Зарубина Елизавета Юльевна
| Зарубина Елизавета Юльевна | |
 | |
| Зат | ҡатын-ҡыҙ |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Рәсәй империяһы СССР |
| Тыуған көнө | 1 ғинуар 1900 |
| Тыуған урыны | Ржавинцы[d], Хотинский уезд[d], Бессарабская губерния[d], Рәсәй империяһы |
| Вафат булған көнө | 14 май 1987 (87 йәш) |
| Вафат булған урыны | Мәскәү, СССР |
| Үлем төрө | смерть от несчастного случая[d] |
| Үлем сәбәбе | переезд[d] |
| Ерләнгән урыны | Калитниковское кладбище[d] |
| Хәләл ефете | Зарубин, Василий Михайлович[d] |
| Һөнәр төрө | шпион |
| Эш урыны | СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы |
| Уҡыу йорто | Юрий Федькович исемендәге Черновцы милли университеты |
| Хәрби звание | подполковник[d] |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре |
 |
Зарубина Елизавета Юльевна (Горская Елизавета Юльевна булараҡ та билдәле, тыумыштан Эстер Иоэльевна Розенцвейг; 31 декабрь 1900, Ржавенец, Хотинский өйәҙе, Бессарабия губернаһы — 14 май 1987, Мәскәү) — совет разведчигы, именлек хеҙмәте подполковнигы (1943).
Шартлы исеме «Эрна» һәм «Вардо», Германияла Гутшнекер фамилияһы аҫтында, Францияла һәм Данияла — Кочек, АҠШ -та — Зубилина фамилияһы аҫтында эшләй, Австрияла партия псевдонимы — «Анна Дейч» була.
Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Башы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Эстер Йойлевна (Иоэльевна) Розенцвейг 1900 йылда төньяҡ Бессарабия ауылы Ржавенецта тыуған (хәҙер — Украинаның Черновцы өлкәһе Заставновский районы)[1], бында уның атаһы Розенцвейг Иойл Хаскелевич (1872, Хот — ?) алпауыт Гаевский имениеһында урман хужалығы идарасыһы булып эшләй. Әсәһе, Ита Гершковна Розенцвейг (ҡыҙ фамилияһы Якер; 1873, Хотин — ?), хужабикә була[2]. Тиҙҙән ғаилә өйәҙ ҡалаһы Хотинға ҡайта, унда ҡыҙ гимназияға уҡырға инә һәм унда уның ҡустыһы Мордхе — һуңынан ҙур совет тел белгесе Виктор Розенцвейг Юльевич тыуа. Бессарабия Румынияға ҡушылғандан һуң йәнә күсә, был юлы Черновцыға, унда румын гимназияһын тамамлай һәм 1920 йылда Черновцы университетының тарих-филология факультетына уҡырға инә. Артабан уҡыуын Прага (1921) һәм Вена (1922—1924) университеттарында дауам итә, 1924 йылда һуңғыһында филология факультетын тамамлай, (университет документтарында исеме әле Эстер Розенцвайг тип яҙыла). Идиш һәм рус теленән тыш, румын, немец, француз, инглиз һәм испан телдәрен белә.
1919 йылда Елизавета Розенцвейг Бессарабияның йәшерен комсомол ойошмаһына инә, ә 1923 йылда — Австрияның коммунистар партияһы сафына инә (партия псевдонимы — «Анна Дейч»). Венала (1923) ИНО агенты Юлиус Гутшенкерға кейәүгә сыға (шартлы исеме Василий Львович Спиру, 1898—1969) — был никах 1925 йылда тарҡала. 1924—1925 йылдарҙа Венала СССР-ҙың Тулы вәкәләтле вәкиллеге һәм сауҙә вәкиллегенең тәржемәсеһе булып эшләй, совет гражданлығы ала. Шул саҡта уҡ ОГПУ-ның сит ил бүлегенә эшкә йәлеп ителә һәм 1925—1928 йылдарҙа Вена резидентураһында тәржемәсе һәм бәйләнешсе сифатында эшләй (шартлы исеме — «Эрна»), артабан Францияға йүнәлтелә.
Разведкала[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
1928 йылдың февралендә Мәскәүҙә әҙерлек үтә, унда Елизаветта Юльевна Горская исеменә документтар ала һәм разведчик Василий Михайлович Зарубинға (аҙаҡ генерал-майор) кейәүгә сыға. 1929 йылдың июлендә ОГПУ сит ил эштәре бүлегенең сит ил эштәре өлөшө вәкиле була. 1929 йылда Зарубиндар Чехословакия коммерсанттары Кочектарҙың ирле-ҡатынлы парҙары рәүешендә Данияға, унан ҡала Парижға ебәрелә; шул уҡ йылда Истанбулда Горская шунда Яҡын Көнсығыш резидентураһын ойошторорға ебәрелгән Яков Блюмкин артынан күҙәтеүҙәр алып бара. Уның СССР-ҙан һөрөлгән һәм Бююкадела йәшәгән Л.Д. Троцкий менән бәйләнеше тураһында Горская НКВД-ға хәбәр итә.
