Потсдам конференцияһы

Потсдам конференцияһы
У. Черчилль, Г. Трумэн, И. В. Сталин. Потсдам, 23 июля 1945 года
Үткәрелеү ваҡыты	17 июля — 2 августа 1945 года
Үткәрелгән урыны	Цецилиенхоф, Потсдам, Германия
Ҡатнашыусылар	СССР АҠШ Бөйөк Британия
Нәтижә	Декларация и Соглашение
Эҙмә-эҙлеклелек
← Сан-Францисская конференция
Потсдам конференцияһы Викиһаҡлағыста

Потсдам конференцияһы (йәки Берлин конференцияһы) (рус. Потсдамская конференция; 17 июль—2 август 1945 йыл) — Икенсе донъя һуғышында Гитлерға ҡаршы коалицияның өс иң ҙур державаһы — «ҙур өсәү» лидерҙарының өсөнсө һәм һуңғы рәсми осрашыуы.

Конференцияла СССР халыҡ комиссарҙары Советы һәм Дәүләт оборона комитеты рәйесе И. В. Сталин, АҠШ президенты Г. Трумэн, Бөйөк Британия премьер-министры У. Черчилль (25 июлгә тиклем) һәм К. Эттли (28 июлдән) ҡатнаша. Потсдам конференцияһы Гитлер Германияһын еңгәндән һуң һәм СССР Япония менән һуғышҡа ингәнсе Европала һәм бөтә донъяла тыныслыҡ һәм хәүефһеҙлек программаһын әҙерләү өсөн үткәрелә. Конференция 1945 йылдың 17 июленән 2 авгусына тиклем еңелгән Германияның емерелгән баш ҡалаһы Берлин янында, Потсдам ҡалаһында, Цецилиенхоф һарайында үтә.

Потсдам конференцияһының көн тәртибенә тәү сиратта еңелеүсе Германияға ҡағылышлы мәсьәләләр инә: немецтарҙың сәйәси тормошон тыныслыҡ һөйөүсе һәм демократик нигеҙҙә үҙгәртеп ҡороу, илде хәрби-иҡтисади яҡтан ҡоралһыҙландырыу һәм башҡа илдәргә килтерелгән матди зыянды өлөшләтә булһа ла ҡаплау, шулай уҡ эшмәкәрлеге иҫәпһеҙ-һанһыҙ бәлә-ҡазаларға һәм кешелек ғазаптарына әйләнгән нацист енәйәтселәренә хөкөм язаһы биреү.Потсдамда үткән конференцияла шулай уҡ Германия яғында һуғышҡан илдәр Италия, Болгария, Венгрия, Румыния һәм Финляндия менән мөнәсәбәттәрҙе тыныс хәл итеү мәсьәләләре тикшерелә. Конференцияла ҡатнашыусылар шулай уҡ Австрияның дәүләт үҙаллылығын тергеҙеү, шулай уҡ Польша һәм Югославияның союздаш илдәрен тергеҙеүҙә һәм үҫтереүҙә ярҙам итеү мәсьәләһе буйынса фекер алыша.

Әҙерлек этабы

Яңы баҡсала Цецилиенхоф һарайы — Потсдам конференцияһын үткәреү урыны

Нойбабельсбергта Сталин виллаһы

Нойбабельсбергта Трумэн виллаһы

Нойбабельсбергта Черчилль виллаһы Грибницзе күле эргәһендә

Тәүге ике «ҙур өсәү» осрашыуы 1943 йылдың аҙағында Тәһранда һәм 1945 йылдың башында Ялтала үтә. СССР, АҠШ һәм Бөйөк Британия хөкүмәттәре башлыҡтарының яңы осрашыуы кәрәклеге тураһындағы мәсьәлә, ул шартлы рәүештә «Терминал» тип атала, Гитлер Германияһы капитуляцияһынан һуң тиҙ арала тикшерелә башлай.,. У. Черчилль 1945 йылдың 11 майында Г. Трумэнға яҙған хатында «ҙур өсәүҙең» осрашыуын Германияның емерелмәгән ҡалаһында, ләкин психологик өҫтөнлөктө тәьмин итеү өсөн рус хәрби зонаһынан ситтә үткәрергә тәҡдим итә. Ләкин американдар ҙа, британлылар ҙа ҡабул итеүсе яҡтың функцияларын үҙ өҫтөнә алырға теләмәй, һәм, ахыр сиктә, И. В. Сталин тәҡдиме буйынса осрашыуҙы Берлин тирәһендә ойошторорға ҡарар ителә. И. В. Сталин фекеренсә был уңайлы һәм сәйәси яҡтан дөрөҫ була.

