Троцкий Лев Давидович

Троцкий Лев Давидович
рус. Лев Давидович Троцкий
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы  Совет Рәсәйе  Украина Совет Социалистик Республикаһы  СССР  Мексика
Хеҙмәт итеүе	СССР
Тыуған ваҡыттағы исеме	рус. Лейб Давидович Бронштейн
Псевдоним	Троцкий, Перо, Антид Ото, Л. Седов һәм Старик
Тыуған көнө	26 октябрь (7 ноябрь) 1879
Тыуған урыны	Береславка[d], Херсон губернаһы[d], Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	21 август 1940({{padleft:1940|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:21|2|0}})[…] (60 йәш)
Вафат булған урыны	Койоакан[d], Мехико, Мексика
Үлем төрө	һомицид[d]
Үлем сәбәбе	внутримозговое кровоизлияние[d]
Км үлтергән	Рамон Меркадер[d] һәм Сталин Иосиф Виссарионович
Ерләнгән урыны	Grave of Leon Trotsky and Natalia Sedova[d]
Атаһы	Давид Бронштейн[d]
Әсәһе	Анна Бронштейн[d]
Бер туғандары	Ольга Давыдовна Каменева[d]
Хәләл ефете	Наталья Ивановна Седова[d] һәм Александра Соколовская[d]
Балалары	Сергей Львович Седов[d], Зинаида Львовна Волкова[d], Лев Львович Седов[d] һәм Нина Львовна Невельсон[d]
Әһәмиәтле кеше	Роберт Сервис[d]
Яҙма әҫәрҙәр теле	Немец теле һәм инглизсә
Место содержания под стражей	Амхерстский лагерь для интернированных[d] һәм Петропавловск нығытмаһы
Һөнәр төрө	сәйәсмән, дипломат, автобиограф, фәлсәфәсе, революционер, хәрби хеҙмәткәр, тарихсы, журналист, яҙыусы
Биләгән вазифаһы	народный комиссар[d], Главы военного ведомства СССР[d], Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы ағзаһы[d], член Политбюро ЦК КПСС[d], член Политбюро ЦК КПСС[d] һәм член Политбюро ЦК КПСС[d]
Уҡыу йорто	Одесский национальный университет имени И. И. Мечникова[d]
Әүҙемлек урыны	Санкт-Петербург һәм Мәскәү
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Рәсәй социал-демократик эшселәр фирҡәһе[d], Советтар Союзы Коммунистар партияһы, Рәсәй социал-демократик эшселәр (большевиктар) партияһы һәм Швейцария социал-демократик партияһы[d]
Ҡатнашыусы	II съезд РСДРП[d], РСДРП-ның V съезы[d], VII съезд РКП(б)[d], РКП(б)-ның XI съезы[d] һәм РКП(б)-ның XII съезы[d]
Хәрби звание	генерал[d]
Һуғыш/алыш	Рәсәйҙә Граждандар һуғышы, Урыҫ революцияһы, Октябрь революцияһы һәм Совет-поляк һуғышы
Ғәскәр төрө	Эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл армияһы
Әҫәрҙәр исемлеге	Библиография Льва Троцкого[d]
Архивы хранятся в	Халыҡ-ара социаль тарихы институты[d]
Сәнғәт йүнәлеше	троцкизм[d]
Ойошма ағзаһы	РКП(б) һәм ВКП(б)-ла һул оппозиция[d] һәм Общество старых большевиков[d]
Сәйәси идеология	троцкизм[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Бейеклеге/буйы	176 сантиметр
Тасуирлау биттәре	marxists.org/chinese/len… marxists.org/chinese/tro… marxist.com/lenin-and-tr… newinternationalism.net/… thenewslens.com/article/… global.udn.com/global_vi… aisixiang.com/data/89545… marxists.org/chinese/lou… aboluowang.com/2019/0212…
Библиография	Библиография работ о Троцком[d]
Йөҙ ҡылдары	борода в стиле ван Дейка[d]
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы	Leon Trotsky
Троцкий Лев Давидович Викимилектә

Троцкий Лев Давидович (партия псевдонимдары: Перо́, Антид Ото, Л. Седо́в, Стари́к, тыуған ваҡыттағы исеме — Бронштейн Лейба Давидович, 26 октябрь 1897 йыл — 21 август 1940 йыл) — Рәсәй революционеры, совет дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре, марксизмдың бер йүнәлеше - троцкизм идеологы.

Башта конституцион монархист, һуңынан искровец, меньшевик, Август блогын ойоштороусыһы, межрайонец. Монархия ҡоролошо осоронда ике тапҡыр һөргөнсө, 1905 йылда барлыҡ гражданлыҡ хоҡуҡтарынан мәхрүм ителә. 1905 һәм 1917 йылдарҙа — Петросовет рәйесе. 1917 йылғы Октябрь революцияһын ойоштороусыларҙың береһе, Ҡыҙыл армияға нигеҙ һалыусырҙың береһе . Ойоштороусырының һәм идеологтарының береһе. Коминтернды ойоштороусыларҙың һәм идеологтарының береһе, уның исполкомының ағзаһы. Тәүге Совет хөкүмәтендә — сит ил эштәре буйынса халыҡ комиссары, һуңынан, 1918—1925 йылдарҙа — хәрби һәм диңгеҙ эштәре буйынса халыҡ комиссары, РСФСР, артабан СССР Реввоенсоветы рәйесе. 1923 йылдан — партия эсендәге һул оппозицияһы лидеры («Яңы курс»). 1919—1926 йылдарҙа ВКП(б) Үҙәк Комитеты Политбюроһы ағзаһы. 1927 йылда бөтә вазифаларынан бушатыла һәм һөргөнгә ебәрелә ; СССР 1929 йылда сит илгә һөрөлә. 1932 йылда совет гражданлығынан мәхрүм ителә.

CCСР-ҙан ҡыуылғандан һуң - Дүртенсе интернационалдың ойоштороусыһы һәм төп теоретигы (1938). Рәсәйҙәге революцион хәрәкәте тарихы буйынса эштәр авторы («Беҙҙең революция», «Һатылған революция»), 1917 йылғы революция буйынса капиталь тарихи хеҙмәттәр («Урыҫ революцияһы тарихы»), әҙәби-тәнҡит мәҡәләләр («Әҙәбиәт һәм революция») ижад итеүсе, «Минең тормошом» (1930) автобиографияһы авторы. Тәүге никахы тарҡалмайынса икенсе тапҡыр өйләнә. 1940 йылдың 20 авгусында НКВД агенты Рамон Меркадер тарафынан Койоаканда (Мексика) ҡаты яралана һәм киләһе көндө вафат була.

Биографияһы

Иртә йылдары

Лев Бронштейн бала сағында, 1888 йыл

Давид Леонтьевич (1843—1922) һәм Анна Львовна (ҡыҙ фамилияһы Животовская) Бронштейндар ғаиләһендә бишенсе бала булып тыуа. Ата-әсәһе Херсон губернаһы Елисаветград өйәҙе Яновка ауылы тирәһендәге игенселек утары йәһүд колонистарынан булған бай ер биләүсе-аренаторҙар . Ата-әсәһе сығышы менән Полтава губернаһынан булалар. Полтава губернаһы. Троцкий үҙенең мемуарҙарында бала саҡта идиш телендә түгел, украин һәм урыҫ телендә һөйләшеүе тураһында яҙа.

Мәктәп йәшендәге училищеһында Изге ҡаҙаныштары буйынса ҡабул ителә. Павел Одесса, 1889 буйынса 1895 йылда унда уҡырға. Ҡала мәктәптәрен тамамлаусылар белем Николаев.

Революцион эшмәкәрлеге башы. Беренсе һөргөнө

Бронштейн, л. (Троцкийҙың; уңда) А. һәм 1897 йылда Соколовка

1896 йылда Николаев ҡалаһында Лев Бронштейн (киләсәктә — Троцкий) революцион түңәрәгендә ҡатнаша һәм урындағы эшселәр араһында пропаганда алып бара. 1897 йылда Көньяҡ-урыҫ эшселәре союзын ойоштороуҙа ҡатнаша, ә 1898 йылдың 28 ғинуарында — беренсе тапҡыр батша власы тарафынан ҡулға алына. Одесса төрмәһендә Бронштейн ике йыл үткәрә; 1899 йылдың 10 октябрендә Одесса судында Көньяҡ-Урыҫ эшселәре союзы эше буйынса «сағыштырмаса йомшаҡ» хөкөм сығарыла: дүрт төп ғәйепләнеүсе (Бронштейн, Александра Соколовская һәм уның ике ағаһы) Көнсығыш Себергә (Иркутск губернаһы) дүрт йылға һөрөлә, ә ҡалғандар , ә ҡалғандар (Шолом Абрамов Зив һәм Шмуйл Берков Гуревич) ике йылға һөргөнгә ебәрелә, ә ҡайһы берҙәрен Николаевтан полиция күҙәтеүе аҫтына ҡыуып сығаралар.

