Эстәлеккә күсергә

Генрик Сенкевич

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Генрик Сенкевич
пол. Henryk Sienkiewicz
Исеме:

Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz

Тыуған көнө:

5 май 1846({{padleft:1846|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:5|2|0}})

Вафат булған көнө:

15 ноябрь 1916({{padleft:1916|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:15|2|0}}) (70 йәш)

Вафат булған урыны:

Швейцарияның Веве ҡалаһы

Эшмәкәрлеге:

яҙыусы

Ижад йылдары:

1869—1914

Йүнәлеше:

тарихи романдар, беллетристика

Жанр:

роман
повесть
хикәйә
фельетон (ижадының тәүге йылдары)

Әҫәрҙәре яҙылған тел:

Поляк теле

Премиялары:

Нобель премияһы Әҙәбиәт буйынса Нобель премияһы (1905)

Наградалары:

Почётлы легион ордены кавалеры

Әҫәрҙәре Lib.ru сайтында

Ге́нрик Сенке́вич (пол. Henryk Sienkiewicz, тулы исеме Хе́нрик А́дам Алекса́ндер Пи́ус Сенке́вич, пол. Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz), также Генрих (Генрик) Иосифович Сенкевич[1] (5 май 1846 йыл — 15 ноябрь 1916 йыл) — поляк яҙыусы, тарихи романдар авторы булараҡ билдәле, Әҙәбиәт буйынса Нобель премияһының 1905 йылғы лауреаты.

1896 йылдың декабренән Петербург фәндәр академияһының рус теле бүлеге буйынса[1] ағза-корреспонденты, 1914 йылдың ноябренән — почётлы академигы була.[2]

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Генрик Сенкевич 1846 йылдың 5 майында Люблин воеводствоһындағы Воле-Окжейск ауылында тыуған, ул саҡта Польша Рәсәй империяһына инә. Бөйөк Литва кенәзлегенә кенәз Витовт дәүерендә (XIV быуат аҙағы- XV быуат башында) күсенгән татарҙарҙан, уларҙы «липки» тиҙәр, XVIII быуатта ғына улар исламдан баш тартып, католик сиркәүенә күсә. Әсәһе белорус-литва шляхтаһынан. Ғаиләнең Ошик тибындағы гербы була. Генриктың биш туғаны була: ағаһы Казимеж (1863—1864 йылғы Польша ихтилалы ваҡытында үлә) һәм дүрт ҡәрендәше: Аниела, Елена, Зофия һәм Мария.

Ғаилә бер нисә тапҡыр күсенә, улар Грабовца-Гурна, Венжичина и Буржецтағы имениеларында йәшәй. 1858 йылдың сентябрендә ул Варшавала уҡый башлай, 1861 йылда ғаилә Варшаваның көнсығышындағы Прага районында күп фатирлы өй һатып ала. Генрик поляк теле һәм гуманитар фәндәрҙән, бигерәк тә тарихтан тыш башҡа фәндәрҙән насар уҡый. Ғаиләнең ауыр финанс хәле арҡаһында 19 йәшлек Сенкевич Плоньскийҙа Вейхерҙар ғаиләһенең балаларына тәрбиәсе булып эшкә урынлаша. Тап ошо осорҙа ул үҙенең тәүге «Офиара» («Жертвоприношение») тигән романын яҙа башлағандыр тип иҫәпләнә, уны йәш Сенкевич юҡ иткән.

1866—1870 йылдарҙа ул Төп мәктәптә (1869 йылдан — Варшава университеты медицина һәм тарих-филология факультеттарында уҡый. Студент саҡта «Еженедельное обозрение» журналында («Przegląd Tygodniowy», 1869) тәүге әҫәрҙәрен баҫтыра. 1873 йылдан — «Газета польска» («Gazeta Polska») гәзитендә даими фельетонсы. 1874 йылдан «Нива» («Niwa») аҙна журналының әҙәби бүлеге мөдире, 1882 йылдан — консерватив «Слово» («Słowo») гәзите редакторы .

