Төркмәнстан

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
(Төрөкмәнстан битенән йүнәлтелде)
Төркмәнстан
Türkmenistan
Төркмәнстан гербы
Флаг {{{Герб урынына}}}
Гимн: «Төркмәнстан гимны»
Үҙаллылыҡ датаһы 27 октябрь 1991 ( СССР)
Рәсми тел Төркмән
Баш ҡала Ашҡабад
Эре ҡалалар Ашҡабад, Төркмәнабад, Ташуғыҙ, Төркмәнбашы, Мары
Идара итеү төрө Президент республикаһы
Президент Сердар Бердымухамедов
Территория
• Бөтәһе
• % һыу өҫтө
53
491 200 [1] км²
4,9
Халыҡ
• Һаны (2012)
• Халыҡ тығыҙлығы

5 169 660[2] чел. (94)
10 чел./км²
ЭТП
  • Бөтәһе (2011)
  • Бер кешегә

26 млрд. номинал долл. (95)
5093[3] долл.
ИЧР (2011) 0,686 [4] (средний) (102 урын)
Этнохороним Төркмәнстансылар
Валюта манат
Интернет-домен .tm
Код ISO TM
МОК коды TKM
Телефон коды +993
Сәғәт бүлкәте +5

Төркмәнстан (Төрөкмәнстан; төркм. Türkmenistan/Түркменистан/تۆركمنيستآن) — Урта Азиялағы дәүләт. Көньяҡтан Иран, Афғанстан илдәре менән, төньяҡтан Ҡаҙағстан һәм Үзбәкстан менән сиктәш, көнбайыш сиге Каспий диңгеҙенә сыға. 1992 йылдың 2 мартынан Берләшкән милләттәр ойошмаһы ағзаһы.

Илдең баш ҡалаһы — Ашҡабад.

Нейтраль дәүләт. Республика президенты — Ҡорбанғоло Бәрҙемөхәммәтов.

Төркмәнстан 6 административ биләмәгә бүленә: 5 виләйәт һәм виләйәт хоҡуғы булған 1 ҡала.

Төрөкмәнстан менән дипломатик бәйләнеш тотҡан дәүләттәр

Халыҡтың күпселеге ислам динен тота.

Төркмәнстан тәбиғи газ запастары буйынса донъяла 4-се урынды, газ ятҡылыҡтары буйынса 2-се урынды биләй. 1993 йылдан илдә электр энергияһын, газ һәм һыуҙы бушлай ҡулланыу өсөн лимит булдырылған.

1991 йылдың 27 октябре — Төркмәнстандың үҙаллалыҡ иғлан иткән көнө. Парламент — Мәжлес (парламент, 125 депутат). Депутаттар 5 йылға бер мандатлы округта һайлана.

Беҙҙен эраға тиклем 500 йыл алдынан Фарсы империяһы картаһы

Тарих[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Төркмән егете дөйәһе менән, XX быуат башы, Прокудин-Горский фоторәсеме
Каспий

Төркмәнстанда нефть, газ, көкөрт, ҡара ҡурғаш, мирабилит, йод, бром ятҡылыҡтары бар.

Ҡараҡом сүллеге
Төркмәнстан виләйәттәре

Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Йөмһүриәттә халыҡ һанының тиҙ артыуы күҙәтелә. 1979 йылдағы халыҡ һанын алыу мәғлүмәттәре буйынса республикала 2 759 мең, 1989 йылда – 3 534 мең, 1995 йыл иҫәбе буйынса – 4 481 мең кеше йәшәгән. 1995 йылдан һуң да үҫеш дауам итә: 2000 йылда – 5 200 мең, 2001 йыл башында – 5369,4 мең; 2001 йыл, 1 май – 5410 мең; 2001 йыл, 1 август – 5478,9 мең кеше.

Халыҡтың яҡынса 90% – төркмәндәр, 4% – үзбәктәр, 3% – урыҫтар. Шулай уҡ әзербайжандар, ҡаҙаҡтар, татарҙар һ.б. халыҡтар ҙа йәшәй.

Төркмәнстан виләйәттәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Туризм[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һуңғы йылдарҙа илдә туризм йылдам үҫешә. Бигерәк тә дауаланыу маҡсатында күпләп киләләр. Беренсе сиратта, был бәйле Каспий диңгеҙе яры буйында Аваза туристик зонаһы булдырыу менән бәйле[6]. Һәр турист Төркмәнстанға виза инер алдынан алырға тейеш. Турист визаһы алыу өсөн, күпселек дәүләт граждандары урындағы туристик агентлыҡтарҙың ярҙамына мохтаж булып ҡала[7]. Төркмәнстанға килгән туристар өсөн тарихи иҫтәлекле урындарға экскурсия турҙары ойошторола[8][9]

Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

С. Ниязов осоро тураһында:

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]