1900—1902 йылдарҙа Иркутск губернаһында үткәрә, һөргөндә ул Соколовская менән никахҡа инә һәм үҙаллы белемен камиллаштыра (шул иҫәптән марксизм классиктары әҫәрҙәре менән таныша), шулай уҡ журналистика эшмәкәрлеге менән шөғөлләнә. Редакция йомоштары буйынса ауылдан ауылға сәйәхәт итеп, күп кенә элекке һәм буласаҡ революцион эшмәкәрҙәре менән бәйләнешкә инә, шул иҫәптән, М. Урицкий һәм Ф. Дзержинский менән.

Троцкий Себерҙә (1900)

Буласаҡ наркомдың Европала нәшер ителгән хеҙмәттәре һәм уның Иркутскиҙа күмәк кеше алдындағы сығыштары йәш революционерға РСДРП етәкселеренең иғтибарын йәлеп итә: уға Сириянан ҡасып китергә ярҙам итәләр. Ялған паспортына Троцкий фамилияһын яҙҙырып алған Лев Бронштейн башта Венала, һуңғараҡ — Лондонда йәшәй башлай. Троцкий фамилияһы Одесса төрмәһе өлкән надзирателе исеменән алынған. Бында ул тәүге тапҡыр яңыраҡ ҡына «Что делать?» китабын баҫтырып сығарған Владимир Ленин менән таныша.

Беренсе эмиграция

Лондонда Троцкий гәзит хеҙмәткәре була, рефераттар менән эмигранттар йыйылыштарында сығыш яһай һәм бик тиҙҙән билдәлелек ала. Троцкий үҙе хәтерләүенсә: «Лондонға мин бөтә мәғәнәләрҙә провинциал булып килеп төштөм. Сит илдә генә түгел, хатта Петербургта мин быға тиклем булғаным юҡ ине. Мәскәүҙә йәки Киевта мин бары тик төрмәлә генә йәшәнем». А. В. Луначарский йәш Троцкий тураһында былай тип яҙа:

«Искра» редакцияһында «бабайҙар» (Г. В. Плеханов, п. Б. Аксельрод, В. И. Засулич) һәм «йәштәр» " (В. И. Ленин, Ю. О. Мартов и А. Н. Потресов) араһындағы бөтмәҫ низағтарҙы бөтөрөү маҡсатында Ленин Троцкийҙы редколлегияның етенсе ағзаһы итеп саҡырырға мәжбүр итә; әммә редколлегия ағзалары риза булыуға ҡарамаҫтан, Плеханов ультиматив рәүештә Троцкийға ҡаршы сыға.

РСДРП-ның II съезында 1903 йылдың йәйендә Троцкий Ленинға бик ныҡ хеҙмәттәшлек итә, хата бының өсөн Д. Рязанов уға «Ленин суҡмары» тигән исем бирә. Әммә Ленин тәҡдим иткән яңы редколлегия составы (редколлегияға Плехано, Ленин һәм Мартов индерелә, Аксельрод һәм Засулич сығарыла) менән риза булмаған Троцкий үпкәләгән аҙсылыҡ яғына күсергә һәм Лениндың ойоштороу пландарына тәнҡит күҙелегенән ҡарарға мәжбүр була.

1903 йылда Парижда Троцкий Наталья Седоваға өйләнә (был никах теркәлмәй, сөнки Троцкий А. Н. Соколовская менән бер ҡасан да айырылышмай).

1904 йылда большевиктар һәм меньшевиктар араһында етди сәйәси ҡапма-ҡаршылыҡтар барлыҡҡа килә һәм Троцкий меньшевиктарҙан ситләшеп, А. Л. Парвус менән яҡынлаша (Парвус "перманент революцияһы " теорияһы менән мауыға). Шул уҡ ваҡытта Парвус менән берлектә партияның берләшеүе өсөн сығыш яһай, сөнки революция күп кенә ҡапма-ҡаршылыҡтарҙы юҡҡа сығара, тип өмөтләнә.

Испанияла

«Беҙҙең сәйәси бурыстар» (1904)

1904 йылда Троцкийҙың «Беҙҙең сәйәси бурыстар» исемле брошюраһы донъя күрә — Владимир Лениндың «Бер аҙым алға, ике аҙым артҡа» хеҙмәтенә яуап ". Китабында Троцкий РСДРП-лағы бүленеүҙәргә ҡаршы сыға һәм Ленинды әлеге бүленеүҙә ғәйепләй. Брошюрала Троцкий үҙенең «централизм» программаһы менән сыға, бынан тыш ул Ленин идеялары һәм француз якобинистары принциптары араһында бик күп дөйөм нәмәләрҙе күреп (шиклелек, түҙмәүсәнлек, власты яратыу һәм башҡалар), яңы террор тулҡынын башлауға һәләтле «ағыуланыуҙан» иҫкәртә.

Ленин үҙе китапты асыу менән ҡаршы ала. Ҡайһы бер тикшереүселәр «ҡалаларҙың» феномены анализ РСДРП(б), троцкий үткәреп, партияның принцип нигеҙендә төҙөү сифатын тәнҡиткә өсөн ленин мираҫына теоретик һәм ул. Китап күп кенә донъя телдәрен тәржемә ителә һәм күп тапҡыр ҡабаттан нәшер ителә . 1990 йылда СССР-ҙа брошюраның франгменттарын үҙ эсенә алған «Урыҫ революцияһы тарихына» йыйынтығы нәшер ителә.

1905—1907 йылдарҙағы Революция

Троцкий Петербург эшселәр депутаттары араһында (1905)

1905—1907 йылдарҙағы революцион ваҡиғалары башланған осорҙа Троцкий Швейцарияла эмиграцияла була. Социалистик эмигранттар араһынан ул беренселәрҙән булып Рәсәй империяһы территорияһына килеп етә һәм Санкт-Петербургта үҙенең «Ваҡытлы революцион хөкүмәте» буйынса лозунгын (перманент ревоюцияһы теорияһына бәйле) яҡлап сығыштар яһай башлай. Петербургтағы социал-демократик ойошмаһы юҡҡа сыҡҡандан һымаҡ революционер Финляндияға ҡасырға мәжбүр була.

Көҙгәһән, Октябрь манифестын иғлан иткәнгә тиклем, Троцкий Санкт-Петербургка әйләнеп ҡайта һәм яңыраҡ булдырылған һайлау органы — Петербург Эшсе депутаттар Советы — эшендә әүҙем ҡатнаша башлай; бынан тыш, ул журналистика менән шөғөлләнә һәм бер үк ваҡытта өс гәзиттә хеҙмәттәшлек итә: «Русская газета», «Начало» һәм Совет органы «Известия» гәзитендә. Троцкий мөхәррирләгән Финанс манифесты баҫтырылып сығарылғандан һуң Совет ағзалары Рәсәй империяһы властары тарафынан ҡулға алына һәм хөкөм ителә. 1906 йылда Троцкий был бөтә гражданлыҡ хоҡуҡтарынан мәхрүм ителеп, мәңгелеккә Себергә һөрөлә. Һөргөнгә китеп барған юлда ул ҡаса. Биографтар 1905 йылғы ваҡиғалар тураһында Октябрь революцияһын ойоштороусыларҙың береһе булған Троцкий өсөн «хәл иткес осор», тип һанай.

Икенсе эмиграция

Вена «Правда»һы

Троцкий Венала «Правда» гәзитен уҡый.

1905 йылдан һуңғы бер нисә йыл дауамында Троцкий журналистик эшмәкәрлеге менән шөғөлләнә: ул «Правда: Рабочая газета» легаль булмаған социал-демократик гәзитен сығара башлай, гәзит "киң эшсе даирәләренә"тәғәйенләнә һәм башта Женевала, артабан — Львовта 1908 йылдың октябренән 1912 йылдың апреленә тиклем нәшер ителә; сит ил бүлеген Адольф Иоффе алып бара. Башта гәзит «Спилки» органы була (Украин социал-демократик союзы органы), 1910 йылда ҡыҫҡа ваҡытҡа ысынында РСДРП Үҙәк Комитетының органы булып китә (уның редколлегияһы составына Үҙәк Комитеты ағзаһы Лев Каменев индерелә); рәсми рәүештә әлеге статус бирелмәй. Баҫманы Үҙәк Комитеты һәм шулай уҡ халыҡ-ара социалитсик ойошмалар һәм шәхси кешеләр финанслай.

