Асҡын (Асҡын районы)

Ауыл
Асҡын Асҡын
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Асҡын районы
Координаталар	56°05′13″ с. ш. 56°34′45″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Телефон коды	34771
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 204 804 001
ОКТМО коды	80 604 404 101
ГКГН номеры	0013369
Асҡын

Асҡын (рус. Аскино) — Башҡортостан Республикаһының Асҡын районындағы ауыл, ошо исемдәге район һәм ауыл Советы үҙәге. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 6918 кеше булған. Почта индексы — 452880, ОКАТО коды — 80204804001.

Географик урыны

• Өфө ҡалаһына тиклем: 210 километр
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Көйәҙе): 104 км

Тарихы

Асҡын ауылына 1650 йылда Пермь губернаһынан күсеп килеүселәр нигеҙ һалған. Революцияға тиклем эре сәүҙәгәрҙәр ауылы булған. Ҙур ярминкәләр үткән.
1783 йылдағы IV ревизия алдынан башҡорттар менән килешеү нигеҙендә яһаҡ түләүсе крәҫтиәндәр Өфө-Танып волосының аҫаба ерҙәрендә төпләнгән. Улар Пермь губернаһының төрлө Оса өйәҙенән булғандар.
Ревизия мәғлүмәттәре буйынса яһаҡ крәҫтиәндәре: ир — аттар 191, ҡатын — ҡыҙҙар 198. 1795 йылда 616 кеше булған. Өс йылдан башҡорттар дәүләт крәҫтиәндәрен ҡабул иткән. 1834 йылда 1144 (129 йорт), 1870—1881 , 1905 йылда — 2220(455 йорт), 1920—2469 (606 йорт)булған.
ХIХ быуаттың 70 йылдарында Асҡында сиркәү һәм ғибәҙәт йорто, тыуған яҡты өйрәнеү музейы, почта, 2 училище, идара йорто, 3 тегермән, май етештереү йорто , 25 сәүҙәгәр кибеттәре булған. Эре сәүҙәгәр Шевкуновтарҙың хромат калийы эшкәртеү йорто булған. Унда етештерелгәнде Мәскәү һәм башҡа Волга буйы ҡалаларына оҙатҡандар.
Күп сәүҙәгәрҙәр заводтар, утарҙар, ике ҡатлы йорттар төҙөгән.

Урамдары

Урам исеме

• БАССР-ҙың 60 йыллығы урамы (рус. улица 60 лет БАССР)
• Октябрҙең 70 йыллығы урамы (рус. улица 70 лет Октября)
• 8 Март урамы (рус. улица 8 Марта)
• Азин урамы (рус. улица Азина)
• Асҡын урамы (рус. улица Аскинская)
• Аэропорт урамы (рус. улица Аэропорт)
• Блюхер урамы (рус. улица Блюхера)
• Көнсығыш урамы (рус. улица Восточная)
• Юғары вольтлы урамы (рус. улица Высоковольтная)
• Ғабдулла Туҡай урамы (рус. улица Габдуллы Тукая)
• Гагарин урамы (рус. улица Гагарина)
• Гараж урамы (рус. улица Гаражная)
• Тау урамы (рус. улица Горная)
• Ғосман Сәдә урамы (рус. улица Гусмана Садэ)
• Деткин урамы (рус. улица Деткина)
• Юл урамы (рус. улица Дорожная)
• Дуҫлыҡ урамы (рус. улица Дружбы)
• Е.Фионов урамы (рус. улица Е.Фионова)
• Есенин урамы (рус. улица Есенина)
• Жуков урамы (рус. улица Жукова)
• Завод урамы (рус. улица Заводская)
• Көнбайыш урамы (рус. улица Западная)
• Йондоҙ урамы (рус. улица Звездная)
• Йәшел урамы (рус. улица Зеленая)
• Зөбәржәт урамы (рус. улица Изумрудная)
• Интернациональ урамы (рус. улица Интернациональная)
• Казаков урамы (рус. улица Казакова)
• Калинин урамы (рус. улица Калинина)
• Каширин урамы (рус. улица Каширина)
• Килейный урамы (рус. улица Килейная)
• Кирәй Мәргән урамы (рус. улица Кирея Мэргэна)
• Түңәрәк урамы (рус. улица Кольцевая)
• Комсомол урамы (рус. улица Комсомольская)
• Космонавттар урамы (рус. улица Космонавтов)
• Крәҫтиән урамы (рус. улица Крестьянская)
• Ҡуст урамы (рус. улица Кустарная)
• Ленин урамы (рус. улица Ленина)
• Урман урамы (рус. улица Лесная)
• Болон урамы (рус. улица Луговая)
• М. Горький урамы (рус. улица М.Горького)
• Мәжит Ғафури урамы (рус. улица Мажита Гафури)
• Май урамы (рус. улица Майская)
• Матросов урамы (рус. улица Матросова)
• Медиктар урамы (рус. улица Медиков)
• Бал урамы (рус. улица Медовая)
• Мелиораторҙар урамы (рус. улица Мелиораторов)
• Механиҙаторҙар урамы (рус. улица Механизаторов)
• Мингажев урамы (рус. улица Мингажева)
• Тыныслыҡ урамы (рус. улица Мира)
• Мичурин урамы (рус. улица Мичурина)
• Йәшлек урамы (рус. улица Молодежная)
• Мостай Кәрим урамы (рус. улица Мустая Карима)
• Муса Йәлил урамы (рус. улица Мусы Джалиля)
• Яр урамы (рус. улица Набережная)
• Күл урамы (рус. улица Озерная)
• Октябрь урамы (рус. улица Октябрьская)
• Парк урамы (рус. улица Парковая)
• Беренсе мәктәп урамы (рус. улица Первая Школьная)
• Беренсе май урамы (рус. улица Первомайская)
• Пионер урамы (рус. улица Пионерская)
• Еңеү урамы (рус. улица Победы)
• Ялан урамы (рус. улица Полевая)
• Пономарев урамы (рус. улица Пономарева)
• Сәнәғәт урамы (рус. улица Промышленная)
• Пушкин урамы (рус. улица Пушкина)
• Р.Ғарипов урамы (рус. улица Р.Гарипова)
• Йәйғор урамы (рус. улица Радужная)
• Республика урамы (рус. улица Республиканская)
• Йылға урамы (рус. улица Речная)
• Шишмә урамы (рус. улица Родниковая)
• Рәсәй урамы (рус. улица Российская)
• С. Ғәлимйәнов урамы (рус. улица С.Галимзянова)
• Баҡса урамы (рус. улица Садовая)
• Салават Юлаев урамы (рус. улица Салавата Юлаева)
• Сафин урамы (рус. улица Сафина)
• Ирек урамы (рус. улица Свободы)
• Төнъяҡ урамы (рус. улица Северная)
• Көмөш урамы (рус. улица Серебряная)
• Смородинцев урамы (рус. улица Смородинцева)
• Совет урамы (рус. улица Советская)
• Ҡояш урамы (рус. улица Солнечная)
• Ҡарағай урамы (рус. улица Сосновая)
• Төҙөүселәр урамы (рус. улица Строителей)
• Фрунзе урамы (рус. улица Фрунзе)
• Сәскә урамы (рус. улица Цветочная)
• Чапаев урамы (рус. улица Чапаева)
• Мәктәп урамы (рус. улица Школьная)
• Шорохово урамы (рус. улица Шорохово)
• Энергетиктар урамы (рус. улица Энергетиков)
• Энтузиастар урамы (рус. улица Энтузиастов)
• Юбилей урамы (рус. улица Юбилейная)
• Якутов урамы (рус. улица Якутова)
• Гәрәбә урамы (рус. улица Янтарная)