Потсдамда саммитты әҙерләү буйынса төп эш «Пальма» операцияһы булараҡ билдәләнә, дәүләт именлеге хеҙмәткәрҙәренә — СССР эске эштәр халыҡ комиссары урынбаҫары С. Н. Кругловҡа һәм Сталиндың шәхси һаҡ начальнигы Н. С. Власикҡа йөкмәтелә. Потсдам конференцияһын әҙерләү буйынса эш планы СССР эске эштәр халыҡ комиссары Л. П. Берия бойороғо менән 1945 йылдың 6 июне раҫлана. Өс державаның хөкүмәт башлыҡтары конференцияһын үткәреү өсөн һуғыш осоронда тулыһынса һаҡланып ҡалған Цецилиенхоф һарайы, кронпринц Вильгельмдың (Вильгельм (кронпринц Прусский) элекке резиденцияһы, һайлана. Цецилиенхофта 36 бина һәм өс айырым инеү урыны булған конференц-зал капиталь ремонтлана. Мәскәүҙең «Люкс» фабрикаһы етештергән түңәрәк өҫтәл ултрыштар өсөн махсус рәүештә СССР-ҙан килтерелә, ул һарайҙың ҙур залына урынлаштырыла.. Америка делегацияһын хеҙмәтләндереү өсөн кронпринц салоны бүленә, кронпринц кабинетында совет делегацияһының хеҙмәт бүлмәһе була. Совет делегацияһы өсөн биналарҙың стеналары — аҡ, американдар өсөн — зәңгәр, инглиздәрҙең алһыу төҫтәрҙә биҙәлгән. Яңы баҡсала ,Цецилиенхоф урынлашҡан урында, бик күп сәскә түтәлдәре, йөҙләгән декоратив ағастар ултыртыла. Цецилиенхоф һарайы янында Нойбабельсбергҡа шулай уҡ күп һанлы виллалар һуғыштан зыян күрмәй ҡала, унда бөтә делегацияларҙы урынлаштырырға мөмкин була. Яҡын-тирәләге территорияла шартламаған күп һанлы боеприпастар: йөҙҙәрсә авиабомба, меңдәрсә снаряд, фаустпатрондар, танкыға һәм пехотаға ҡаршы миналар зарарһыҙландырыла. И. В. Сталин Нойбабельсбергта швед архитекторы Альфред Гренандер проекты буйынса төҙөлгән тире сауҙагәре Пауль Герпих виллаһында йәшәй. Шуға ҡарамаҫтан, Г. К. Жуков хәтирәләре буйынса , И. В. Сталинға виллаға килгәс, уның элек генерал Людендорфтыҡы булыуы тураһында хәбәр ителә. Америка делегацияһы етәкселеген Потсдамда нәшриәтсе Карл Мюллер-Гроте йортонда урынлаштыралар, хәҙер ул Трумэн виллаһы һәм Фридрих Науман Фонды штаб-фатиры булараҡ билдәле. У. Черчилль Берлин банкиры Франц Урбигтың Грибницзе күленә ҡараған виллаһында урынлаша. Вилла архитектор Людвиг Мис ван Дер Роэ проекты буйынса төҙөлгән, хәҙерге Вирховштрасста.

У. Черчилль осрашыуҙы үткәреү ваҡыты тураһында борсола. Унда шәхсән үҙе ҡатнашырға теләй, ләкин Британияла 1945 йылдың 5 июлендә үтәсәк парламент һайлауҙарында консерваторҙар партияһының еңеүенә ышанып бөтмәй, шуға күрә И. В. Сталин менән Г. Трумэнға июнь уртаһында йыйылырға тәҡдим итә. 1945 йылдың 12 майындағы телеграммаһында ул АҠШ президенты Г. Трумэн осрашыуҙы әлегә АҠШ ғәскәрҙәре Германияның совет оккупация зонаһының бер өлөшөн биләгәндә һәм Европалағы инглиз-американ көстәре Алыҫ Көнсығышҡа күсереү менән көсһөҙләнмәгәндә үткәрергә саҡыра.

