Эстәлеккә күсергә

Диүбәндилек

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Диүбәндилек
Нигеҙләү датаһы 1867
Кем хөрмәтенә аталған Диүбәнд
Барлыҡҡа килеү урыны Дар уль-Улюм Деобанд[d]
Мәзһәб Хәнәфи мәҙһәб
 Диүбәндилек Викимилектә

Диүбәндиҙәр (урду, пушту һәм фарс. دیوبندی‎; рус. Дееобанди) йәки Диүбәндилек — Британия Һиндостанында барлыҡҡа килгән ислам сөнни хәрәкәте. Башлыса Көньяҡ Азия илдәрендә, шулай уҡ Көнбайыш донъяла ошо төбәктәрҙә тыуып үҫкән хәнәфи мосолмандар араһында таралған.

Диүбәнди хәрәкәте 1867 йылда Британия Һиндостаны Диүбәнд ҡалаһында «Дар үл-Ғөлөм Диүбәнд» уҡыу йортонда барлыҡҡа килә[1]. Диүбәндизмдың маҡсаты-мосолмандар идара итмәгән колониаль дәүләт сиктәрендә мосолман йәмғиәтен реформалау[2]. Уны төҙөүселәр Мухаммад Касим Нанаутавиruen һәм Рәшит Әхмәт Гангохи[3].

Диүбәндиҙәрҙең айырыуса үҙенсәлеге булып пуританлыҡ һәм исламдың башҡа йүнәлештәре вәкилдәренә ҡарата түҙемһеҙлек тора[4]. Бындай ҡаршылыҡ арҡаһында 1980—1990 йылдарҙа Пакистанда диүбәндиҙәр, бареләүиҙәр һәм шиғыйҙарҙың хәрби төркөмдәре араһында һуғыш башлана[5][6].

Нигеҙҙә диүбәндилек колонияға ҡаршы хәрәкәт була[7]. Мәҫәлән, 1913 йылда уның лидерҙары Британияға ҡаршы ихтилал әҙерләү маҡсатында хат алышыу башлаған.

Мосолман йәштәрен диүбәндилек рухында уҡытыу өсөн тәүге мәҙрәсә XIX быуат аҙағында Уттар-Прадешта асыла. 1967 йылға донъяла ошоға оҡшаш 8000-гә яҡын мәҙрәсә иҫәпләнә, улар башлыса Һиндостанда, Пакистанда, Бангладешта, Афғанстанда һәм Малайзияла урынлашҡан[7].

Пакистан ислам партиялары афған ҡасаҡтары лагерҙарында вәғәзләгән Диүбәндизм, Талибан хәрәкәте өсөн идеологик ориентир булып тора[2][8]. Диүбәнди хәрәкәте ағзалары Советтарҙың Афғанстанға баҫып инеүе йылдарында «Хәркәт-үл-Жиһад-әл-Исламия» экстремистик ойошмаһы булдыралар, ул әлеге ваҡытта Кашмир территорияһын Пакистан составына индереү өсөн көрәшә[9].

  1. Ислам в Европе и в России / Сост. и отв. ред. Деминцева, Е. Б.. — М: Изд. дом Марджани, 2009. — С. 15. — 240 с. — (Ислам и современность). — ISBN 9785903715114.
  2. 2,0 2,1 Ближний Восток и современность. Выпуск семнадцатый. — Институт изучения Израиля и Ближнего Востока, 2003. — С. 47.
  3. Taliban’s religious ideology — Deobandi Islam — has roots in colonial India
  4. Мурадян, И. М. Геоэкономические факторы развития политических процессов в кавказско-каспийском районе: ситуационный анализ. — Антарес, 2001. — С. 52—53. — 167 с.
  5. Воскресенский, А. Д. Восток и политика: политические системы, политические культуры, политические процессы. — Аспект Пресс, 2011. — С. 392—393. — 684 с.
  6. Мировая экономика и международные отношения. — Правда. — 2008. — С. 81.
  7. 7,0 7,1 Rana S., Ganguly S. Taliban’s religious ideology – Deobandi Islam – has roots in colonial India (ингл.). The Conversation (21 август 2021). Дата обращения: 4 май 2022. Архивировано 4 май 2022 года. Өҙөмтә хатаһы: <ref> тег дөрөҫ түгел: «theconversation» исеме бер нисә тапҡыр төрлө йөкмәткегә бирелгән
  8. Мировая экономика и международные отношения, выпуски 1—6. — Правда, 2002. — С. 53.
  9. Жданов, Н. В. Исламская концепция миропорядка. — Междунар. отношения, 2003. — С. 193. — 563 с. — ISBN 9785713311681.


Был тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып Википедия проектына ярҙам итә алаһығыҙ.