«Правда» мәҡәләләре Рәсәй властарының эске һәм тышҡы сәйәсәтен сағылдыра, шулай уҡ РСДРП-лағы фракция көрәше менән бәйле партия мәсьәләләрен сағылдыра. Дөйөм алғанда, ХХ быуат башында әлеге гәзит күп кенә кешеләргә оҡшап ҡала. 1912 йылда Владимир Ленин башланғысы менән Санкт-Петербургта ошо уҡ исемле гәзит сыға башлағас (шул уҡ исемде ҡулланыу ҙур бәхәстәр тыуҙыра), иҫке баҫма «Вена „Правдаһы“» исемен йөрөтә башлай. . Совет "Бөтә Союз коммунистар партияһы (большевиктар). Ҡыҫҡа курс"ында (1938) Вена «Правда»һы «Троцкизмға ҡаршы большевиктарҙың көрәше» бүлегендә телгә алына.

Август блогы

РСДРП-ның бүлгеләнеүенә ҡаршы Бунд белдереүе менән «Голос Социал-Демократ тауышы». (1911 июль)

Троцкийҙың икенсе эмиграция осоро Август блогын булдырыу менән бәйле — РСДРП-лағы төркөмдәрҙе һәм ағымдарҙы берләштереү. 1912 йылдың 12 (25) авгусынан 20 (2 сентябре) авгусында үткән Вена конференцияһында Троцкий дошманлашҡан фракцияларҙы һәм йүнәлештәрҙе (тәүге сиратта, большевиктарҙы һәм меньшевиктарҙы), формаль рәүештә берҙән-бер РСДРП-ға берләштерергә маташа.Конференция в австро-венгерской столице проходила после VI (Пражской) конференции РСДРП, созванной В. Лениным и названной её организаторами «общероссийской»; с подобной оценкой не были согласны участники Августовского блока, считавшие мероприятие в Праге сугубо фракционным, «большевистским».

Троцкийҙың блогына П. Аксельрод, Г. Алексинский, Ю. Мартов, А. Мартынов, М. Урицкий, Ю. Ларин, бер нисә меньшевик һәм большевик вәкилдәре һәм социал-демократтар инә. Троцкий әҙерләгән дөйөм сәйәси резолюцияла социал-демократия бурыстарының берҙәмлеге һыҙыҡ өҫтөнә алына һәм легаль парламент эшмәкәрлеге йәшерен революцион көрәше практикаһына тап килергә тейешлеге билдәләнә.

Әммә блогка ингән төркөмдәрҙең сәйәси яҡтан тарҡау булыуы асыҡлана һәм тиҙҙән, Латыш крайының социал-демократияһы съезы 1914 йылда блокты ташлап сығырға талап иткәндән һәм Троцкий үҙе блоктан сыҡҡандан һуң, берләшмә тарҡала. Блоктың тарҡалыуы РСДРП-ла яйлап большевистик фракцияһының йоғонтоһо көсәйеүен күрһәтә. Вена конференцияһы һәм унда ойошторолған сәйәси союз Троцкий исеме менән бәйле булыуы сәбәпле совет ваҡытында өйрәнелмәй.

Балҡан һуғыштары

Л. Троцкий (уртала) Раковский. Х. (һулдан) һәм К. Доброджану-Геря менән Бухарест ҡалаһында (1913)

1912—1913 йылдарҙа Троцкий Балкан һуғыштары тураһында бер нисә мәҡәлә яҙа, ул үҙе «Киевская мысль» гәзите корреспонденты булараҡ хәрби ғәмәлдәр зонаһында була. Троцкий Венанан беренсе осоро Балкан һуғышы дауамында уның төп «резиденцияһына» әйләнгән Софияға килә; үҙенең тәьҫораттары менән юлда уҡ бүлешә башлай. Ул осорҙа Троцкий, (Антид Ото псевдонимы аҫтында яҙа), поддерживал лозунг «Балкандар — балкан халыҡтарына!» лозунгыһын хуплай АҠШ һәм Швейцария өлгөһөндә ярымутрауҙа берҙәм федератив дәүләт төҙөү яҡлы була. Ул шулай уҡ циклын яҙа «душераздерающий» мәҡәләләре, ябай һәм шул михнәттәргә һуғышында ҡатнашыусыларға арналған «хәрби йыртҡыслыҡ», ул уның ике яҡтан һалдат һәм офицер конфликтын һүрәтләүсе. Бухарест солох килешеүенә ҡул ҡуйылған көндө Румыния баш ҡалаһында була һәм Балкандар тарихы, уларҙың ағымдағы социаль-сәйәси хәле һәм төбәктең киләсәге буйынса ҙур күләмдәге мәҡәләләр яҙа.

1912—1913 йылдарҙа Троцкий Балкан һуғыштары тураһында бер нисә мәҡәлә яҙа, ул үҙе «Киевская мысль» гәзите корреспонденты булараҡ хәрби ғәмәлдәр зонаһында була.

Троцкий 1923 йылда ошолай тип хәтерләй: «Венала бер нисә йыл дауамында булған ваҡытта мин фрейдистар менән бик яҡындан аралаштым, уларҙың хеҙмәттәрен уҡыным һәм хатта уларҙың ул ваҡыттағы ултырыштарында булдым». Ә1924йылдың аҙағында ‒ 1925 йылдың башында академик И. П. Павловҡа яҙған хатында 8 йыл дауамында З. Фрейдта психоанализ менән шөғөлләндем, тип хәбәр итә.

АҠШ

«Киевская мысль» гәзите хәбәрсеһе булараҡ Троцкийҙың хаты (Париж, 1915)

1914 йылдың 1 авгусында башланған Беренсе донъя һуғышы бөтә илдәр һәм сәйәси ағымдары социалистары алдында көтмәгәндә ҡатмарлы һорауҙар ҡуя: хәрби ғәмәлдәрҙең башланыуы сәбәптәре тураһында, һуғышҡа, хөкүмәткә ҡараш, һуғыштан сығыу юлдары буйынса һәм башҡалар. Был һорауҙар Ул ваҡытта Австро-Венгрияла йәшәгән Троцкий алдында ла ҡалҡып сыға: шул уҡ ваҡытта тиҫтәләгән йылдар социалистик хәрәкәтенең берләшеүе өсөн сығыш яһаусы булараҡ «айырыуса ауыр хәлгә» эләгә — социалистар араһында барлыҡҡа килгән «тәрән тарҡаулыҡ» уның сәйәси пландарын юҡҡа сығара. Һуғыштың беренсе аҙаналарҙа Троцкийҙы һуғыш сәбәптәренә ҡарағанда күберәк социалистарҙың һуғышҡа ҡарашы борсой.

1914 йылда, хәрби ғәмәлдәр башланыуы менән, Троцкий ғаиләһе менән Венанан Цюрих ҡалаһына ҡаса унда ул «Һуғыш һәм Интернационал» брошюраһын яҙа, әлеге хеҙмәтендә ул Көнбайыш европа социал-демократтарын үҙҙәренең хөкүмәттәрен һуғышта яҡлап сығыуы өсөн тәнҡитләй һәм "Европра Ҡушма Штаттары"н ойоштороу лозунгыһын билдәләй. гәзит сығара башлай һәм «беҙҙең һүҙебеҙ»; артабан уның менән һуғышты туҡтатыу өсөн бер нисә тапҡыр социалистик революция үҙ мәҡәлә башында әйтеп. 1915 йылдың сентябрендә Троцкий менән бергә ленин в. и . Ю. Мартов, ҡатнашыусыларҙың халыҡ-ара конференция Циммервальдский. Антивоенный позицияһын биләгән, властар алдында булған француз троцкийҙың «нежелательный бик элемент» остаҙ булыр һәм литванан Испания.

Донъя һуғышы осоронда Август блогы менән араларҙы өҙөп, Троцкий большевиктар партияһына алып килгән юлда «тәүге һәм ҡыйыу аҙымын» эшләй. Бынан тыш, революционер 1914 йылда уҡ, башҡаларҙан айырмалы рәүештә, яңы һуғыштың хәрби ғәмәлдәре оҙайлы һәм ҡанлы булыуын күҙаллай. 1917 йылғы Октябрь революцияһынан һуң хәрби корреспонденты ролендә алған тәжрибәһе совет хәрби наркомы вазифаһын биләүгә булышлыҡ итә.