Г. Трумэн, үҙ сиратында, осрашыуҙы, совет яғы менән һөйләшеүҙәрҙә «атом дипломатияһын» ҡулланыу өсөн атом бомбаһы һыналғанға тиклем кисектереп тора. Потсдам конференцияһын саҡырыуҙың һуңғы датаһы — 15 июль, 1945 йылдың май аҙағында Мәскәүҙә Х. Хопкинс менән һөйләшеүҙәр алып барғанда килешелә һәм Уинстон Черчилль ризалашырға мәжбүр була. Һайлауҙа еңелгән осраҡта ла, күсәгилешлелек маҡсатында Лейбористик партия лидеры Эттли Клемент менән хатта Потсдам конференцияһына килә. К. Эттли 28 июлдә һайлауҙа еңелеүсе У. Черчиллде, Британия делегацияһы башлығын, алмаштыра.

АҠШ һәм Британия делегациялары Германияға 15 июлдә Гатов аэродромына төшә. Британия делегацияһы Германияға самолёт менән килә, Ә АҠШ делегацияһы Франция яр буйына «Куинси» крейсерында, унан АҠШ президенты «Изге һыйыр» («Священная корова») самолётында Берлинға оса. Конференция алдынан У. Черчилль һәм Г. Трумэн айырым-айырым Берлинға барып, емерелгән ҡаланы ҡарай. И. В. Сталин, В. М. Молотов һәм уларҙы оҙатып йөрөүсе кешеләр 16 июлдә төшкө сәғәттә Берлинға махсус поезда килә. Уларҙы вокзалда Германиялағы совет оккупацион ғәскәрҙәре төркөмөнөң баш командующийы маршал Г. К. Жуков, А. Я. Вышинский һәм бер нисә хәрби етәксе ҡаршы ала. 1945 йылдың 17 июлендә СССР һәм АҠШ лидерҙарының әңгәмә яҙмаһынан билдәле булыуынса, И. В. Сталин конференцияға килеүҙең тотҡарланыуын ҡытайҙар менән һөйләшеүҙәре менән аңлата. Совет делегацияһы Мәскәүҙән Берлинға тиклем 1923 километр юл үтеүсе махсус поезд бер нисә бронетранспортерҙан, һаҡ машинаһынан, штаб вагонынан, ике Сталин бронетранспортёры, ашхана һәм аҙыҡ-түлек машинаһы менән гараж вагонынан, шулай уҡ зенит орудиелары менән ике платформанан тора.

Махсус составты 80 офицер һаҡлай. Уның юлында хәүефһеҙлекте НКВД ғәскәрҙәренең 17 мең һалдаты һәм офицеры, шулай уҡ оператив составтың 1515 кешеһе тәьмин итә: тимер юлдың һәр километрында 6-15 кеше һаҡ аҫтында тора. Юл буйлап НКВД ғәскәрҙәренең 8 бронепоезы йөрөп тора.

Лидерҙар араһындағы мөнәсәбәт

(Һулдан уңға)ултыралар: Эттли, Труман, Сталин, арттан флот адмиралы Уильям Леги, СИТ ил эштәре министры Эрнест Бевин, дәүләт секретары Джеймс Бирнс ҺӘМ СССР сит ил эштәре министры Сүкеш.

Ялта конференцияһынан һуң биш ай эсендә еңеүсе илдәр лидерҙары араһындағы мөнәсәбәттәргә ҙур йоғонто яһаған бер нисә үҙгәреш: Балтик буйы, Польша, Чехословакия, Венгрия, Болгария һәм Румыния Ҡыҙыл Армия ҡулында була. Һуғыш тамамланыу менән союздаштар берҙәмлегенең өҫтөнлөгө ике ҙур держава — АҠШ һәм СССР араһындағы үҙ-ара мөнәсәбәттәр проблемаһы менән алмашына. Ике держава ихлас мөнәсәбәттәр күрһәтеүен дауам итә, ләкин улар араһында шик һәм ышанмаусанлыҡ барлыҡҡа килә

1945 йылдың 12 апрелендә Рузвельт вафат була һәм АҠШ президенты вазифаһына вице-президент Гарри Труман инә. Трумэн, Рузвелтҡа ҡарағанда, СССР-ға һәм Сталиндың ниәттәренә ҙур шик менән ҡарай. Трумэн һәм уның кәңәшселәре СССР-ҙың Көнсығыш Европалағы эшмәкәрлеген Ялтала төҙөлгән килешеүҙәргә тап килмәгән агрессив экспансионизм тип ҡарай. Потсдам конференцияһы Трумэндың Сталин менән шәхсән осрашыуының берҙән-бер осрағы була.

