен район Советының элекке рәйесе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы, Рәсәй Федерацияһының мәғариф отличнигы (рус.) (Тикшерелеү көнө: 7 март 2021).

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. — ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 7 март 2021)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 7 март 2021)

Һылтанмалар

• Моҡас (Күгәрсен районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 7 март 2021)
• Мукачево (Курмишкино) на портале «Генеалогия и Архивы» (рус.) (Тикшерелеү көнө: 7 март 2021)