«Новый мир» гәзите офисы. (1916—1917): 77 St Place Marks

1917 йылда — Испаниянан ҡыуылғандан һуң — Троцкий ғаиләһе менән Нью-Йоркта ун аҙна үткәрә. Уның килеүе урындағы матбуғатта киң яҡтыртыла. Ул бында эмигрант гәзиттәре менән хеҙмәттәшлек итә һәм Американың һуғышта ҡатнашыуына ҡаршы сыға. Ул Рәсәй империяһында ревоюцияны тиҙ арала күҙалламай, шуға күрә АҠШ-та оҙаҡҡа ҡалырға ниәтләй. Был илдең статистика мәғлүмәттәрен өйрәнеү уны Американың һуғыштан һуңғы осорҙа хәл иткес роле тураһындағы уйға килтерә. Шулай уҡ ул әүҙем сәйәси эшмәкәрлек алып бара: уның митингыларҙағы һәм «сәйәси банкеттарҙағы» сығыштары бик уңышлы үтә, ул социалистик партия ағзаларынан фекерҙәштәр төркөмөн үҙ янында туплай һәм "Синфи көрәш" исемле гәзитте булдырыуҙа ҡатнаша. Троцкий Рәсәйҙә Февраль революцияһынан һуң сәйәси эмигранттарға амнистия иғлан ителгәндән һуң АҠШ-ты ташлап сыға.

«Оратор» Троцкий ҡатнашлығындағы митинг тураһында иғлан (февраль 1917)

Рәсәйгә ҡайтыу

1917 йылдың 25 мартында Троцкий Рәсәй генераль консуллығына бара һәм урыҫ батшаһы портретын диуарҙа күрмәү сәбәпле ҙур «ҡәнәғәтлек» кисерә. Шул уө көндө Рәсәйгә ҡайтыу өсөн кәрәкле документтарҙы ала. Американ властары ҡайтыусыларға визаларҙы бик тиҙ бирәләр. Дөйөм болғанышта бөйөк Британия консуллығы ла транзит документтарын тапшыра, әммә һуңғараҡ әлеге ҡарар кире алына. АҠШ дәүләт департаменты ла күҙәтеү хеҙмәттәрен ҡайтыу юлына сыҡҡан эмигранттарға ентеклеберәк иғтибар итеүҙе талап итә башлай

27 мартта уҡ Троцкий ғаиләһе һәм АҠШ-та яҡын бәйләнештәр булдырған тағы бер нисә эмигрант менән «Христианиафиорд» пароходы бортына күтәрелә («Христианиа-Фиорд») (норв. Kristianiafjord),). Юлға сығыр алдынан Лев Тройкий АҠШ халҡын ойошорға һәм «ҡәһәр һуҡҡан, серек капиталистик хөкүмәтен ҡолатырға» саҡыра.

Галифакста ҡулға алыу

Хәрби әсирҙәр өсөн Амхерст лагеры (декабрь 1916)

Тыуған иленә ҡайтҡан саҡта Троцкий Британия властары тарафынан Канада ҡалаһы Галифакста тотҡарлана: революционер Ваҡытлы хөкүмәтте ҡолатыу маҡсатында «немец аҡсаһын» алыуҙа ғәйепләнә. Көсләүле ҡулға алыу Рәсәй матбуғатында ла, халыҡ-ара аренала ла яҡтыртыла; британ офицеры, лейтенант М. Джонс (англ. Lt. M. Jones), 1919 йылдың апрелендә Ҡыҙыл Армияһының буласаҡ башлығын ҡулға алыу ваҡиғаларының тасуирламаһын ҡалдырған:

[Троцкий] ҡаршылаша ине һәм… беҙ үҙ-ара ныҡ ҡына айҡашып алдыҡ: башта каютала, ә һуңынан палубала ла. Ике матрос уны тотоп алғайнылар — ул каюта иҙәненә йығылды ла урыҫса йән тәслим аҡыра башланы. Уның сәстәре бик оҙон ине, ул матростарҙың береһенең ҡулынан тешләргә маташҡанын күреп, мин уны сәстәренән тотоп алдым һәм тап шул мәлдә, нығыраҡ тарттым шикелле, тип уйлап өлгөрҙөм, әммә хәҙер мин уларҙы бөтөнләй йолҡоп сығармағанмын, тип үкенәм….

Лагерҙа Троцкий Германия әсирҙәре араһында агитация эшен алып бара.

Тотҡарлау һәм артабанғы азат ителеү Троцкийҙы большевиктар менән яҡынайта, ә Петроградҡа һәм Мәскәүгә ҡайтҡан башҡа социалистар артабан Британияға килмәҫкә тырышалар.

Петроградта килеү

Лев Троцкий 1917 йылда

1917 йылдың 4 майында Троцкий Петроградҡа килеп етә. Ул ваҡыттағы Финляндия сигендә уны «берләшкән интеранционалистарҙың» һәм большевиктарҙың Үҙәк Комитетының делегацияһы ҡаршы ала. Финляндия вокзалынан Петросовет ултырышына юллана, унда уға 1905 йылда Петросовет рәйесе булыуын иҫәпкә алып, кәңәшмә тауышы менән урын бирәләр.

Бик тиҙ арала Ваҡытлы хөкүмәткә тәнҡит күҙлегенән ҡараған «район-араларҙың» («межрайонцы») формаль рәүештәге лидеры булып китә. Июль ихтилалынан һуң Ваҡытлы хөкүмәт тарафынан ҡулға алына һәм шпионажда ғәйепләнә; уны Германия аша үтеүҙә ғәйепләйҙәр (әммә Млечиндың раҫлауынса, Троцкийҙың фамилияһы1917 йылда шпионажда ғәйепләнгән большевиктар исемлегендә булмай.

Петроград гарнизоны һалдаттарының большевиктар яғына күсеүендә Троцкийҙың роле бик ҙур. 1917 йылдың майынан уҡ Троцкий Кронштадт матростарына айырым иғтибар бүлә. Июль ваҡиғаларында Троцкий шәхсән үҙе эсерҙарҙың лидеры, Ваҡытлы хөкүмәттең игенселек министры В. М. Черновты, уның сәйәси дошман булыуына ҡармаҫтан, халыҡ төркөмөнән йолоп ала.

РСДРП (б)-ның VI съезында Үҙәк Комитетына һайлана (үҙе был ваҡытта төрмәлә була). Сентябрҙә Корнилов сығышы баҫтырылғандан һуң Троцкий азат ителә.

Петросовет рәйесе вазифаһындағы эшмәкәрлеге (сентябрь-декабрь 1917)

1917 йылдың сентябрь-октябрендә, «Советтарҙы большевиклаштырыу» барышында, большевиктар Петросоветта яҡынса 90 % урын алалар. 1917 йылдың 22 (9) сентябрендә Троцкий Петроград эшсе һәм һалдат депутаттары советы рәйесе итеп һайлана. 1917 йылда Троцкий шулай уҡ Предпарламентҡа һайлана, Советтарҙың II съезында һәм Ойоштороу йыйылышында делегат булараҡ ҡатнаша.

Ленин Финляндияла йәшенгән саҡта Троцкий большевиктар лидеры ролен үтәй. Предпарламентта Троцкий большевистар фракцияһын етәкләй. Троцкий Предпарламентҡа ҡаршы позицияла тора һәм большевиктар әлеге органды иңҡар итергә тейеш тип һанай. Лениндан хат алғандан һуң 7 (20) октябрҙә Предпарламент ултырышында большевиктар фракцияһы Предпарламентты ташлап сыға, тип иғлан итә.

ВРК эшмәкәрлеге. Октябрь революцияһы

1917 йылдың 12 октябрендә Троцкий Петросовет рәйесе булараҡ Петроград хәрби-революцион комитетын (ВРК) ойоштора, комитет башлыса большевиктарҙан һәм һул эсерҙарҙан тора. ВРК ҡораллы ихтилалды әҙерләүсе орган булып тора. Күҙ буяу өсөн ВРК формаль рәүештә Петросоветҡа буйһона, уның рәйесе итеп һул эсер Лазимир П. Е. тәғәйенләнә. ВРК-ны булдырыуҙың сәбәптәре араһында немецтарҙың Петроградҡа һөжүм итеү ихтималлығы йәки Корнилов сығышының ҡабатланыуы булып тора.

Л. Д. Троцкийға шарж, 1923

ВРК Петроград гарнизоны частарын үҙ яғына йәлеп итеү буйынса эш башлай һәм 16 октябрҙә Петросовет рәйесе Троцкий ҡыҙылгвардеецтарға 5 мең мылтыҡ бирергә бойора.

Финляндиянан Ленин ихтилалды кисекмәҫтән башларға талап итә. Троцкий Советтарҙың Бөтә Рәсәй эшсе һәм һалдат депутаттары съезына тиклем кисектереп торорға тәҡдим итә һәм Үҙәк Комитеттың күпселеген үҙ яғына ауҙарыуға өлгәшә.