Һуғыштың ҙур өлөшөн Британия премьер-министры булып эшләгән Уинстон Черчиллде конференцияла 5 июлдә парламент һайлауҙары һөҙөмтәһендә власҡа килгән Клемент Эттли алмаштыра. 1940 йылдар башынан Черчиллдең СССР-ға ҡарата сәйәсәте Рузвельт сәйәсәтенән күпкә ҡатыраҡ була.

Һөйләшеүҙәр барышы

Цецилиенхофта конференц-залдың түңәрәк өҫтәле артында Потсдам конференцияһында өс еңеүсе держава делегацияһы. 1945 йылдың 17 июле

Потсдам конференцияһы Цецилиенхоф һарайында 1945 йылдың 17 июлендә 17 сәғәттә асыла. У. Черчилль һүҙҙәренсә, юғары кимәлдәге осрашыуҙы яҡтыртыу өсөн Берлинға 180-гә яҡын хәбәрсе килә. Потсдамда осрашыуҙың тәүге минуттары тантаналы мәлде төшөргән фотографтарға бирелә. Алдан әҙерләнгән протоколға ярашлы, делегациялар бер үк ваҡытта өс яҡтан һөйләшеүҙәр залына инә һәм өс держава флагтары менән биҙәлгән түңәрәк өҫтәл артында урын ала. Потсдам конференцияһында делегациялар составына өс илдең хөкүмәт башлыҡтарынан тыш сит ил эштәре министрҙары ла инә: СССР — В. М. Молотов, АҠШ — Дж. Ф. Бирнс, Британия — 25 июлгә тиклем Э. Иден, һуңынан 28 июлдән Э. Бевин һәм уларҙың урынбаҫарҙары. Потсдам конференцияһында шулай уҡ СССР-ҙың АҠШ-тағы илселәре ҡатнаша (А. А. Громыко) Һәм Британиялалағы (Ф. Т. Гусев), АҠШ-тың СССР-ҙағы илсеһе (У. А. Гарриман), Британияның СССР-ҙағы илсеһе (А. К. Керр), дипломатик учреждениелар вәкилдәре, шулай уҡ өс илдең хөкүмәт башлыҡтарын оҙатып йөрөүсе хәрби ведомстволар етәкселәре, штаб начальниктары һәм уларҙың ярҙамсылары.

Һөйләшеүҙәр бер яҡтан СССР, икенсе яҡтан Англия һәм АҠШ араһындағы ҡаршылыҡ шарттарында бара. И. В. Сталин тәҡдиме буйынса Трумэн конференция ултырыштары рәйесе итеп тәғәйенләнә. Конференцияны асыу тантанаһындағы телмәрендә үк АҠШ-ты ҡыҙыҡһындырған мәсьәләләргә иғтибар итә, һәм тик һуңынан ғына тейешле протокол фразаларын әйтеп ишеттерә.

Атом бомбаһын һынау тураһында беренсе отчёт АҠШ Президентына шартлы рәүештә 1945 йылдың 16 июлендә тапшырыла. Трумэн телеграмманан 18 июлдә, ә һуңынан генерал Л. Гровестың 21 июлдә курьер килтергән яҙма отчётынан ентекле мәғлүмәт ала. Уинстон Черчилль, АҠШ менән Бөйөк Британияның «Рәсәй менән көстәр нисбәтен тергеҙергә мөмкинлек биргән сараларҙы ҡулдарында тотҡанына» бик шатлана һәм Америка делегацияһын атом бомбаһын һынау тураһындағы мәғлүмәтте һөйләшеүҙәрҙә аргумент сифатында файҙаланырға һәм мөмкин булғандың иң ҡаты позицияһын биләргә этәрә. Г.Трумэн И. В. Сталинға 24 июлдә пленар ултырыштан һуң яңы ҡорал һынауы тураһында хәбәр итә, хатта «атом ҡоралы» йәки «ядро ҡоралы» тигән һүҙҙәрҙе әйтмәй, һәм бер генә һорау ҙа бирмәгән совет лидерының тыныс реакцияһынан төшөнкөлөккә бирелә. Г. К. Жуковтың хәтирәләре буйынса, И. В. Сталин Г. Трумэндың был мәғлүмәте буйынса В. М. Молотов фекер алышҡанда американдарҙың «үҙҙәренә хаҡ ҡуйыуын» («цену себе набивают») билдәләп китә.