Билдәле шәхестәре

• Кащеев Фёдор Александрович (6 декабрь) 1934 йыл) — рәссам, Башҡортостанда һынлы сәнғәт мәктәбенә нигеҙ һалыусыларҙың береһе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1991), Башҡорт АССР-ының халыҡ (1979) рәссамы. 1960 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан комсомолының Ғәлимов Сәләм исемендәге йәштәр премияһы лауреаты (1967).
• Смородинцев Анатолий Александрович (6апрель1901йыл—6август 1986 йыл), ғалим-бактериолог, вирусолог һәм иммунолог. 1946—1967 йылдарҙа Ленинградтағы Эксперименталь медицина институтының бүлек мөдире; 1967 йылдан Бөтә Союз грипп ғилми-тикшеренеү институтында: уны ойоштороусы һәм тәүге директоры, 1972 йылдан — бүлек мөдире. СССР Медицина фәндәр академияһы академигы (1966), медицина фәндәре докторы, профессор. Сталин (1941) һәм Ленин (1963) премиялары лауреаты. Ике Ленин (1971, 1986), Халыҡтар Дуҫлығы (1981) һәм «Почёт Билдәһе» (1943) ордендары кавалеры.
• Саблуков Гордий Семёнович (1803, Асҡын заводы, Ырымбур губернаһы — 29 ғинуар [10 февраль] 1880, Ҡаҙан) — урыҫ шәрҡиәтсеһе, Ҡаҙан дин академияһы профессоры, ислам динен өйрәнеүсе, Ҡөрьәндең ғәрәп теленән урыҫ теленә беренсе тәржемәһе авторы һәм баҫтырып сығарыусыһы.
• Вәлинуров Ринат Ғаян улы (27 май 1952 йыл) — ғалим-психиатр, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының 4‑се саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Рәсәй Федерацияһының (1995) һәм Башҡорт АССР-ының (1989) атҡаҙанған табибы, СССР-ҙың (1988), Рәсәй Федерацияһының (2007) һәм Башҡортостан Республикаһының (2009) һаулыҡ һаҡлау отличнигы.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	3674	1740	1934
1959 йыл 15 ғинуар	4049	1841	2208
1970 йыл 15 ғинуар	4568	2150	2418
1979 йыл 17 ғинуар	5283	2597	2686
1989 йыл 12 ғинуар	5601	2695	2906
2002 йыл 9 октябрь	6853	3279	3574
2010 йыл 14 октябрь	6918	3317	3601

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Асҡын районы ауылдары легендалары

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. — ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий стр. 202-203 2022 йыл 12 апрель архивланған.

Һылтанмалар

• Асҡын (Асҡын районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 5 апрель 2021)
• Село Аскино на портале Генеалогия и архивы (рус.) (Тикшерелеү көнө: 5 апрель 2021)