1881 йылда Марии Шеткевичҡа өйләнә, уларҙың ике балаһы була. Ҡатыны 1885 йылда туберкулёздан үлә. 1888 йылда уның ижадын яратҡан билдәһеҙ кеше уға 15 мең бирә, Сенкевич үҙенең ҡатыны исемендәге фонд булдыра. Был фонд туберкулёз менән сирле мәҙәниәт эшмәкәрҙәренә ярҙам итә (фонд стипендиялары, мәҫәлән, Мария Конопницкая, Станислав Выспянский,Казимеж Тетмайерға бирелә). Одесса ҡыҙы Мария Володкович (1893) менән икенсе никахы Италияға туй сәйәхәте ваҡытында уҡ тарҡала. 1895 йылда Рим курияһы уларға айырылышырға рөхсәт бирә. 1904 йылда ул үҙенең туғаны (племянница) Мария Бабскаяға өйләнә[3].

АҠШ-та булып ҡайтҡандан һуң (1876—1879) "Сәйәхәттән хаттар"ын баҫтыра (1876—1878). Европаға ҡайтҡас, бер аҙ ваҡыт Парижда йәшәй, 1879 йылда Львовта, һуңыраҡ Венеция һәм Римдә була. Был осорҙа Сенкевич йыш сәйәхәт итә, төрлө илдәрҙә йәшәй (Австрия, Англия, Италия, Литва, Франция, Швейцария, 1886 йылда — Румыния, Болгария, Төркиә, Греция, 1891 йылда — Мысыр һәм Занзибар, башҡа илдәрҙә). 1900 йылда әҙәби ижадына 25 йыл тулыу айҡанлы Сенкевичҡа Обленгорек тигән имение бүләк ителә (pl: Oblęgorek, гмин Стравчин, Келецкий повят), ул йәмәғәтселек йыйған аҡсаға алына (хәҙер — яҙыусы музейы).

Беренсе донъя һуғышы башланғас, яҙыусы Швейцарияға китә, Польшалағы һуғыш ҡорбандарына ярҙам итеү комитеты менән етәкселек итә. 1916 йыл 15 ноябрендә Швейцарияның Веве ҡалаһында вафат була. Башта урындағы католиктар ҡорамында ерләнә, 1924 йылда Варшавалағы Изге Иоанн Креститель кафедра соборының криптына ҡуйыла.

Ижады

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Сенкевич «Пойдем за ним», 2 изд., 1911

Сенкевичтың ижады «Варшава позитивизмы» йүнәлешендә башлана. Был йүнәлеш Рәсәй империяһының Польша ихтилалын (1863—1864) баҫтырғандан һуң барлыҡҡа килә. Репрессиялар осоронда был йүнәлеш яҡлы ижад кешеләре ысынбарлыҡты ҡабул итеп, уны ентекле өйрәнергә теләй[4] Ләкин башҡа поляк консерваторҙарынан айырмалы рәүештә, ул консерватор була[5]. Ысынбарлыҡ позитивистарҙың оптимизмы күңел төшөнкөлөгө менән алмашына. Генрик Сенкевич шул осорҙа поляктарҙың рухын тарихи әҫәрҙәр менән нығытырға тигән фекергә килә[6]. Яҙыусының бөтә әҫәрҙәре лә поляктарҙың үҙ илен иҙеүгә ҡаршы көрәше идеяһы менән һуғарылған[6].

Тәүге повесть һәм хикәйәләрендә ул иҫке, патриархаль тормоштоң һүнә барыуын («Старый слуга», 1875; «Ганя», 1876; «Селим Мирза», 1877 — «малая трилогия») һәм крәҫтиәндәр яҙмышын һүрәтләй(«Наброски углём», 1877; «Ангел», 1878; «Янко-музыкант», 1879). Һуңғыһы Рәсәйҙә уның иң күп баҫтырылған әҫәре була:1917 йылға тиклем генә лә 40 тапҡырға яҡын нәшер ителә, уны В. Г. Короленко тәржемә итә[7]. «За хлебом» (1880) хикәйәһендә ярлы поляк крәҫтиәненең ҡыҙын алып Америкаға китеүе һәм унда хәйерселектә һәләк булыуы һүрәтләнә.