21 - 23 октябре осоронда большевиктар икеләнгән һалдаттар араһында бер нисә митинг үткәрә. 24 октябрҙә ВРК үҙ-ара килешелмәгән Петроград хәрби округы бойороҡтары ғәмәлдән сығарыла, тип иғлан итә. Троцкийҙың ораторлыҡ оҫталығы әлеге этапта большевиктарға икеләнгән частарҙы үҙ яғына күсереүгә булышлыҡ итә. Ошондай сығыштарҙың шаһиты, меньшевик Суханов Н. Н. үҙенең «Революция тураһындағы яҙмалар» эшендә билдәләп үтә:

«Совет власы окоп тормошон бөтөрәсәк. Ул ер бирер һәм эске ҡыйралышты бөтөрөр. Совет власы илдә ни бар — барыһын да ярлы-ябағаға һәм окопсыларға бирер. Һиндә, буржуй, ике толоп — береһен һалдатҡа бир. Һинең йылы итектәрең бармы? Өйҙә ултырып тор. Итектәрең эшсегә кәрәк.…»

Зал экстазда тиерлек. Хәҙер бер ниндәй алдан һөйләшеүһеҙ ниндәйҙер революцион гимнын йырлай башлар һымаҡ… Резолюция тәҡдим ителә: эшсе-крәҫтиән эше өсөн һуңғы ҡан тамсыһына тиклем торорға… Кем за? Меңләгән халыҡ төркөмө, бер кешеләй, ҡулдарын үргә сөйә.

23 октябрҙә Троцкий шәхсән үҙе Петропавловск ҡәлғәһе гарнизонын үҙ яғына ауҙара. Әлеге гарнизон буйынса большевиктар бик икеләнә, ә Антонов-Овсеенко, гарнизондың Ваҡытлы хөкүмәткә тоғро ҡалыу осрағында, хатта ҡәлғәне штурмлау планын әҙерләп ҡуя.

Ысынында, Троцкий Октябрь революцияһының төп етәкселәренең береһе була. Уның роле итальян коммунисты Курцио Малапарте тарафынан «Дәүләт түңкәрелеше техникаһы» памфлетында (1931) ентекле рәүештә тасуирлана. Бер йыл үткәс, И. Сталин яҙа:

«Ихтилалды практик яҡтан ойоштороу буйынса бөтә эш Петроград Советы рәйесе иптәш Троцкийҙың туранан-тура етәкселеге аҫтында үтте. Гарнизондың Советтар яғына бик тиҙ күсеүе һәм Хәрби-революцион комитеты эшенең оҫта ҡуйылышы буйынса партия иң тәүге сиратта һәм башлыса иптәш Троцкийға бурыслы, тип икеләнмәйенсә әйтеп була. Антонов[-Овсеенко]һәм Подвойский иптәштәр иптәш Троцкийҙың иң төп ярҙамсылары булды».

Бер нисә йылдан, ВКП(б) эсендә власть өсөн көрәш башланғас, Сталин бөтөнләй башҡа төрлө һүҙ йөрөтә:

…Октябрь осоронда Троцкий яҡшы һуғышҡанын иңҡар итеп булмай. Әйе, был дөрөҫ, Троцкий ысынлап та Октябрҙә яҡшы һуғышты. Әммә Октябрь осоронда Троцкий ғына яҡшы һуғышманы, ул ваҡытта большевиктар менән яурынға-яурын торған һул эсерҙар кеүек кешеләр ҙә хатта арыу ғына һуғышты. Ғөмүмән, дошман изоляциянған, ә ихтилал көс йыйған саҡта, еңеү менән тамамланасаҡ ихтилал осоронда яҡшы һуғышыу ҡыйын түгел, тип әйткем килә. Бындай мәлдәрҙә хатта артта ҡалыусылар ҙа герой булып китәләр[157].

25-26 октябрҙә большевиктарҙың төп ораторы булараҡ Советтарҙың II съезында Троцкий сығыш яһап, ҡораллы ихтилалға ҡаршы протест белдерә һәм съезды ташлап сыҡҡан меньшевиктар һәм эсерҙар менән ныҡышмалы рәүештә алыша.

1917 йылдың октябрендә (ноябрендә) генерал П. Н. Красновтың ғәскәрҙәре Петроградҡа ябырылғанда Троцкий ҡала оборонаһын ойоштора. 29 октябрҙә шәхсән үҙе Путилов заводында артиллерия орудиеларының һәм бронепоездың әҙерлеген тикшерә. 30 октябрҙә шәхсән үҙе революцион көстәр һәм генерал Краснов казактары араһындағы хәл иткес алыш урынына, Пулков бейеклктәренә, килә.

Ваҡиғалар шаһиты Джон Рид иҫләүенсә, Троцкий Пулков бейеклектәренә 29 октябрҙә (11 ноябрҙә) Петросовет ултырышынан китә:

Петроград Совет бар көсөнә эшләй, зал ҡораллы кешеләр менән тулған. Троцкий һөйләп бирә: "Казактар Ҡыҙыл Ауылдан сигенәләр (шатлыҡлы аплодисменттар). Әммә алыш әле башланып ҡына тора. Пулковола бик ҡаты бәрелештәр бара. …«Олег», «Аврора» һәм «Республика» крейсерҙары Невала якоргә торҙолар һәм орудиеларын ҡала тирәһенә йүнәлттеләр…"

«Нишләп һеҙ ҡыҙылгвардеецтар һуғышҡан ерҙә түгел?» — кемдер әсе итеп ҡысҡырҙы.

«Мин хәҙер үк китергә торам!» — тине трибунанан төшөп барған Троцкий. Уның йөҙө ғәҙәттәгенән ағыраҡ ине. Тоғро дуҫтары тирәләй Троцкий бүлмәнән ситке ишектән сыҡты һәм автомобилгә ашыҡты.

ВРК 1917 йылдың ноябрь-декабрендә

1917 йылғы ихтилалдан һуң Петроветҡа буйһонған ВРК, яңы дәүләт машинаһы булдырылғанға тиклем, Петроградта берҙән-бер реаль көс булып тора. ВРК ҡарамағында ҡыҙылгвардеецтар, революцион һалдаттар һәм Балтика матростары көстәре ҡала. 1917 йылдың 21 ноябрендә ВРК янында «контрреволюция менән көрәш буйынса комиссия» ойошторола, ВРК үҙ белдеге менән бер нисә гәзитте яба («Биржевые ведомости», «Копейка», «Новое время», «Русская воля» һәм башҡалар), ҡаланы аҙыҡ-түлек менән тәьмин итеүҙе ойоштора. 7 ноябрҙә үк Троцкий ВРК исеменән "Известия"ларҙа «Бөтә граждандар иғтибарына» мөрәжәғәнамәһен баҫтырып сығара:

«Байҙар синыфтары яңы Совет хөкүмәтенә, эшселәр, һалдаттар һәм крәҫтиәндәр хөкүмәтенә ҡаршылыҡ күрһәтә. Уларҙы яҡлаусылар дәүләт һәм ҡала хеҙмәткәрҙәренең эшен туҡтаталар, банктарҙа хеҙмәтте туҡтатырға өндәйҙәр, тимер юлдары һәм почта-телеграф элемтәләрен өҙөргә маташалар һәм башҡалар. Беҙ уларҙы иҫкәртәбеҙ — улар ут менән уйнайҙар….беҙ байҙар синыфтарын һәм уларҙың фекерҙәштәрен иҫкәртәбеҙ: әгәр улар саботаждарын туҡтатмаһа һәм аҙыҡ-түлек меннә тәьмин итеүҙе туҡтатыуғка еткерһәләр — иң беренселәр булып улар үҙҙәре килеп сыҡҡан хәлде ауырлығын тоясаҡтар. Байҙар синыфтары һәм уларҙың әшнәләре аҙыҡ-түлек менән итеүҙән мәхрүм ителәмсәктәр. Уларҙағы бөтә булған запастар тартып алынасаҡ. Төп ғәйепләнеүселәрҙең мөлкәте конфискацияланасаҡ».

2 декабрҙә Троцкий етәкселегендәге Петросовет «Эскелек һәм погромдар тураһында» резолюция ҡабул итә һәм Благонравов етәкселеге аҫтында эскелек һәм погромдар менән көрәшеү өсөн ғәҙәттән тыш комиссия ойоштора, комиссия ҡарамағына хәрби көстәр бирелә. Комиссар Благонравовҡа «шарап складтарын юҡҡа сығарыу, Петроградты хулиган бандаларынан таҙартыу, үҙҙәрен эскелектә һәм погромдарҙа яманатҡа ҡалдырған һәр кемде ҡоралһыҙландырыу һәм ҡулға алыу» бурысы йөкмәтелә.