Потсдам конференцияһы барышында Британияла парламент һайлауҙары арҡаһында ике көнгә тәнәфес менән бөтәһе ун өс пленар ултырыш, У. Черчилль ҡатнашлығында туғыҙ осрашыу һәм К. Эттли ҡатнашлығында тағы ла дүрт осрашыу үткәрелә. АҠШ дәүләт секретары Джеймс . Бөрнс билдәләүенсә, У. Черчилль менән К. Иденды , К. Эттли менән Э. Бевинды алмаштырыу Потсдам конференцияһы башланыуы менән сағыштырғанда бәхәсле мәсьәләләр буйынса Британия позицияһында бер ниндәй ҙә үҙгәрештәр индермәй.

Потсдам конференцияһы ҡарарҙары

Сит ил эштәре министрҙары Советын булдырыу

Сталин, Трумэн һәм Черчилль. 1945 йылдың юле

Потсдам конференцияһының көн тәртибендә тәү сиратта Европаның һуғыштан һуңғы тыныс ҡоролошо, атап әйткәндә, элекке дошман дәүләттәр менән тыныслыҡ килешеүҙәрен әҙерләү тәртибе мәсьәләләре тора. Был мәсьәләләрҙе хәл итеү өсөн Потстдам конференцияһы СССР делегацияһының ҡайһы бер төҙәтмәләрен иҫәпкә алып, Америка делегацияһының сит ил эштәре министрҙары Советын (СМИД) булдырыу тураһындағы проектын раҫлай. Был орган составына СССР, Бөйөк Британия, АҠШ, Франция һәм Ҡытайҙың тышҡы сәйәси ведомстволары башлыҡтары — БМО-ның Именлек советы ағзалары инә. Сит ил эштәре министрлығы алдына ҡуйылған беренсе бурыс: Италия, Румыния, Болгария, Венгрия һәм Финляндия өсөн тыныслыҡ килешеүҙәре төҙөү. Бынан тыш, Советҡа Германия өсөн тыныслыҡты көйләү буйынса документтар әҙерләү йөкмәтелә, Уларҙы Германия хөкүмәт ойошторолғандан һуң ҡабул итерлгә тейеш була.

Германия проблемаһы буйынса ҡарарҙар

Эттли, Трумэн һәм Сталин. 1945 йылдың июле

Германияны демилитаризациялау, демократиялаштырыу һәм денацификациялау

Германия мәсьәләһе Потсдам конференцияһының көн тәртибендә төп урынды биләй. Ялта конференцияһы Положениелары һәм Европа консультатив комиссияһы килешеүҙәре нигеҙендә Америка делегацияһы Германия менән эш итеүҙә етәкселек итеүсе сәйәси һәм иҡтисади принциптар тураһында документ проектын тәҡдим итә. Потсдам конференцияһы ваҡытында Европа консультатив комиссияһы Германияға ҡарата ҡайһы бер өҫтәмә талаптар тураһында Килешеү әҙерләй. Германияға ҡарата төп принциптарҙа Германияны демилитаризациялау, демократизациялау һәм денацификациялау буйынса мөһим саралар үткәреү ҡарала.

Германияла һуғыш производствоһы өсөн файҙаланыла алған бөтә сәнәғәтте тулыһынса ҡоралһыҙландырыу һәм бөтөрөү, Германияла сәйәси тормоштоң демократик нигеҙҙә тулыһынса реконструкцияһын әҙерләү кәрәк була.

Хәрби потенциалды юҡ иткәндән һәм монополистик берләшмәләрҙе бөтөргәндән һуң Германия эске ҡулланыу өсөн ауыл хужалығын һәм тыныс сәнәғәтте үҫтереүгә иғтибар бүлергә тейеш була. Нацист һәм милитарист эшмәкәрлеген һәм пропагандаһын булдырмау маҡсатында НСДАП (Германияның 1920—1945 йылдарҙағы фашистик сәйәси партияһы) уның филиалдары һәм контроле аҫтындағы ойошмалары юҡ ителергә, бер ниндәй формала ла тергеҙелмәһен өсөн таратылырға тейеш була. Өс державаның конференция тураһындағы хәбәрендә союздаштар бер-береһе менән килешеп, Германияның күршеләренә йәки бөтә донъяла тыныслыҡты һаҡлауға бер ҡасан да янамауы өсөн саралар күрәсәге тураһында әйтелә.