«На маяке» (1881) хикәйәһендә Польшалағы ихтилалда (1830) ҡатнашҡан поляк кешеһенең сит яҡтарҙа тыуған яғын һағыныуын һүрәтләй. «Встреча в Марипозе» (1882) хикәйәһендә уның яҙмышын Сенкевич ары һүрәтләй, Америка буйлап сәйәхәте ваҡытында ул ҡунаҡханаларҙа: «Польшанан» — тип өҫтәп яҙып йөрөй, ә ул саҡта карталарҙа Польша тигән ил булмай.

«Бартек-победитель» (1882) сатирик хикәйәһендә ул поляктарҙың Польшаның Пруссия ҡулы аҫтындағы өлөшөндә (Великое княжество Познанское) немецтарҙың поляктарҙан көлөүе, уларҙы немецҡа әйләндерергә тырышыуы һүрәтләнә.

Сенкевичтың тәүге әҫәрәҙәрендә уның буласаҡ романдары темалары һиҙелә: «Татарская неволя» (1880)- буласаҡ трилогия темаһы, «Та, третья» (1888)— үҙ дәүере тураһында, «Пойдём за Ним» (1893) — «Quo vadis»[3].

Рукопись «Крестоносцев»

Тарихи трилогияһына "Огнём и мечом " (1883—1884), «Потоп» (1884—1886), «Пан Володыёвский» (1887—1888) романдары инә. Был романдар поляктарға көслө тәьҫир тә, халыҡ китаптарҙы ябырылып уҡый. Бөгөн был китаптар поляк әҙәбиәте классикаһына инә. Тәүге романда Речь Посполитаның баш күтәргән Богдан Хмельницкий етәкселегендәге Запорожье казактары менән һуғышы һүрәтләнә. Икенсе өлөшөтә поляктарҙың Швеция интервенцияһы (1655—1656 йылдар7а) менән көрәше, өсөнсөһөндә поляк рыцарҙарының төрөктәр менән 1672—1673 йылдарҙағы һуғышы һүрәтләнә.

«Без догмата» (1889—1890) тигән психологик роман— декадент-аристократ тураһындағы әҫәр. Сенкевич был әҫәрҙе көндәлек формаһында яҙа, герой үҙ-үҙен анализлау менән шөғөлләнә. Лев Толстойға был әҫәр бик ныҡ оҡшай, ул романға «славяндарса ҡатын-ҡыҙға һөйөү тәфсирләү» хас тип билдәләй[8].

Был әҫәрҙәге ҡайһы бер сюжет линиялары «Семья Поланецких» (1893—1894) романында дауам ителә. Бында төрлө алыдар менән, хатта сатра аша, эшҡыуар шляхтич образы һүрәтләнә. Автор романын бик шәп тип иҫәпләмәһә лә, Рәсәйҙә ул бик популяр була[3].

«Quo vadis» (урыҫса «Камо грядеши» һәм «Куда идёшь», 1894—1896) Нерондың христиандарға ҡаршы көрәше һүрәтләнә. Автор Польшаның бойондороҡһоҙлоҡ өсөн көрәше менән христиандарҙың Нерон менән көрәше араһында параллель үткәрә. Был әҫәрҙә христиандарҙың рухи ныҡлығы менән Рим материализмы көрәшә— Польшалағы рухи яңырыуға аллегория .

Поляктар менән литвиндарҙың Тевтон ордены менән көрәшенә (XIV быуат аҙағы— XV башы) «Крестоносцы» (1897—1900) романы бағышланған. Романда поляктар герман халҡы орденын еңә, был сәйәси әһәмиәткә эйә әҫәр, сөнки был осорҙа поляк йәмғиәтен германлаштырыу сәйәсәте әүҙем алып барыла. Белгестәр был романды Сенкевичтың иң реалистик һәм ныҡлыап уйлап яҙылған әҫәр тип иҫәпләй, ләкин «Quo vadis» менән трилогия ҡыҙығыраҡ яҙылған[3].

