Сураш (Асҡын районы)

Ауыл
Сураш Сураш
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Асҡын районы
Координаталар	56°04′41″ с. ш. 57°10′39″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 204 843 003
ОКТМО коды	80 604 443 111
Сураш

Сураш (рус. Чурашево) — Башҡортостандың Асҡын районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 233 кеше. Почта индексы — 452895, ОКАТО коды — 80204843003.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	233	113	120	48,5	51,5

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Асҡын): 50 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Солтанбәк): 5 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Чернушка): 138 км

Урамдары

Урам исеме

• Шишмә урамы (рус. улица Ключевая)
• Түңәрәк урамы (рус. улица Кольцевая)
• Сарс урамы (рус. улица Сарс)
• Үҙәк урамы (рус. улица Центральная)

Тарихы

Сураш ауылы ХVIII быуатта билдәле булыуын төрлө мәғлүмәттәр раҫлай. Беренсе версия буйынса, ауылдың исеме уның урнашыуына бәйле булырға мөмкин. Сарс һәм Күнгәк йылғалары ҡушылып, матур дуға яһап, ауылды ике тапҡыр уратып- уратып аға. Халыҡ телендә ул «Су— ураш» тигәнде белдереп, ауылға исем биргән (ауылды Су- һыу уратҡан мәғнәһендә).
Икенсе версия лә бар. Сураш ауылында тыуып үҫкән профессор, юридик фәндәр докторы Сәмиғуллин Венир Кәлимулла улы «Чураш» исемле тарихи-социологик — очергында сураш ырыуы хатта IX—X быуаттарҙа, иң тәүге башҡорттар тураһында иҫкә алынғанда уҡ, билдәле булыу мөмкинлеген яҙа.
ХVIII быуаттың 30-сы йылдарында, башҡорт ихтилалдары ваҡытында, ауыл Иҫке Сарс (хәҙерге Солтанбәк) кеүек үк Тевкелев карателдәре тарафынан яндырылған һәм оҙаҡ ҡына тергеҙелмәгән булыуы ихтимал . 1795 йылдағы V ревизия мәғлүмәттәрендә ауыл күрһәтелмәгән, ә алдағы ревизия мәғлүмәттәре буйынса, 1816 йылда — 23, 1834— 40, 1850- 68, 1858 йылда 92 ир-ат заты булыуы билдәле.
1717 йылдың башында уҡ билдәле булған Себер юлының Балыҡсы волосы Сураш башҡорто Чермшак Илеков «с товарыщи» Танып волосы башҡорттарын Үҙәй ауылы Ураҙай Аҙнағолов, Кулымбет Чискаконов, Ямек Кәҙерғолов Өфө йылғаһының уң яғындағы борт ерҙәренә оҙатыуҙы яңынан башлап ебәрә. Килешеү төҙөп, шул ерҙәргә керҙәштәрҙе (припущенники) керетеү эштәрен башлап ебәреү тураһында мәғлүмәттәр һаҡланған.

Билдәле шәхестәр

• Сәмиғуллин Венир Кәлимулла улы (15.11.1947) — хоҡуҡ белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Юридик фәндәр академияһы ағзаһы, юридик фәндәр докторы (1998), профессор (1999). Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2015).

Сығанаҡтар

• * Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий 192-193 2022 йыл 12 апрель архивланған.
• С.И.Хамидуллин,Ю.М.Юсупов, Р.Р.Асылгужин, Р.Р.Шайхеев, И.Р.Саитбатталов, Ф.Х.Гайсина,, Р.М. Рыскулов, А.Я.Гумерова, Г.Ю.Галеева, Г.Д.Султанова.- История башкирских родов. Балыҡсы. Том 3 — Уфа; ГУП РБ Уфимский полиграфкомбинат, 2014. —236 стр.53 -54