1917 йылдың ноябре-декабрендәге Программалы белдереүҙәр

Большевиктарҙың власҡа килеүенән һуң кисекмәҫтән тиерлек Ленин һәм Троцкий үҙҙәренең сәйәси дошмандары менән ниндәй булһа ла ысулдар менән көрәшеүгә тулыһынса әҙер булыуҙары тураһында бер нисә ҡаты белдереү яһайҙар. Атап әткәндә, 1917 йылдың 1 (14) ноябрендә үк Ленин РСДРП-ның Петроград комитеты ултырышында «…хатта уларҙың ҡыҫҡа ваҡыттағы ҡулға алыуҙары бик яҡшы һөҙөмтәләр бирә ине… Парижгильотинала язалайҙар, ә беҙ аҙыҡ-түлек карточкаларҙан ғына мәхрүм итәсәкбеҙ» тип белдерә. Әммә шул уҡ ултырыш барышында Троцкий карточкалаҙан мәхрүм итеү менән эш сикләнмәҫ, тип аңлата:

Штыктар өҫтөндә ултырырға ярамай, тиҙәр. Әммә штыкһыҙ ҙа булмай. Беҙгә бында ултырыр өсөн, штык тегендә кәрәк…Бөтә ошо теге йәки был яҡҡа тора алмаған мещан ҡәбәхәттәре беҙҙең власть беҙҙең менән көслө буласағын беләсәк…Ваҡ буржуаз массаһы үҙе буйһонорлоҡ көс эҙләй. Кем быны аңламай — донъяла, унан да былайыраҡ — дәүләт аппаратында берә нәмә лә аңламай.

1917 йылдың 30 октябрендә(12 ноябре) «Известия» гәзитендә Троцкий кадеттар партияһын тыйыу файҙаһына белдерә: Француз революцияһы ваҡытында кадеттарға ҡарағанда намыҫлыраҡ кешеләрҙе якобинецтархалыҡҡа ҡаршы торғандары өсөн гильотина язаһына тарттыралар. Беҙ бер кемде язаламаныҡ һәм быны эшләргә йыйынмайбыҙ, әммә халыҡ ярһыуын туҡтатып булмаған мәлдәр була:

Һеҙ, бер ай үтеүгә террор, бөйөк француз революционерҙары өлгөһөндә. бик көслө формаларын аласағын белергә тейешһегеҙ.Беҙҙең дошмандарҙы төрмә генә түгел, гильотина көтәсәк.

«Терроризм һәм коммунизм» хеҙмәтендә Троцкий «Ҡыҙыл террор» төшөнсәһенә «һәләк булырға теләмәгән һәм һәләк булыуға дусар ителгән синыфҡа ҡаршы ҡулланылған» орудие тигән билдәләмә бирә".

Сит ил эштәре наркомы вазифаһындағы эшмәкәрлеге (1917—1918)

Бөтә Рәсәй Советтарҙың II эшсе һәм һалдат депутаттары съезы Троцкийҙы большевистик хөкүмәтенең беренсе составында сит ил эштәре наркомы итеп тәғәйенләй. Большевик Милютин В. П. һәм Троцкий үҙе «нарком» термины (Халыҡ комиссары) авторы — Троцкий, тип раҫлайҙар

Декабргә тиклем Троцкий сит ил эштәре наркомы функцияларын Петросовет рәйесе функциялары менән бер үк ваҡытта алып бара; үҙе хәтерләүенсә «Наркоминделда бер тапҡыр ҙа булманым. Сөнки Смольныйҙа ултырҙым». 1917 йылдың 5 декабрендә Петроград ВРК үҙ-үҙен тарҡатыуы тураһында иғлан итә һәм бөтөрөү комиссияһын булдыра. 13 декабрҙә Троцкий Петросовет рәйесе вәкәләттәрен Зиновьевҡа тапшыра.

Сит ил эштәре наркомы вазифаһын биләгәндән һуң бик тиҙ арала Троцкий элекке сит ил министрлығы хеҙмәткәрҙәре яғынан уға ҡаршы бойкот ойошторола. Үҙ ярҙамсыһы, Кронштадт матросы Н. Г. Маркинға таянып, Троцкий яйлап ҡаршылыҡты еңә һәм батша хөкүмәтенең йәшерен килешеүҙәрен нәшер итә башлай. «Иҫке режимдың» йәшерен килешеүҙәре Беренсе донъя һуғышының «талау» һәм «баҫып алыу» яҡтары большевистик агитацияһында киң ҡулланыла.

Шулай уҡ яңы власть тиҙҙән халыҡ-ара дипломатик изоляцияһына осрай, Петроградтағы сит ил илселәре менән Троцкийҙың һөйләшеүҙәре бер ниндәй һөҙөмтәләр бирмәй. Антанта державалары һәм һуңынан шулай уҡ башҡа нейтраль дәүләттәр яңы властың законлығын таныуҙан баш тарта һәм уның менән дипломатик бәйләнештәрҙе өҙә.

Троцкийҙың «ике-ара» «солохһыҙ, һуғышһыҙ: килешеүҙәргә ҡул ҡуймайбыҙ, һуғышты тамамлайбыҙ, ә армияны тарҡатабыҙ» платформаһы Үҙәк Комитетта хуплау таба, әммә уңышһыҙлыҡҡа тарый. Германия 1918 йылдың 18 февралендә Австро-Венгрия менән берлектә һөжүмгә күсә. Элекке Рәсәй император армияһы был ваҡытҡа бөтөнләй ғәмәлдән сыға һәм немецтарға ҡаршылыҡ күрһәтә алмай. Үҙ сәйәсәтенең уңышһыҙ икәнен танып, Троцкий 22 февралдә сит ил эштәре накомы вазифаһынан отставкаға китә.

М. С. Урицкий, Л. Д. Троцкий, Я. М. Свердлов, Г. Е. Зиновьев һәм М. М. Лашевич 1918 йылда

Герман һөжүме алдынан Ленин Үҙәк Комитетынан герман шарттарын ҡабул итеүҙә талап итә һәм кире осраҡта үҙенең отставкаһы менән ҡурҡыта. Шулай уҡ һул коммунистар баҫымы аҫтында Ленин яңы «ике-ара» платформаһын тәҡдим итә — Брест солохон. Лениндың оставкаһы ҡурҡынысы йоғонтоһонда алдан герман шарттарында солохка ҡул ҡуйыуға ҡаршы булыуына ҡарамаҫтан, Троцкий үҙенең ҡарашын алмаштыра һәм Ленинды яҡлап сыға. РСДРП(б) Үҙәк Комитетының тарихи тауыш биреүендә 1918 йылдың 23 февралендә (10 март) Троцкий үҙенең дүрт арҡалаштары менән тауыш биреүҙән баш тарта һәм ошоноң менән Ленинға тауыш күпселеген тәьмин итә.

Хәрби-революцион Советы рәйесе вазифаһында (1918—1919)

Троцкий 1918 йылда

Сит ил эштәре наркомы вазифаһынан отставкаға киткәндән һуң Троцкий яңы тәғәйенлеш ала. 14 мартта хәрби эштәр буйынса вазифа ҡабул итә, 28 мартта —Юғары хәрби советы рәйесе, апрелдә — диңгеҙ эштәре наркомы 6 сентябрҙә — РСФСР революцион хәрби советы рәйесе.

11918 йылдың февраленә элекке батша армияһы ысынында ғәмәлдән сығарыла һәм дәүләткә ҡаршы көстәртырышлығы һөҙөмтәһендә герман һөжүмен нисек булһа ла тотҡарлау һәләтен юғалта. 1918 йылдың башында уҡ РККА-ны ойоштороу башлана, әммә , Ричард Пайпс билдәләүенсә, 1918 йылдың йәйенә тиклем Ҡыҙыл Армия башлыса ҡағыҙҙа ғына ғәмәлдә була.

Массауи регуляр армияны ойоштороуға большевиктарҙы Чехословак корпусының фетнәһе мәжбүр итә. Чехословак легионерҙарының һаны бары тик яҡынса 40-50 мең кеше тәшкил итә, бер йыл элек кенә 15 миллионлыҡ армияһы булған Рәсәй өсөн был һан бик етди күренмәй, әммә ул осорҙа илдә чехословактар берҙән-бер тиерлек хәрби көс булып ҡалалар.

Аҡ гвардияһы плакаты «Троцкийҙы кубандән ҡыуыу».

Ошондай шарттарҙа яңы тәғәйенлеште алып. Троцкий ысынында Ҡыҙыл армияның беренсе баш командующийы һәм уның төп ойоштороусыһы була.