«Омут» (1909—1910) романы 1905—1907 рус революцияһы ваҡиғаларына бағышланған, ул социалистик хәрәкәткә тәнҡит күҙлегенән сығып яҙылған.

1910—1911 йылдарҙа балалар өсөн «В дебрях Африки» («В пустыне и в джунглях») әҫәрен яҙа. Поляктарҙың Наполеон һуғыштарында ҡатнашыуы тураһындағы "Легионы " (1913—1914) романын яҙыусы тамамлап өлгөрмәй .

  • Яҙыусының 1899 йылғы портрет
    Яҙыусының
    1899 йылғы портрет
  • Әҙипкә Ченстоховалағы һәйкәл
    Әҙипкә
    Ченстоховалағы һәйкәл
  • Сенкевичтың Обленгорктағы музейы
    Сенкевичтың Обленгорктағы музейы

Әҫәрҙәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Романдары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. Историческая трилогия о Речи Посполитой
    1. «Огнём и мечом» / пол. Ogniem i mieczem (1883—1884)
    2. «Потоп» / пол. Potop (1884 — 1886)
    3. «Пан Володыёвский» / пол. Pan Wołodyjowski (1887—1888)
  2. «Без догмата» / пол. Bez dogmatu (1889—1890)
  3. «Семья Поланецких» / пол. Rodzina Połanieckich (1893—1894)
  4. «Камо грядеши» / лат. Quo vadis (1894—1896)
  5. «Крестоносцы» / пол. Krzyżacy (1897—1900)
  6. «Омуты» / пол. Wiry (1909—1910)
  7. «Легионы» / пол. Legiony (1913—1914)

Повестары һәм хикәйәләре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. «Напрасно» / пол. Na marne (1872)
  2. «Юморески из портфеля Воршиллы» / пол. Humoreski z teki Worszyłły (1872)
  3. «Старый слуга» / пол. Stary sługa (1875)
  4. «Письма из путешествия» / пол. Listy z podróży (1876—1878)
  5. «Ганя» / пол. Hania (1876)
  6. «Селим Мирза» / пол. Selim Mirza (1877)
  7. «Эскизы углем» / пол. Szkice węglem (1877)
  8. «Янко-музыкант» / пол. Janko Muzykant (1878)
  9. «Из дневника познанского учителя» / пол. Z pamiętnika poznańsķiego nauczyciela (1879)
  10. «В прериях» / пол. Przez stepy (1879)
  11. «За хлебом» / пол. Za chlebem (1880)
  12. «Фонарщик на маяке» / пол. Latarnik (1881)
  13. «Бартек-победитель» / пол. Bartek Zwycięzca (1882)
  14. «Ангел» / пол. Jamioł (1882)
  15. «Та третья» / пол. Ta trzecia (1888)
  16. «Сахем» / пол. Sachem (1889)
  17. «Воспоминание о Марипозе» / пол. Wspomnienie z Maripozy (1889)
  18. «В пустыне и пуще» / пол. W pustyni i w puszczy (1910—1911)

Күп томлы баҫмалары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Сенкевич Генрик. Собр. соч. в 9 томах. М.: Художественная лит-ра, 1983—1985.
  • Сенкевич Генрик. Собр. соч. в 9 томах. М.: Терра-Книжный клуб, 1998. — ISBN 5-300-00745-5

Экранлаштырыу

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Генрик Сенкевичтың экранлаштырылған китаптары исемлегенә уның әҫәрҙәре буйынса төшөрөлгән билдәле фильмдар индрелгән.

Исемлек

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Йыл Русса исеме Оригиналдың исеме Ил Роман Төшөрөүсе төркөм Башҡа иҫкәрмәләр
1902 Quo Vadis? Франция Камо грядеши (роман) Черно-белый, немой
1912 Quo Vadis?

