Ырыҫ

Ырыҫ
	Ауыл
	Ырыҫ; татар. Ырыс
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Татарстан
Муниципаль район	Минзәлә
Ауыл биләмәһе	Ырыҫ
Координаталар	55°46′33″ с. ш. 52°51′39″ в. д.HGЯO
Беренсе мәртәбә телгә алынған	1732 йыл
Халҡы	282 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+4
Телефон коды	+7 85555
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	16, 116
ОКАТО коды	92 240 000 063
ОКТМО коды	92 640 492 101
	Картаны күрһәтергә/йәшерергә Ырыҫ

Ырыҫ^[1] (Урус^[2] татар. Үрсу, рус. Урусово) — Рәсәй Федерацияһы Татарстан Республикаһы Минзәлә районы ауылы. Ырыҫ ауыл биләмәһе составына керә һәм уның административ үҙәге булып тора^[3].

География

Ауыл Тиргәүеш йылғаһы буйында, Минзәлә ҡалаһынан көнбайышҡа табан 17 км алыҫлыҡта урынлашҡан^[4].

Тарих

Ауылға байлар ырыуы башҡорттары нигеҙ һала. 1728 йылдан билдәле^[1]. Ауыл Байлар улусының Салағош түбәһенә ҡарай, һуңыраҡ был улус Ырымбур губернаһы (1865 йылдан Өфө губернаһы) Минзәлә өйәҙенә инә. 11-се башҡорт кантоны составында була. 1866 йылда ырыу улустары бөтөрөлгәс, ауыл Күзкәй административ-территориаль улусы составына керә^[5].

XX быуат башында ауылда мәсет, мәктәп, 2 һыу тирмәне, 2 бакалея кибете, тимерлек теркәлгән^[5]^[4].

1920 йылдан Татар АССР-ының Минзәлә кантоны, 1930 йылдан — Минзәлә районы составында була^[4].

Коллективлаштырыу осоронда ауылда колхоз ойошторола, ул 1953 йылда Тулыбай ауылы артеле менән берләштрелә, ә 1959 йылда — Гөлөк ауылы колхозына ҡушыла. Эреләтелгән хужалыҡты М. Вәхитов исемендәге колхоз тип атағандар^[6].

Халҡы

1795 йылда ауылда ир енесле 93 йән башҡорт һәм 29 йән типтәр; 1816 йылда — 137 башҡорт (шуларҙың 3-һө — өс ҡатынлы) һәм 28 типтәр; 1834 йылда — 170 башҡорт һәм 59 типтәр; 1870 йылда — 399 башҡорт һәм 115 типтәр; 1912 йылда — 548 аҫаба башҡорт һәм 28 керҙәш башҡорт йәшәй^[5]^[7]..

Йылдар буйынса халыҡ иҫәбе
(Сығанаҡ: *^[4]*)
1859	1870	1884	1897	1906	1913	1920	1926	1938	1949	1958	1970	1979	1989	2002	2010
474	514	532	551	716	716	707	472	503	372	349	374	311	196	248	282

Инфраструктура

Игенселек, малсылыҡ үҫешкән. Ауылда урта мәктәп, балалар баҡсаһы, мәҙәниәт йорто, китапхана, почта бүлексәһе бар^[4].

Билдәле шәхестәре

Фәнзаман Баттал — яҙыусы^[6]^[8].

Иҫкәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Населённые пункты камско-икских башкир, входившие в Казанскую и Уфимскую губернии / Ырыҫ // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
↑ Камалов А. А., Камалова Ф. У. Атайсал. — Уфа: Башкирское издательство «Китап», 2001. — С. 393. — 544 с. — ISBN 5-295-02882-8.
↑ Закон Республики Татарстан от 31 января 2005 года № 50-ЗРТ «Об установлении границ территорий и статусе муниципального образования „Мензелинский муниципальный район“ и муниципальных образований в его составе»
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 Татарская энциклопедия.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Асфандияров А. З. Аулы мензелинских башкир. — Уфа: Китап, 2009. — С. 149—152. — 600 с. — ISBN 978-5-295-04952-1.
↑ ^6,0 ^6,1 Урусовское сельское поселение: о сельском поселении (билдәһеҙ). Мензелинский муниципальный район (официальный сайт). 2017 йыл 5 август архивланған.
↑ История башкирских родов. Байлар. Том 22. / С. И. Хамидуллин, Б. А. Азнабаев, И. З. Султанмуратов, И. Р. Саитбатталов, Р. Р. Шайхеев, Р. Р. Асылгужин, И. М. Васильев, А. М. Зайнуллин, В. Г. Волков, А. А. Каримов. — Уфа: Китап, 2016. — С. 127. — 916 с. — ISBN 978-5-850-51605-5.
↑ Маузиева Р. Сегодня нашему земляку-писателю Фанзаману Батталу исполнилось 75 лет (билдәһеҙ). Мензеля (16 февраль 2014). 2016 йыл 27 декабрь архивланған.

[БЭ-1] 1,0 ^1,1 Населённые пункты камско-икских башкир, входившие в Казанскую и Уфимскую губернии / Ырыҫ // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.

[2] Камалов А. А., Камалова Ф. У. Атайсал. — Уфа: Башкирское издательство «Китап», 2001. — С. 393. — 544 с. — ISBN 5-295-02882-8.

[3] Закон Республики Татарстан от 31 января 2005 года № 50-ЗРТ «Об установлении границ территорий и статусе муниципального образования „Мензелинский муниципальный район“ и муниципальных образований в его составе»

[ТЭ-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 Татарская энциклопедия.

[АМБ-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Асфандияров А. З. Аулы мензелинских башкир. — Уфа: Китап, 2009. — С. 149—152. — 600 с. — ISBN 978-5-295-04952-1.

[about-6] 6,0 ^6,1 Урусовское сельское поселение: о сельском поселении (билдәһеҙ). Мензелинский муниципальный район (официальный сайт). 2017 йыл 5 август архивланған.

[ИБР-7] История башкирских родов. Байлар. Том 22. / С. И. Хамидуллин, Б. А. Азнабаев, И. З. Султанмуратов, И. Р. Саитбатталов, Р. Р. Шайхеев, Р. Р. Асылгужин, И. М. Васильев, А. М. Зайнуллин, В. Г. Волков, А. А. Каримов. — Уфа: Китап, 2016. — С. 127. — 916 с. — ISBN 978-5-850-51605-5.

[8] Маузиева Р. Сегодня нашему земляку-писателю Фанзаману Батталу исполнилось 75 лет (билдәһеҙ). Мензеля (16 февраль 2014). 2016 йыл 27 декабрь архивланған.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]