Сит ил эштәре министрҙары В. М. Молотов, Дж. Ф. Бирнс һәм <span about="#mwt80" class="nowrap" data-cx="[{&quot;adapted&quot;:true,&quot;partial&quot;:false,&quot;targetExists&quot;:true,&quot;mandatoryTargetParams&quot;:[],&quot;optionalTargetParams&quot;:[]}]" data-mw="{&quot;parts&quot;:[{&quot;template&quot;:{&quot;target&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;S&quot;,&quot;href&quot;:&quot;./Ҡалып:S&quot;},&quot;params&quot;:{&quot;1&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;Э. Иден&quot;}},&quot;i&quot;:0}}]}" data-ve-no-generated-contents="true" id="mw0Q" typeof="mw:Transclusion">Э. </span>. 1945 йылдың июле

Репарациялар

Германияла контроль механизмы тураһындағы килешеүгә ярашлы, Потсдам конференцияһы раҫлауынса, Германияла юғары власты АҠШ, Бөйөк Британия һәм Франция ҡораллы көстәренең баш командующийҙары, һәр береһе үҙ оккупация зонаһында, үҙ хөкүмәттәре ҡушыуы буйынса тормошҡа ашырасаҡ, шулай уҡ Контроль советы ағзалары вазифаһын башҡарып, дөйөм Германияға ҡағылышлы мәсьәләләрҙә бергәләп хәл итәсәк.

Совет делегацияһы контроль совет етәкселегендә провинциялар менән идара итеү буйынса эшмәкәрлекте координациялауҙы тормошҡа ашырырлыҡ үҙәк герман хакимиәтен ойоштороу тураһында проект тәҡдим итә. Дискуссия һөҙөмтәләре буйынса үҙәк герман хөкүмәтен булдырыу буйынса совет проекты кире ҡағыла, әммә финанс, транспорт, коммуникациялар, тышҡы сауҙа һәм сәнәғәт өлкәләрендә дәүләт секретары етәкселегендәге һәм Контроль советы етәкселегендә эшләгән ҡайһы бер төп административ департаменттар булдырыу маҡсатҡа ярашлы тип таныла. Потсдам конференцияһы Германияны берҙәм иҡтисади бер бөтөн итеп ҡарай һәм союз контроле аҫтында тау һәм эшкәртеү сәнәғәте продукцияһын етештереү һәм бүлеү, ауыл хужалығы, урмансылыҡ һәм балыҡсылыҡ, транспорт һәм коммуникациялар, импорт һәм экспорт, репарациялар һәм Германия өсөн хәрби-сәнәғәт потенциалын бөтөрөү буйынса дөйөм сәйәсәт әҙерләргә ниәтләй.

1945 йылдың 30 июлендәге ултырышта совет делегацияһы немец милитаризмының мәңгелек хәрби-сәнәғәт базаһы булған Рурск төбәге менән идара итеү буйынса тәҡдим менән сығыш яһай. Британия һәм АҠШ СССР-ҙың был тәҡдиме менән риза булмай, һәм мәсьәлә сит ил эштәре министрҙары советына ҡарауға ебәрелә. Артабан көнбайыш державалары Рур өҫтөнән дүрт яҡлы контроль урынлаштырыуҙан баш тарта .

Рәсәй почта маркаһы, 1995 йыл.

Ялта конференцияһында Германия һуғыш барышында союздаш милләттәргә килтерелгән зыянды ҡапларға бурыслы тигән килешеүгә өлгәшелә. Совет хөкүмәте тәҡдиме буйынса репарациялар буйынса союз-ара комиссияла фекер алышыу өсөн база сифатында 20 миллиард АҠШ доллары күләмендә репарацияларҙың дөйөм суммаһы ҡабул ителә, өҫтәүенә был сумманың 50 проценты Советтар союзына тура килә. Потсдам конференцияһында Америка делегацияһы репарациялар мәсьәләһе буйынса үҙ позицияһын үҙгәртә һәм һәр дәүләт өсөн уларҙың аныҡ суммаһын билдәләүгә ҡаршы сыға. Америкалылар Германияны оккупациялаған дүрт дәүләттең һәр береһе үҙ зонаһынан ғына репарация дәғүәләрен ҡәнәғәтләндереү өсөн зоналар буйынса репарациялар алыу принцибын ҡабул итергә тәҡдим итә. Британия Потсдам конференцияһында репарациялар мәсьәләһе буйынса ниндәй ҙә булһа тәҡдимдәрҙән тыйыла, ләкин ғәмәлдә АҠШ-ты хуплай. Союздаштар араһында һуғыш СССР иҡтисадына иң ҙур иҡтисади зыян килтерә, ә Германияның төп ҡеүәтле иҡтисади райондары көнбайышта урынлашҡан. Бер яҡтан, АҠШ һәм Британия СССР иҡтисадын нығытырға теләмәй, ә икенсе яҡтан, Германияның көнбайыш оккупация зоналарының хәрби-сәнәғәт потенциалын көсһөҙләндерергә ҡаршы.

