Люблин

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Люблин
пол. Lublin
ФлагГерб
Нигеҙләү датаһы 1317
Логотип
Рәсем
Рәсми атамаһы Lublin
Этнохороним lublinianin[1] һәм lublinianka[2]
Дәүләт  Польша[3]
Административ үҙәге Люблинское воеводство[d]
Административ-территориаль берәмек Люблинское воеводство[d]
Сәғәт бүлкәте Үҙәк Европа йәйге ваҡыты[d], UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан Быстшица[d]
Хөкүмәт башлығы Кшиштоф Жук[d]
Халыҡ һаны 334 681 кеше (31 март 2021)[4]
Ир-егеттәр 154 566[5]
Ҡатын-ҡыҙҙар 180 115[6]
Административ рәүештә бүленә Lublin Old Town[d], Abramowice[d], Bronowice (Lublin)[d], Felin (Lublin)[d], Głusk[d], Rury[d], Szerokie[d], Sławin[d], Sławinek[d], Tatary[d], Wieniawa[d], Wrotków[d], Za Cukrownią[d], Zemborzyce[d], Śródmieście[d], Dziesiąta[d], Kalinowszczyzna[d], Kośminek[d], Ponikwoda[d], Konstantynów (Lublin)[d], Hajdów-Zadębie[d], Czuby Północne[d], Czuby Południowe[d], Węglin Południowy[d], Węglin Północny[d], Czechów Północny[d] һәм Czechów Południowy[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 163 ± 1 метр
Туғандаш ҡала Ивано-Франковск[7][8][9], Луцк[10][8][11][…], Визеу[d][12][13][14][…], Ровно[15][16], Сумы[17][18][19], Дебрецен[20][21][8][…], Дельменхорст[22][8][23][…], Ришон-ле-Цион[d][24][8], Луганск[25][8], Старобильск[26][19], Эри[d][27][8], Перник[d][28][8][29], Алькала-де-Энарес[d][30][14], Львов[31][8][32][…], Нанси[d][33][34][35][…], Паневежис[d][36][37][8], Тилбург[d][38][19], Гранада[d][39][14], Цзяоцзо[d][40][8], Ланкастер[41][8], Мюнстер[42][43][8][…], Нилюфер[d][44][8][45], Нови-Сад[46][14], Рамаллаһ[47][14], Тбилиси[48][19], Уинсор[d][49][50][51][…], Винница[52][53][19], Тимишоара[d][54][19], Кривой Рог[d][55][19] һәм Вильнюс[56][57][19]
Милке Stadion Lublinianki[d] һәм Арена Люблин[d]
Майҙан 147,5 км²
Почта индексы 20-001–20-999
Рәсми сайт lublin.eu
Коллаж
Урындағы телефон коды 81
Номер тамғаһы коды LU
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы Категория:Похороненные в Люблине[d]
Карта
 Люблин Викимилектә

Люблин (пол. Lublin) — Польшаның көнсығышындағы ҡала, Люблин воеводлығының административ үҙәге. Ҡала майҙаны 147,5 км² тәшкил итә. Халҡы һаны — 339 811 кеше (2018 йылда).

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тәбиғәт шарттары һәм урыны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала Люблин ҡалҡыулығының төньяҡ ситендә урынлашҡан, диңгеҙ кимәленән 163—238 м бейеклектә ята. Быстшица йылғаһының үҙәне (Вепш йылғаһының һул ҡушылдығы) ҡаланы ике өлөшкә бүлә. Көнбайыш ярында тәрән үҙәндәре һәм һары тупраҡлы тарлауыҡтары менән Наленчовски (пол.Nałęczowski) яйлаһының өлөшө ята. ә Щвидницки (пол. Świdnicki) яйлаһының өлөшө һәм Гелчевска ҡалҡыулығы (пол. Giełczewska) менән барлыҡҡа килгән көнсығыш ярҙарының ландшафты күп төрлө түгел.

Люблинда Быстшица йылғаһына ике ҙур булмаған йылға — Чернеювка (пол.Czerniejówka) һәм Чехувка (пол.Czechówka) ҡоя. Ҡала аша дүртенсе йылға — Нендзница (пол.Nędznica) аға.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хәҙерге Люблин территорияһындағы беренсе ултыраҡ VI быуатта Чвартек убаһында барлыҡҡа килә[58]. X быуатта ағас, аҙаҡ таш оборона ҡоролмаһы төҙөлә. Ҡала тураһында беренсе яҙма телгә алыу 1198 йыл менән даталана.

Люблин замогы (1824—1826)

1205 йылда Галич кенәзе Роман ай буйына ҡаланы ҡамай, ләкин сигенергә мәжбүр була[59].

1241 йылда монголдар Люблинды емерә, ә өс йылдан һуң ул литвалар яғынан бөлгөнлөккә дусар була, улар прустар һәм ятвягтар менән бергә эш итә. Шул уҡ йылда кенәз Даниил Галицкий, ҡалаға эйә булып, уны нығыта.

