Диүбәндилек

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Диүбәндилек
Нигеҙләү датаһы 1867
Кем хөрмәтенә аталған Диүбәнд
Барлыҡҡа килеү урыны Дар уль-Улюм Деобанд[d]
Мәзһәб Хәнәфи мәҙһәб
 Диүбәндилек Викимилектә

Диүбәндиҙәр (урду, пушту һәм фарс. دیوبندی‎; рус. Дееобанди) йәки Диүбәндилек — Британия Һиндостанында барлыҡҡа килгән ислам сөнни хәрәкәте. Башлыса Көньяҡ Азия илдәрендә, шулай уҡ Көнбайыш донъяла ошо төбәктәрҙә тыуып үҫкән хәнәфи мосолмандар араһында таралған.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Диүбәнди хәрәкәте 1867 йылда Британия Һиндостаны Диүбәнд ҡалаһында «Дар үл-Ғөлөм Диүбәнд» уҡыу йортонда барлыҡҡа килә[1]. Диүбәндизмдың маҡсаты-мосолмандар идара итмәгән колониаль дәүләт сиктәрендә мосолман йәмғиәтен реформалау[2]. Уны төҙөүселәр Мухаммад Касим Нанаутавиruen һәм Рәшит Әхмәт Гангохи[3].

Диүбәндиҙәрҙең айырыуса үҙенсәлеге булып пуританлыҡ һәм исламдың башҡа йүнәлештәре вәкилдәренә ҡарата түҙемһеҙлек тора[4]. Бындай ҡаршылыҡ арҡаһында 1980—1990 йылдарҙа Пакистанда диүбәндиҙәр, бареләүиҙәр һәм шиғыйҙарҙың хәрби төркөмдәре араһында һуғыш башлана[5][6].

Нигеҙҙә диүбәндилек колонияға ҡаршы хәрәкәт була[7]. Мәҫәлән, 1913 йылда уның лидерҙары Британияға ҡаршы ихтилал әҙерләү маҡсатында хат алышыу башлаған.

Таралыуы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мосолман йәштәрен диүбәндилек рухында уҡытыу өсөн тәүге мәҙрәсә XIX быуат аҙағында Уттар-Прадешта асыла. 1967 йылға донъяла ошоға оҡшаш 8000-гә яҡын мәҙрәсә иҫәпләнә, улар башлыса Һиндостанда, Пакистанда, Бангладешта, Афғанстанда һәм Малайзияла урынлашҡан[7].

Пакистан ислам партиялары афған ҡасаҡтары лагерҙарында вәғәзләгән Диүбәндизм, Талибан хәрәкәте өсөн идеологик ориентир булып тора[2][8]. Диүбәнди хәрәкәте ағзалары Советтарҙың Афғанстанға баҫып инеүе йылдарында «Хәркәт-үл-Жиһад-әл-Исламия» экстремистик ойошмаһы булдыралар, ул әлеге ваҡытта Кашмир территорияһын Пакистан составына индереү өсөн көрәшә[9].

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ Ислам в Европе и в России / Сост. и отв. ред. Деминцева, Е. Б.. — М: Изд. дом Марджани, 2009. — С. 15. — 240 с. — (Ислам и современность). — ISBN 9785903715114.
  2. ↑ 2,0 2,1 Ближний Восток и современность. Выпуск семнадцатый. — Институт изучения Израиля и Ближнего Востока, 2003. — С. 47.
  3. ↑ Taliban’s religious ideology — Deobandi Islam — has roots in colonial India
  4. ↑ Мурадян, И. М. Геоэкономические факторы развития политических процессов в кавказско-каспийском районе: ситуационный анализ. — Антарес, 2001. — С. 52—53. — 167 с.
  5. ↑ Воскресенский, А. Д. Восток и политика: политические системы, политические культуры, политические процессы. — Аспект Пресс, 2011. — С. 392—393. — 684 с.
  6. ↑ Мировая экономика и международные отношения. — Правда. — 2008. — С. 81.
  7. ↑ 7,0 7,1 Rana S., Ganguly S. Taliban’s religious ideology – Deobandi Islam – has roots in colonial India (ингл.). The Conversation (21 август 2021). Дата обращения: 4 май 2022. Архивировано 4 май 2022 года. Өҙөмтә хатаһы: <ref> тег дөрөҫ түгел: «theconversation» исеме бер нисә тапҡыр төрлө йөкмәткегә бирелгән
  8. ↑ Мировая экономика и международные отношения, выпуски 1—6. — Правда, 2002. — С. 53.
  9. ↑ Жданов, Н. В. Исламская концепция миропорядка. — Междунар. отношения, 2003. — С. 193. — 563 с. — ISBN 9785713311681.


Был тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып Википедия проектына ярҙам итә алаһығыҙ.

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Диүбәндилек&oldid=1236041» битенән алынған