Совет делегацияһы репарацияларҙы һәр хөкүмәт тәү сиратта оккупация зонаһында ала тигән тәҡдим менән ризалаша, ләкин репарация иҫәбенә Көнбайыш Германиянан ҡорамалдар килтереүҙе талап итә. Ваҡытлыса территорияла булған американдар һәм британлылар совет оккупацияһы зонаһынан совет ғәскәрҙәре уны баҫып алғанға тиклем, унан күп ҡорамалдар алып сығалар һәм Совет яғы Потсдам конференцияһында АҠШ һәм Британия вәкилдәренә был ҡорамалдарҙың исемлеген тапшыра. Бынан тыш, совет яғы көнбайыш зоналарҙағы сәнәғәт һәм транспорт предприятиеларының 500 миллион АҠШ доллары суммаһындағы акцияларын, шулай уҡ Германияның сит ил инвестицияларының 30 процентын һәм союздаштар ҡарамағына килгән немец алтынының 30 процентын тапшырыуҙы талап итә. Киҫкен бәхәстәрҙән һуң, компромисс һөҙөмтәһендә, Потсдам конференцияһында репарациялар тураһында махсус килешеүгә ҡул ҡуйыла.

Германия хәрби-диңгеҙ һәм сауҙа флоттарын бүлеү

Совет делегацияһы конференцияның фекер алышыуына Британия ҡарамағында ҡалған герман флотын бүлеү мәсьәләһен индерә. Яҡтар тигеҙ өлөшкә бүлеү тураһында килешә, ләкин Японияға ҡаршы һуғыш мәнфәғәтендә уны тормошҡа ашырыуҙы кисектереп торалар. У. Черчиллдең тәҡдиме буйынса Германия һыу аҫты кәмәләре, яңы өлгөләренән башҡа, юҡ ителергә тейеш була. Германияның сауҙа флоты судноларын бүлеүгә ҡағылышлы тәҡдимдәр әҙерләү өсөн өс хәрби-диңгеҙ комиссияһы ойошторола.

Кёнигсбер районын СССР-ға тапшырыу

Тәһран конференцияһында Франклин Рузвельт һәм Уинстон Черчилль СССР хәүефһеҙлеген һәм Европа именлеген тәьмин итеү маҡсатында, Кёнигсберг ҡалаһын һәм уның тирә-яғын Советтар Союзына күсереүгә ризалыҡ бирә. Г. Трумэн һәм Уинстон Черчилль был килешеүҙе тағы бер тапҡыр Потсдамда раҫлайҙар.

Төп хәрби енәйәтселәр исемлеге

Совет делегацияһы төп хәрби енәйәтселәр тураһындағы мәсьәлә буйынса британ проектына ярҙам белдерә, ләкин уларҙың исемдәрен һанап сығыуҙы талап итә: Г. Геринг, Р. Гесс, И. Риббентроп, А. Розенберг, В. Кейтель һәм башҡалар.

Сталин фекеренсә, был мәсьәлә буйынса союздаштарҙың өндәшмәүе ваҡ енәйәтселәрҙән үс алып, төп енәйәтселәрҙе ҡотҡарыу ниәте тип баһалана. СССР тәҡдиме буйынса Потсдам конференцияһы хәрби енәйәтселәрҙең беренсе исемлеген 1945 йылдың 1 сентябренән дә һуңға ҡалмайынса баҫтырырға ҡарар итә. Халыҡ-ара хәрби трибунал 1945 йылдың 8 авгусында ойошторола.