1260 йылда доминикансылар тарафынан Архангел Михаил исемендәге тәүге католик сиркәүе төҙөлә.

1317 йылда кенәз Владислав Локетка хакимлығы ваҡытында ҡала магдебург хоҡуғы рәүешендә ҡала законын ала. 1341 йылда Бөйөк Казимир Люблин эргәһендә татарҙар өҫтөнән еңеү яулай.

1474 йылда Казимир Ягеллон ҡаланы яңы ойошторолған Люблин воеводлығының баш ҡалаһы итә.

XV—XVI быуаттарҙа уның аша Ҡара диңгеҙҙән Көнбайыш Европаға сауҙа юлы үткән юл арҡаһында Люблин тиҙ үҫешә.

1569 йылда Люблинда Польша Короллеге һәм Бөйөк Литва кенәзлегенең конфедератив Речь Посполитая дәүләтенә берләшеүе тураһында килешеү төҙөлә, был тарихта Люблин унияһы булараҡ билдәле.

XVII быуатта ҡалала эпидемия 5 меңдән ашыу кешенең ғүмерен өҙә, ҡаланы тәүҙә Пётр Потёмкиндың рус-казак ғәскәре, ә һуңынан шведтар емерә. Артабан ҡаланың хәле яҡшырмай, башлыса Төньяҡ һуғыш арҡаһында. Люблинда йәрминкәләр үткәреүҙән туҡтала, Европа сауҙагәрҙәре ҡаланы ҡалдырып китә.

Иҫке ҡала өсөн Люблин ренессансы стилендә типик каменица

1703 йылда Август II ҡалаға Краков хоҡуҡтары менән тиң өҫтөнлөктәр бирә. Төньяҡ һуғыштарынан һуң төҙөлөштәрҙе яңыртыу осоро башлана, нигеҙҙә сауҙагәр һәм сиркәү слободалары төҙөлә. Хәҙерге Краков биҫтәһе образы формалаша.

1792 йылда ҡаланы рус ғәскәрҙәре яулап ала. Речь Посполитаяны өсөнсө тапҡыр бүлгәндә ҡала Австрия биләмәһендә була. 1809 йылда ҡала Варшава Кенәзлегенә инә. 1815 йылда — Рәсәй империя составындағы Польша Батшалығына (Короллеге) инә.

Беренсе донъя һуғышы ваҡытында Люблинды Германияның һәм Австро-Венгрияның ғәскәрҙәре биләй.

1918 йылда Люблинда Католик университетына нигеҙ һалына.

Икенсе донъя һуғышы ваҡытында ҡала вермахт ғәскәрҙәре тарафынан оккупациялана. 24 июлдә 2-се совет танк армияһы Люблинды Люблин-Брест операцияһы һөҙөмтәһендә яулап ала. 1-се Белоруссия фронтының 16 часенә һәм берләшмәләренә «Люблин» почетлы исеме бирелә. 1945 йылдың 17 ғинуарына тиклем ҡала ваҡытлыса Польшаның баш ҡалаһы була.

1944 йылдың 23 октябрендә Люблинда Мария Кюри-Склодовская университеты ойошторола.

Иҡтисады[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡалала Хонкер йөк автомобилдәре заводы (Samochodów Fabryka Honker) урынлашҡан. Йылына ике йөҙ тирәһе автомобиль сығара[60]

Транспорт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Төп мәҡәлә: Люблин троллейбусы

Иҫтәлекле урындары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Рәсәй властары тарафынан 1846—52 йй. һүтелгән Фарный костёлы макеты менән Фарная майҙаны.
  • Люблин ҡәлғәһе
  • Һарай майҙаны
  • Люблин ренессансы стилендәге йорттар менән иҫке ҡала.
  • Краков ҡапҡалары
  • Изге Михаил костёлы фудтаменттары менән Фарная майҙаны
  • Люблин унияһы хөрмәтенә Литва майҙанында обелиск (1826)
  • Доминикансылар монастыры
  • Католик соборы
  • Православие соборы
  • Люблин музейы
  • Чарторыйскийҙар һарайы
  • Люблин ауылы музейы
  • Ботаника баҡсаһы
  • Юзеф Чехович исемендәге әҙәби музей
  • Винцентий Поль поместьеһы