1918 йылдың авгусында Троцкий ентекле рәүештә «Предреввоенсовет поезын» ойоштора, бында ул, Граждандар һуғышы фронттары буйлап бер туҡтауһыҙ йөрөп, башлыса 2,5 йыл дауамында йәшәй. Большевизмдың хәрби лидеры булараҡ Троцкий шикһеҙ пропагандистик һәләттәрен, шәхси батырылығын һәм ҡатылығын күрһәтә. 1918 йылдың 10 авгусында Свияжск станцияһына килеп , Троцкий шәхсән үҙе Ҡаҙан өсөн көрәшеүҙе етәкләй. Иң ҡаты ысулдар менән ул ҡыҙылармеецтар араһында тәртип булдыра, шул иҫәптән, 2-се Петроград полкының хәрби позицияларҙан ҡасҡан һәр унынсы һалдатты атып үлтереү аша.

Реввоенсовет рәйесе булараҡ Троцкий эҙмә-эҙлекле рәүештә Ҡыҙыл Армияла „военспецтарҙы“ ҡулланыуҙы алға һөрә, уларҙың контролдә тотоу өсөн сәйәси комиссарҙар системаһын һәм аманатлыҡ системаһын индерә. Дөйөм тигеҙлек һәи иреклек принциптарында төҙөлгән армия һуғышҡа һәләтһеҙ булыуында инанып, Троцкий уны яйлап үҙгәртеп ҡороу яҡлы була һәм, традицион принциптарға ярашлы, мобилизизация, бер кешенең идара итеүе, айырыу билдәләре, берҙәм кейем формаһы, хәрби сәләмләүҙәр һәм парадтарҙы индерә.

Троцкий күп тапҡыр шәхсән үҙе передовойға бара, 1918 йылдың авгусында уның поезына аҡ гвардеецтар һөжүм итә, шул уҡ айҙа Волга йылға флотилияһы миноносецында ул уның ғүмеренә хәүеф янай. Бер нисә тапҡыр Троцкий, үҙ ғүмерен хәүеф аҫтына ҡуйып, дезертирҙар алдында сығыш яһай. Шул уҡ ваҡытта өҙлөкһөҙ фронттар буйлап йөрөгән РВК рәйесе ҡайһы берҙәрҙең асыуын килтерә, үҙ-ара яңғырауыҡлы низағтар барлыҡҡа килә. Улар араһында иң мөһиме - 1918 йылда Царицын оборонаһы ваҡытында Сталин һәм Ворошилов менән конфликтҡа инеү. Ваҡиғалар шаһиты Либерман С. И. иҫләүенсә, ул ваҡытта Сталиндың ҡайһы бер ғәмәлдәре хәрби һәм партия тәртибен боҙоуға һәм Үҙәк Комитеты тарафынан тәнҡитл әнеүенә ҡарамаҫтан, коммунистар лидерҙарының күпселеге "әпкәләй" Троцкийҙы яратмайҙар һәм әлеге конфликтта Сталинды яҡлайҙар.

Көнсығыш фронттағы конфликт. Командующийҙы алмаштырыу

1919 йылдың апрелендә Көнсығыш фронты командующийы С. С. Каменев Колчактың көньяҡ флангыһында обходной манёвр үткәрә һәм уның һуҙылған сафына һөжүм итә, аҡтар Уралға табан сигенә башлай. Каменев, ғәскәрҙәренең яртыһы ғына ҡалыуына ҡарамаҫтан (икенсе яртыһын Көньяҡ фронтҡа ебәрәләр), Колчакты Себергә тиклем эҙәрлекләргә ниәтләнә. Әммә баш командәющий И. И. Вацетис, аҡтарҙың Себерҙә көслө резервтары булыуынан хәүефләнеп, Каменевтың планы менән ризалашмай һәм уға Уралда ҡалырға бойора. Троцкий поддержал Вацетисты стратегик яҡтан ғына түгел, сәйәси яҡтан яҡлап сыға. Ленин РККА-нан Венгрия совет республикаһы менән бәйләнештәр булдырыуын талап итә һәм Троцкий Көнсығыш фронтынан тиҙерәк бушатылырға ашыға. 1919 йылдың 5 майында Троцкий Колчакты эҙәрлекләүҙән баш тартмаған Каменевты командующий вазифаһынан бушата. Көнсығыш фронты комиссарҙары Лашевич, Смилга һәм Гусев вазифанан бушатылған командующийға теләктәшлек белдерә һәм Каменевты вазифаһында тергеҙеү буйынса Ленинға һәм Сталинға мөрәжәғәт итәләр. Комиссарҙар Троцкийҙың һәм Вацетистың ҡарарын кире ҡағыуға өлгөшәләр. 29 майҙа Каменев ҡабаттан Көнсығыш фронты командующийы итеп тергеҙелә һәм Урал аръяғында Колчак армияһын ҡыйратыуҙы дауам итә.

1919 йылдың июль башында ВЧК-ның Махсус бүлеге Вацетисҡа яҡын кешеләр араһындағы заговорҙы фашлай. Шик аҫтына Вацетис үҙе лә эләгә. Троцкий вацетисты яҡларға тырышыуына ҡарамаҫтан, 1919 йылдың 4 июлендәге РКП(б) Үҙәк Комитетыпленумында Ленин Вацетисты главком вазифаһынан бушатыу тураһында ҡарар итә һәм уның урынына Көнсығыш фронты командующийы С. С. Каменевты ҡуя. Үҙәк Комитеты шулай уҡ Троцкийға яҡын булған Смирнов, Розенгольц һәм Раскольниковтарҙы Реввоенсоветтан сығара. Уларҙың урындарына Смилга һәм Гусев тәғәйенләнә. 1919 йылдың . 5 июлендә Троцкий протест йөҙөнән бөтә вазифаларынан (Реввоенсовет рәйесе, Хәрби-диңгеҙ наркомы һәм Үҙәк Комитеты Политбюроһы ағзаһы) отставкаға китә һәм Үҙәк Комитетына уны Реввоенсовет ағзаһы итеп ҡалдырыуҙы һорай. Ҡаты тәнҡиткә ҡарамаҫтан, ил өсөн ул Октябрь ихтилалының юлбашсыһы һәм Ҡыҙыл Армияһына нигеҙ һалыусыһы булып ҡала: уның оставкаһы армияны һәм партияны хафаға һалыр ине. Шуға күрә, лениндың тәҡдиме буйынса. Политбюро отставка менән ризалашмай һәм бер тауыштан Троцкийҙы вазифаларында ҡалдырыу буйынса резолюция ҡабул итә. Ышанысын белдереп, Ленин Троцкийға үҙенең ҡултамғаһы менән буш бойороҡ бланкын тапшыра: «Мин һеҙҙең ҡарарҙарҙы хуалайым, һәм бит башында һеҙ ниндәй булһа ла ҡарар яҙа алаһығыҙ, унда минең ҡултамғам әҙер булыр». Троцкий вазифаһында ҡалырға ризалаша .

Әлеге ваҡиғаларҙан һуң Троцкийҙың яңы баш командующий С. С. Каменев менәнҠыҙыл Армияның контрудары буйынса фекер айырмалығы барлыҡҡа килә. Каменев Царицын һәм кубангә һөжүм итергә тәҡдим итә. Троцкий, социаль-сәйәси шарттарҙы иҫәпкә алып, Ирекле армияны казактарҙан айырыу маҡсатында Украинала һөжүм итеү дөрөҫөрәк булыр тип һанай. Бәхәс Политбюрола дауам итә, Политбюро баш командующийҙың дәлилдәре менән ризалаша һәм көнсығыш участкаһында төп һөжүмде раҫлай.

Көньяҡ фронтҡа әйләнеп ҡайтҡандан һуң Троцкий Дзержинский, Крестинский, Ленин һәм Склянский ҡултамғалары менән шифрлы телеграмма ала: 8 июлдә үк Вацетис заговорсылар менән бәйләнештәрҙә ғәйепләнеп ҡулға алынған..

1919 йылдың көҙөндәге Петроград оборонаһы

Ричард Пайпс фекеренсә, Троцкийҙың гражадандар һуғышында берҙән-бер шәхси өлөшө — 1919 йылғы Петроград оборонаһы. Тере көстә 7-се армияның Юденичтың төньяҡ-Көнбайыш армияһынан биш тапҡыр өҫтөнлөгөнә ҡарамаҫтан, Петроград паникаға бирелә, шул иҫәптән аҡ гвардия танкылары алдында, ә Ленин етди рәүештә ҡаланы биреү перспективаһы тураһында уйлана. Үҙенең телмәрҙәре менән ғәскәрҙәрҙең хәрби рухын күтәрә. Ҡыҙылармеецтар үҙенең өҫтөнлөгө менән файҙалана алалар һәм аҡтарҙы ҡыйраталар. 1919 йылдың ноябрендә генерал Юденичтың ғәскәрҙәре Эстония территорияһына сигенә һәм унда урындағы властар тарафынан тотҡонлана.