Рәсәй Банкы Тәңкәһе, 1995

Потсдам конференцияһы йомғаҡтары һәм әһәмиәте

Потсдам конференцияһы һөҙөмтәләре буйынса 1945 йылдың 1 авгусында СССР, АҠШ һәм Бөйөк Британия хөкүмәттәре башлыҡтары өс державаның Берлин конференцияһы тураһында Протоколға һәм Хәбәргә ҡул ҡуя. Август башында Потсдам конференцияһының документтары Францияға ҡушылырға тәҡдим менән ебәрелә. Франция принципиаль ризалығын белдерә. Потсдам конференцияһының ҡарарҙары баҫылғандан һуң донъяның башҡа дәүләттәрендә лә хуплау таба.

Потсдамда Европала тыныслыҡ һәм хәүефһеҙлекте раҫлауҙың демократик принциптары таныла: Европа континентында хәүефһеҙлектең төп шарты — герман милитаризмының тергеҙелеүенә юл ҡуймау, ә дәүләттәр араһындағы мөнәсәбәттәр суверенитет һәм милли бойондороҡһоҙлоҡ, тиң хоҡуҡлылыҡ һәм эске эштәргә ҡыҫылмау принциптарына ҡоролорға тейеш.

Потсдам конференцияһы бөйөк державалар араһындағы хеҙмәттәшлектең ҡеүәтле миҫалы булып тора, ул фашизмды еңергә ярҙам итә һәм һуғыштан һуңғы тыныслыҡ һәм хәүефһеҙлек гарантияһы булырға тейеш була. Потсдам конференцияһы идеологик айырмаларға ҡарамаҫтан, бәхәсле мәсьәләләрҙе һөйләшеүҙәр аша хәл итергә мөмкин һәм кәрәклеген күрһәтә. Потсдам конференцияһы Европала һәм бөтә донъяла көстәрҙең яңы нисбәтен һәм халыҡ-ара проблемаларҙы хәл итеүҙә социализмдың роле арта барыуын таный һәм бер үк ваҡытта икенсе донъя һуғышы буйынса союздаштар араһындағы ҡапма-ҡаршылыҡтарҙы билдәләй, ул тиҙҙән һалҡын һуғышҡа килтерә.

Әҙәбиәт

• Берлинская конференция 1945 // Великая Отечественная война 1941—1945: энциклопедия / под ред. М. М. Козлова. — М.: Советская энциклопедия, 1985. — С. 93—94. — 832 с.
• Потсдамская конференция // История Великой Отечественной войны Советского Союза 1941—1945 / под ред. С. И. Рощина. — М.: Военное издательство МО СССР, 1963. — Т. 5. — С. 448—458. — 652 с. — 223 000 экз.
• Потсдамская конференция // История дипломатии / под ред. А. А. Громыко, И. Н. Земскова, В. А. Зорина, В. С. Семёнова, М. А. Харламова. — 2-е. — М.: Политиздат, 1975. — Т. IV. — С. 664—691. — 752 с.
• Берлинская (Потсдамская) конференция руководителей трёх союзных держав — СССР, США и Великобритании // Советский Союз на международных конференциях периода Великой Отечественной войны 1941—1945 гг.: Сборник документов / под ред. под ред. А. А. Громыко, И. Н. Земскова, В. А. Крючкова, Ш. П. Санакоева, П. П. Севостьянова. — М.: Политиздат, 1984. — Т. VI. — 511 с. — 100 000 экз.
• Тегеран-Ялта-Потсдам: Сборник документов / Сост.: Ш. П. Санакоев, Б. Л. Цыбулевский. — 2-е изд. — М.: Издательство «Международные отношения», 1970. — 416 с.
• Уткин А. И. После Ялты (рус.) // Союзное государство : журнал. — 2008. — № 5 (26). — С. 30—35.
• Крис Уоллес, Митч Уайсс. Обратный отсчет. 116 дней до атомной бомбардировки Хиросимы = Chris Wallace, Mitch Weiss. Countdown 1945: The Extraordinary Story of the Atomic Bomb and the 116 Days That Changed the World. — М.: Альпина нон-фикшн, 2021. — 412 с. — ISBN 978-5-00139-508-9..
• Michael Neiberg. Potsdam: The End of World War II and the Remaking of Europe. New York: Basic Books, 2015.
• Leahy, Fleet Adm William D. I Was There: The Personal Story of the Chief of Staff to Presidents Roosevelt and Truman: Based on His Notes and Diaries Made at the Time (1950) OCLC 314294296.

Һылтанмалар

• {{Youtube|zIOjOOnwirs|Берлинская конференция. Документальный фильм реж. И. П. Копалина. 1945|log