Туғанлашҡан ҡалалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. https://sjp.pwn.pl/so/lublinianin;4459628.html
  2. https://sjp.pwn.pl/so/lublinianka;4459630.html
  3. archINFORM (нем.) — 1994.
  4. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/060611163011-0954700?var-id=1639616&format=jsonapi
  5. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/060611163011-0954700?var-id=1639617&format=jsonapi
  6. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/060611163011-0954700?var-id=1639618&format=jsonapi
  7. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/iwano-frankiwsk-ukraina,9111,w.html
  8. 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/2,strona.html
  9. https://www.mvk.if.ua/news/4114
  10. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/luck-ukraina,9118,w.html
  11. http://old.lutskrada.gov.ua/en/citizen/lublin
  12. https://www.cm-viseu.pt/index.php/diretorio/cidades-geminadas
  13. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/viseu,9135,w.html
  14. 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/1,strona.html
  15. http://www.city-adm.rv.ua/RivnePortal/ukr/city_partners/lublin_dov.aspx
  16. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/rowne-ukraina,9129,w.html
  17. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/sumy-ukraina,9131,w.html
  18. https://smr.gov.ua/en/misto/mista-partneri/387-m-lyublin-polshcha.html
  19. 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 19,5 19,6 19,7 https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/3,strona.html
  20. https://www.debrecen.hu/hu/debreceni/testvervarosok/lublin
  21. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/debreczyn-wegry,9102,w.html
  22. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/delmenhorst-niemcy,9106,w.html
  23. https://www.delmenhorst.de/leben/stadt/partnerstaedte/lublin.php
  24. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/rishon-lezion-izrael,9128,w.html
  25. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/lugansk-ukraina,9119,w.html
  26. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/starobielsk-ukraina,9130,w.html
  27. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/erie-usa,9107,w.html
  28. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/pernik-bulgaria,9125,w.html
  29. http://pernik.bg/obshtina-pernik/pobratimeni-gradove/lyublin-polsha/
  30. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/alcal-de-henares-hiszpania,9095,w.html
  31. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/lwow-ukraina,9117,w.html
  32. https://lvivrada.gov.ua/deputaty/2013-12-02-11-38-10/item/2962-liublin-respublika-polshcha
  33. https://www.nancy.fr/citoyenne/relations-internationales/nancy-partenaire-de-11-villes-dans-le-monde-516.htmlhttps://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/nancy,9121,w.html
  34. https://www.nancy.fr/citoyenne/relations-internationales/nancy-partenaire-de-11-villes-dans-le-monde-516.html
  35. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/nancy,9121,w.html
  36. http://www.panevezys.lt/lt/veiklos-sritys/uzsienio-rysiu-skyrius_1247/tarptautinis-bendradarbiavimas-220/miestai-partneriai.html
  37. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/poniewiez-litwa,9126,w.html
  38. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/tilburg-holandia,9133,w.html
  39. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/grenada-hiszpania,9109,w.html
  40. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/jiaozuo-chiny,9115,w.html
  41. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/lancaster-wielka-brytania,9116,w.html
  42. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/mnster,9120,w.html
  43. https://www.stadt-muenster.de/international/staedtepartnerschaften/lublin
  44. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/nilfer-turcja,9122,w.html
  45. https://www.nilufer.bel.tr/icerik/kardes-kentler
  46. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/nowy-sad-serbia,9123,w.html
  47. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/ramallah-palestyna,9127,w.html
  48. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/tbilisi-gruzja,9132,w.html
  49. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/windsor-kanada,9136,w.html
  50. https://www.citywindsor.ca/cityhall/committeesofcouncil/Advisory-Committees/International-Relations-Committee-(IRC)/Pages/Lublin,-Poland-.aspx
  51. https://www.citywindsor.ca/cityhall/committeesofcouncil/Advisory-Committees/International-Relations-Committee-(IRC)/Pages/Our-Twin-Cities.aspx
  52. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/winnica-ukraina-miasto-zaprzyjaznione,9137,w.html
  53. https://www.vmr.gov.ua/en/Contents/ContentItems/4s2h44bepmbphsvkdf1vt4qscy#parentHorizontalTab11
  54. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/timioara-rumunia,9134,w.html
  55. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/krzywy-rog-ukraina,10460,w.html
  56. https://vilnius.lt/lt/tarptautinis-bendradarbiavimas/
  57. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/wilno-litwa-miasto-zaprzyjaznione,10806,w.html
  58. Dzieje Lublina. Próba syntezy. t. I, 1965 praca zbiorowa redakcją pod Lublin
  59. Вейнберг Л. Б. Люблин // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
  60. 61,00 61,01 61,02 61,03 61,04 61,05 61,06 61,07 61,08 61,09 61,10 61,11 61,12 61,13 61,14 61,15 Miasta partnerskie Lublina (пол.). Lublin. Gazeta.pl (15 ғинуар 2004). Дата обращения: 15 август 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 21 ғинуар архивланған.
  61. Ю. Рубашевский. Брест прописали в Люблинской ратуше. Вечерний Брест / Общество. газета «Вечерний Брест» (19 август 2009). Дата обращения: 18 ноябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 4 февраль архивланған.
  62. Люблин и Луганск: города-побратимы начинают сотрудничать и в области высшего образования. Новости Луганска. Луганский Портал (10 июнь 2005). Дата обращения: 18 ноябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2014 йыл 8 октябрь архивланған.
  63. История Полтавы. Истории. Дата обращения: 18 ноябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 29 октябрь архивланған.
  64. Люблин (Польша). Партнерские и побратимские связи города Омска. Администрация города Омска (2011). Дата обращения: 18 ноябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]