1933 йылға тиклем Зарубиндар Дания һәм Франция (шартлы исем — «Вардо») эш итә, аҙаҡ 1933 йылдың декабренән 1936 йылға тиклем — нацист Германияһында. Бында улар гестапо хеҙмәткәре Вилли Леманды («Брайтенбах») яллайҙар һәм агентураның тармаҡланған агентура селтәре әҙерләнә, айырым агенттары уларҙың хатта һуғыштан һуңда эшен дауам итә (мәҫәлән, «Винтерфельд»)[3]. 1937 йылда Зарубина АҠШ-ҡа бара, 1938 йылда — Таллин, Париж һәм Лондонға. 1939 йылдың 1 мартында Зарубина Елизавета разведка эштәренән сығарыла, ә инде 1940 йылдың 19 апрелендә СССР НКВД-ның 5-се оперуполномоченный вазифаһында тергеҙелә, 1941 йылда Берлинға ебәрелә[4], унан 29 июндә Төркиә аша кире СССР-ға ҡайтарыла.
1941 йылдың декабренән ирле-ҡатынлылар яңы Зубилиндар фамилияһы аҫтында АҠШ-та эшләй, унда Василий Зарубин СССР илселегенең беренсе секретары һәм илдә бер нисә урында НКВД-ның төп резиденты булып тора. Елизавета Юльевна сәйәси разведка тармағы өсөн яуаплы була, унда атом ҡоралын әҙерләү буйынса мәғлүмәттәр йыйыу менән бәйле легаль булмаған эш менән шөғөлләнә, бының өсөн ул «Манхэттэн» проектын етәкләгән Роберт Оппенгеймер, шулай уҡ хеҙмәткәрҙәрҙең береһе Лео Силард менән бәйләнеш булдыра. Зарубина менән бәйләнештә бөтәһе 22 агент була, улар араһында разведчик Яков Голос та була. Зарубинаға физик георгий Гамовтың, шулай уҡ скульптор С.Т. Коненковтың ҡатыны Маргарита Воронцованы ла вербовкалай[5].
Атом ҡоралы эшләү хаҡында мәғлүмәт йыйыуҙа ҡатнашыуы өсөн 1944 йылдың 22 октябрендә Ҡыҙыл Йондоҙ ордены менән бүләкләнә.
1944—1946 йылдарҙа подполковник дәрәжәһендә Мәскәүҙә тышҡы разведканың үҙәк аппаратында — башта Дәүләт хәүефһеҙлегенең халыҡ комиссариатында тышҡы разведка башлығы һәм 1945 йылда 8-се бүлектең 1-се отделениеһы начальнигы була. 1946 йылдан — Дәүләт хәүефһеҙлеге комитетының беренсе төп идаралығында 8-се бүлектең 1-се отделениеһы начальнигы (Америка йүнәлештәге хеҙмәт мәғлүмәттәре буйынса).1946 йылдың 14 сентябренән запаста.
Май айынан 1953 йылдың авгусына тиклем Елизавета Зарубина яңынан Павел Судоплатов етәкселегендә Эске Эштәр министрлығының 9-сы бүлегендә (разведка һәм диверсия) эшләй. Л.П. Берия, ә унан һуң П. Судоплатов ҡулға алынғандан һуң, уны органдарҙан бөтөнләй сығаралар.
1987 йылдың 14 майында юл-транспорт ваҡиғаһы һөҙөмтәһендә һәләк була (автобус бәреп китә) .
Калитников зыяратында ерләнә[6].
Ғаиләһе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Улы — Зарубин Петр Васильевич (1932, Париж — 2017, Мәскәү), лазер техникаһы өлкәһендә ғалим, техник фәндәр докторы, профессор, СССР-ҙың дәүләт премияһы лауреаты.
Нәфис әҙәбиәттә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ирле-ҡатынлы Зарубиндарҙың Германияла һәм Францияла эштәре тураһында Варткес Тевекелян «Рекламное бюро господина Кочека» (1966) тигән романын яҙа.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ По другим данным, в Хотине Бессарабской губернии.
- ↑ Владимир Шляхтерман, Афанасий Мамедов «Щит, меч и корона советской разведки»
- ↑ Из воспоминаний П. А. Судоплатова: «Лиза Зарубина … была выдающейся личностью. Обаятельная и общительная, она легко устанавливала дружеские связи в самых широких кругах. Элегантная женщина с чертами классической красоты, натура утончённая, она как магнит притягивала к себе людей. Лиза была одним из самых высококвалифицированных вербовщиков агентуры. Она привлекла к работе беженцев из Польши и одного из помощников Силарда. Она нашла выход на Силарда через одного его родственника в Москве, работавшего в специальной лаборатории НКВД по авиационной технике. Лиза прекрасно владела английским, немецким, французским и румынским языками».
- ↑ Таинственная Эрна 2008 йыл 2 декабрь архивланған.: В Берлине, в частности, она занималась восстановлением утраченных связей с берлинской агентурой.
- ↑ Воронцова стала агентом НКВД с оперативным псевдонимом «Лукас».
- ↑ Могила Е. Ю. Зарубиной
Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Эрвин Ставинский. Зарубины. Семейная резидентура. М.: ОЛМА-Пресс, 2003. — ISBN 5-94849-451-9.
- П.А. Судоплатов. Спецоперации. Лубянка и Кремль 1930—1950 годы. — М.: ОЛМА-ПРЕСС, 1997. — ISBN 5-87322-726-8
- О работе Е.Ю. Зарубиной в разведке
- Служба внешней разведки России
- На сайте свободной энциклопедии Spartacus educational
- Одна шпионка и две бомбы / Cold war secrets: stealing the atomic bomb. Документальный фильм. Режиссёр: Жерар Пюшморель. Франция. 2015 г. Россия-Культура. 24.01.2017. 2018 йыл 9 июнь архивланған.