Ҡадәриҙәр

Ҡадәриҙәр, ҡәҙәрилек (ғәр. القدرية‎; قدر‎ — «яҙмыш, тәҡдир, күрәсәк»; рус. Кадари́ты, кадари́зм — ислам ағымдарының береһенә ингән, кеше үҙ уйҙарында һәм эштәрендә ирекле, һәм Аллаһ унда ҡатнашмай тигән фекерҙә тороусылар (ҡадәр). Башҡорт теленә ҡадәр һүҙе "ҡәҙәр" булып ингән ^[1]

Тарихы

Ҡәҙәрилек тәғлимәте Ираҡта VII быуатта барлыҡҡа килә. Тәғлимәт элекке нәсраниҙар тарафынан нигеҙләнгән, һәм уның оппоненттары ҡәҙәрилек мәсихселәрҙең идеялары нигеҙендә килеп сыҡҡан тип раҫлай. Ҡәҙәрилектең тәүге идеологтары — Мәбәд әл-Жухани (699—700 йәки 703-04 йылдарҙа үлтерелә) һәм Ғәйлән әд-Димәшки (742 тирәһендә үлтерелә). Беренсеһен хәлифә наместнигы Хәжәж ибн Йософ, икенсеһен Хишам Ғәбдел-Мәлик хәлифә осоронда язалап үлтерәләр. Өмәүиҙәр идара иткән осорҙа ҡәҙәрилек хәлифәлектә киң таралған^[2].

Ҡәҙәриҙәр кешенең абсолют ихтыяр азатлығы яҡлы булалар. Ҡәҙәриҙәр фекеренсә Аллаһ кешенең ни ҡылырын алдан белмәй. Уларҙың концепцияһында кеше үҙ ғәмәленең ижадсыһы булып тора (халиҡ). Ҡәҙәриҙәргә мөғтәзилиҙәр ҙә индерелә.

Имам әл-Бөүәйтый (رحمه الله) шулай тигән:

سَأَلْتُ الشَّافِعِيَّ: أُصَلِّي خَلْفَ الرَّافِضِيِّ؟ قَالَ: لاَ تُصَلِّ خَلْفَ الرَّافِضِيِّ، وَلاَ القَدَرِيِّ، وَلاَ المُرْجِئِ. قُلْتُ: صِفْهُمْ لَنَا. قَالَ: مَنْ قَالَ: الإِيمَانُ قَوْلٌ، فَهُوَ مُرْجِئٌ، وَمَنْ قَالَ: إِنَّ أَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ لَيْسَا بِإِمَامَيْنِ، فَهُوَ رَافِضِيٌّ، وَمَنْ جَعَلَ المَشِيئَةَ إِلَى نَفْسِهِ، فَهُوَ قَدَرِيٌّ Мин әш-Шәфиғиҙән «Рафиҙиҙың артында тороп намаҙ ҡылһам буламы?» тип һораным. Ул: «Рафиҙиҙың, һәм дә ҡәҙәри менән мөржиьҙең артында тороп намаҙ ҡылма», – тине. Мин: «Уларҙы миңә ҡылыҡһырлап бирсе!» – тинем. Ул шулай тине: «Кем иман – ул әйтелгән һүҙ генә, ти, шул мөржиьи. Кем Әбү Бәкер һәм Ғүмәр имамдар түгел, ти, шул рафиҙи. Кем үҙ ихтыярын Аллаһ ихтыярынан алда ҡуйған, шул ҡәҙәри»^[3].

Иҫкәрмәләр

↑ Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 861 бит;751-се бит.
↑ Али-заде, 2007
↑ Имам Шәмсетдин әҙ-Ҙәһәбиҙең «Сийәр әғләм ән-нүбәлә» (ғәрәп. سير أعلام النبلاء) тигән китабынан. X том, 31-се бит (10/31)

Һылтанмалар

Али-заде, А. А. Кадариты // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8 (рус.).
Ибрагим Т. К., А. В. Сагадеев. Ал-Кадарийа // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 125. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
Кадариты // Исламская энциклопедия.
Крымский А. Е. Кадариты // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Шейх Абу Адам ан-Наруиджи Шесть вопросов о предопределении / Даруль-Фикр. Ру

	Был ислам тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.

[1] Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 861 бит;751-се бит.

[Али-заде—2007——-2] Али-заде, 2007

[3] Имам Шәмсетдин әҙ-Ҙәһәбиҙең «Сийәр әғләм ән-нүбәлә» (ғәрәп. سير أعلام النبلاء) тигән китабынан. X том, 31-се бит (10/31)

[1]

[2]

[3]