Аралбай (Күгәрсен районы)

Аралбай
	Ауыл
	Аралбай
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Күгәрсен районы
Координаталар	52°49′45″ с. ш. 56°28′04″ в. д.HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 238 810 002
ОКТМО коды	80 638 410 106
	Картаны күрһәтергә/йәшерергә Аралбай

Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Аралбай.

Аралбай (рус. Аралбай) — Башҡортостандың Күгәрсен районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 109 кеше^[1]. Почта индексы — 453322, ОКАТО коды — 80238810002.

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1900 йыл	204
1920 йыл 26 август	242
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	602
1959 йыл 15 ғинуар	406
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	287
2002 йыл 9 октябрь	105
2010 йыл 14 октябрь	109	58	51	53,2	46,8

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Район үҙәгенә тиклем (Мораҡ): 16 км
Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Воскресенск): 12 км
Яҡындағы тимер юл станцияһы (Мәләүез): 68 км

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

XVIII быуатта Аралбай ауылы Һарыш-Ҡыпсаҡ тип аталған улысҡа инә. Ул йорт старшинаһы Аралбай Яманаевтың исемен йөрөтә (1747—1812). Был вазифала уны Ишҡужаның өлкән улы алмаштырған. Икенсе улы яҫауыл булып хеҙмәт итә, өсөнсөһө Ишмырҙа поход сотнигы була. Кеселәре Мөхәмәтшәриф, Хәсән, Мөхәмәтша ябай казактар сифатында хеҙмәт итә. Ауылға 1775 йылда Йәнеш йылғаһы (Иртөбәк йылғаһына ҡоя) һул ярында нигеҙ һалына. 20 йылдан һуң бында 20 йортта йәшәгән 74 ир-егет һәм 66 ҡатын-ҡыҙ иҫәпләнгән. XIX быуат уртаһына был һандар үҙгәрешһеҙ ҡала: 24 ихата була. 1920 йылда 242 кеше 54 йортта йәшәгән.

1842 йылда 106 кешенең һәр береһенә бөтәһе 2,8 бот яҙғы иген сәселгән. 20 йортҡа йылҡы — 360, һыйыр малы — 170, һарыҡ 70 баш тура килгән^[2].

Урамдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Революцион урамы (рус. улица Революционная)
Совет урамы (рус. улица Советская)^[3]

Ауылдың арҙаҡлы шәхестәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Таһир Исҡужин (1956—2015) — башҡорт хоҡуҡ белеме ғалимы, юридик фәндәр кандидаты (1997), 2004—2015 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты Хоҡуҡ институтының кафедра мөдире. «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы менән бүләкләнгән.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

	Портал «Башҡортостан ауылдары»
	Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала
	Проект «Башҡортостан ауылдары»

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әсфәндиәров Ә. З. Аралбай (Күгәрсен районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)
Ими гордится район: ИСКУЖИН Тагир Салимович — журнал «Ватандаш» 2016 йыл 4 март архивланған.

[1] Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)

[2] Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа, Китап, 2009. — 744 с. Страница 143—144. 2022 йыл 2 апрель архивланған.

[3] Улицы деревни Аралбая

[1]

[2]

[3]