Италия Камо грядеши (роман) Черно-белый, немой
1912 Krwawa dola Польша Наброски углём Черно-белый, немой
1915 Потоп Россия Потоп (роман) Иван Мозжухин Черно-белый, немой
1920 Anna Италия Черно-белый, немой
1921 Na jasnym brzegu Польша Новелла Черно-белый, немой
1923 Bartek Zwyciezca Польша Бартек-Победитель Черно-белый, немой
1925 Quo Vadis? Италия Камо грядеши (роман) Реж. Габриеллино д’Аннунцио
1930 Janko Muzykant Польша Янко-музыкант
1932 The Sign of the Cross США Камо грядеши (роман)
(не экранизация, но с активным
использованием переработанного романа) 		Снимались Клодет Кольбер, Фредрик Марч, Чарлз Лоутон (Нерон). Судя по театральным мемуарам, на рубеже XIX—XX была популярна пьеса по мотивам романа (но с трагической концовкой). По ней, видимо, и cнят фильм Номинирован на Оскар
1951 Камо грядеши (фильм, 1951) Quo Vadis США Камо грядеши (роман) Роберт Тейлор, Дебора Керр, Элизабет Тейлор, Питер Устинов Номинирован на 8 оскаров
1956 Эскизы углём Szkice weglem Польша Эскизы углём
1960 Крестоносцы (фильм) Krzyzacy Польша Крестоносцы (роман)
1963 Col ferro e col fuoco Италия Огнём и мечом (роман)
1969 Пан Володыёвский (фильм) Pan Wolodyjowski Польша Пан Володыёвский (роман) Фильм Ежи Гофмана
1973 W pustyni i w puszczy Польша В пустыне и пуще
1974 Потоп (фильм) Potop Польша Потоп (роман) Фильм Ежи Гофмана, номинирован на Оскар
1974 W pustyni i w puszczy Польша В пустыне и пуще Телесериал
1985 Quo Vadis Италия Камо грядеши (роман) Клаус Мария Брандауэр (император Нерон) Телесериал
1999 Огнём и мечом (фильм) Ogniem i mieczem Польша Огнём и мечом (роман) Фильм Ежи Гофмана
2001 W pustyni i w puszczy Польша В пустыне и пуще
2001 Quo Vadis? Польша Камо грядеши (роман)
2002 W pustyni i w puszczy Польша В пустыне и пуще Телесериал

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 Сенкевич Генрих (Генрик) Иосифович (историческая справка) (билдәһеҙ). Рәсәй Фәндәр академияһы (2 декабрь 2002). Дата обращения: 7 август 2012. Архивировано 17 август 2012 года.
  2. ↑ Советский энциклопедический словарь / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1986. — С. 1195. — 1600 с. — 2 500 000 экз. — ISBN ИБ№115.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Стахеев Б. Генрик Сенкевич. Вступительная статья к Собранию сочинений в 9 томах. Т. 1. М.: Художественная литература, 1983. С. 5-32.
  4. ↑ Ҡалып:Из КЛЭ Т. 6. М., 1971. — С. 757—758.
  5. ↑ Ahmet Ersoy; Maciej Gorny; Vangelis Kechriotis. Modernism: Representations of National Culture (инг.). — Central European University Press (инг.)баш., 2010. — P. 164. — ISBN 978-963-7326-64-6.
  6. ↑ 6,0 6,1 Горский И. К. Польская литература. В издании: История всемирной литературы. Т. 7. М: Наука, 1991. С. 479—480.
  7. ↑ Генрик Сенкевич. Собрание сочинений в 9 томах. Т. 1. М.: Художественная литература, 1983. С. 397.
  8. ↑ Толстой Л. Н. Полное собрание сочинений. Том 51. Дневник и Записные книжки, 1890. М.: Государственное издательство художественной литературы, 1952. С. 140.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡалып:Романы Генрика Сенкевича Ҡалып:Нобелевская премия по литературе 1901—1925

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Генрик_Сенкевич&oldid=1032290» битенән алынған