• 
  «Совдепияла тыныслыҡ һәм азатлыҡ» ОСВАГ плакаты. 1919
• 
  «Аҡтар» плакаты: «Ленин һәм Троцкий — сирле Рәсәйҙең «табиптары».

Граждандар һуғышы аҙағында (1920—1921)

Файл:Clip image012.jpg

Л. Д. Троцкий ҡыҙылармеецтар алдында сығыш яһай.

1919 йылдың декабрь айында Колчак фронты юҡҡа сыға. 1920 йылда Ҡыҙыл Армия Граждандар һуғышында хәл иткес һынылышҡа ирешә. Граждандар һуғышынан һуң ҡораллы көрәштән хужалыҡ төҙөлөшөнә күсергә кәрәк ине.

Беренсе донъя һәм Граждандар һуғыштарынан һуң ил тулыһынса емереклектә ята, бөлгөнлөккә төшкән халыҡ Троцкий булдырған гигант һуғыш машинаһын артабан тәьмин итә алмай. 1920 йылдың декабрендә Ленин Ҡыҙыл армияла демобилизация башлай, әммә миллионлаған һалдатты йорттарна ҡайтарыу өсөн тимер юлдарының емереклеге ҡамасаулай. Шуға күрә «Нидквист и Хольм» швед компанияһынан 200 миллион аҡсаға паровоздар һатып алына. Хәҙерге ваҡытта ил өсөн бик отошһоҙ тип һаналған акция Троцкийҙың ҡушыуы буйынса күренекле большевик һәм инженер-тимер юлсы Ю. В. Ломоносов тарафынан башҡарыла.

Һуғыштың аҙағында Троцкий хужалыҡ эшмәкәрлегенә иғтибар бирә башлай. Был юҫыҡта уның беренсе эксперименты 1920 йылдың ғинуарында Беренсе хеҙмәт армияһын ойоштороу булып тора. Әммә әлеге тәжрибә бик уңышһыҙ була. Төрлө баһалар буйынса, трудармияны ойоштороу осоронда уның бары тик 10-23 % хеҙмәт эшмәкәрлеге менән шөғөлләнә, ә хәрби ойошма тыныс шарттарҙа эшләү өсөн ҡулайлашмаған була, бынан тыш, уларҙы даими рәүештә нарядтарға һәм хәрби әҙерлек сараларына йәлеп итәләр.

Шуға ҡарамаҫтан бөтә 1920 йыл тиерлек һәм 1921 йылдың тәүге айҙары "хәрби коммунизм" билдәһе аҫтында үтәләр, шул иҫәптән яңы хеҙмәт армияларын ойоштороуҙар. Беренсе хеҙмәт армияһы советы рәйесе (1920 йылдың ғинуар-феврале) һәм юлдар наркомы (1920 йылдың марты — 1921 йылдың апреле) булараҡ Троцкий үҙен халыҡ хужалығын милитаризациялау яҡлы итеп таныта. В своём выступлении на III Бөтә Рәсәй профсоюздар съезында 1920 йылдың 9 апрелендә ул үҙенең кредоһы менән таныштыра:

……Меньшевиктар үҙҙәренең резолюцияһында мәжбүри хеҙмәт һәр саҡ аҙ етештерәүсәнле була тип әйтһәләр, улар буржуаз идеологияһы әсирлегендә һәм социалистик хужалыҡтың төп нигеҙҙәрен иңҡар итәләр… Беҙ буржуазия ирекле тип исемләгән ялланған хеҙмәтте беләбеҙ. Ә беҙ быға хужалыҡ планы нигеҙендә бөтә халыҡ өсөн мәжбүри, йәғни илдең һәр хеҙмәткәре өсөн мотлаҡ йәмғиәт- нормаллаштырылған хеҙмәтте ҡаршы ҡуябыҙ. Бынан тыш социализмға күсеү тураһында уйларға ла ярамай…Мәжбүри хеҙмәт етештереүмәнле түгел, тиҙәр. Әгәр был дөрөҫ булһы, бөтә социалистик хужалығы юҡҡа сығыуға дусар буласаҡ, сөнки хужалыҡ үҙәге тарафынан илдең бөтә эш көстәрен өҫтән бүлеүҙән тыш социализмға башҡа юлдар юҡ. …

Әгәр эшселәр урындан-урынға күсеү, заводты теләгән ваҡытта ташлап китеү иреклеген һаҡлап ҡалһалар, хәҙерге шарттарҙа, бөтә тормоштоң , бөтә етештереү һәм транспорт аппаратының ҡот осҡос ҡуҙғыған шарттарҙа, былар бөтәһе лә эшселәр класының тулыһынса ҡыйратылыуына һәм юҡҡа сығыуына, беҙҙең сәнәғәттең иртәге көнөн тулыһынса иҫәпкә алып булмауға килтерәсәк. атылған Если рабочие сохранят то, что называлось свободой передвижения, свободой покидать завод в любое время, в поисках лучшего куска хлеба. Хеҙмәт милитаризацияһы айырым сәйәсмәндәрҙең уйҙырмаһы йәки беҙҙең хәрби ведомствоның уйҙырмаһы түгел. Хеҙмәт милитаризацияһы... эшсе көстәрҙе ойоштороуҙың ҡотолғоһоҙ төп ысула булып тора…

Профсоюздар тураһындағы дискуссия барышында (1920 йылдың ноябре — 1921 йылдың марты) Троцкий сәнәғәтте дөйөм милитаризациялау яҡлы булып сығыш яһай һәм профсоюздарҙы "привод ҡайыштары" сифатында ҡулланырға ниәтләүен йәшермәй. Замандашы С. И. Либермандың хәтерләүенсә, Граждандар һуғышы тамамланыуы менән Троцкий армияны демобилизацияларға йыйынмай, ә киреһенсә, халыҡ хужалығын милитаризацияларға теләй.

Революция һәм Граждандар һуғышы йылдарында Троцкий ысынында дәүләттә икенсе кеше була; ҡеүәтле большевистик пропагандистик машинаһы Троцкий тирәләй «еңеү белмәҫ Ҡыҙыл армияның юлбашсыһы» героик ореолы булдыра. Петроград оборонаһында ҡатнашыу өсөн Троцкий Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән бүләкләнә, уның хөрмәтенә эсминец һәм бронепоезд исемләнә, 1923 йылда Гатчина ҡалаһы Троцк ҡалаһы тип үҙгәртелә. "йтергә кәрәк, бындай хөрмәткә күп кенә большевистик юлбашсылары, шул иҫәптән Сталин, лайыҡ була.

Әммә Троцкийҙың хеҙмәт армияларын ойоштороуҙа ҡатнашыуы һәм уның «профсоюздарҙы өҫтөн-аҫҡа әйләндереү» тәҡдиме уның абруйын бик ныҡ төшөрә; артабанғы «гайканы бороп ҡуйыу»ҙы илдә бер кем аңлай алманы. Шул уҡ ваҡытта Троцкийҙың «хәрби коммунизмға» ҡарашы күпкә ҡатмарлыраҡ ине — нәҡ ул 1920 йылдың февралендә беренсе булып X съезда ҡабул ителгән ҡарарҙар менән бөтөнләй тап килмәгән продразверстканы бөтөрөү буйынса саралар тәҡдим итә.

Ленин тәҡдиме буйынса иғлан ителгән НЭП (яңы иҡтисад сәйәсәте) ысынында иҡтисадта капитализм реставрацияһы ине, әммә шул уҡ ваҡытта ул сәйәсәттә либералләштереүгә алып килмәй. Киреһенсә, 1920-сы йылдарҙағы иҡтисади либерраләштереү дөйөм «гайканы бороу» менән бер үк ваҡытта сәйәси өлкәлә лә йәйелә. Быға тиклем легаллеген һаҡлап килгән партиялар тарҡатыла, ә большевистик партияның үҙендә ниндәй булһа ла оппозицияларҙы яйлап юҡҡа сығарыу курсы ҡабул ителә. Төп иғтибарҙы партия «иҫке режимдың» төп идеологик таянысы — сиркәүгә йүнәлтә. Граждандар һуғышы тамамланыу менән большевиктар сиркәү ҡомартҡыларын тартып алыу кампанияһын ойошторалар.

Бөтә ошо процестарҙа Троцкий бик әүҙем ҡатнаша. Мәҫәлән, ул Шляпников — Коллонтайҙың «эшселәр оппозицияһы» тураһында ҡырҡа кире ҡарашта була. Ул большевиктарға ҡаршы террористик эшмәкәрлектә ғәйепләнгән эсерҙарға ҡаршы асыҡ процестарҙы хуплап сыға, әммә уның тәҡдиме буйынса үлем хөкөмдәре, улар артабан большевиктарға ҡаршы ҡораллы көрәш менән шөғөлләнмәү шарты менән, «шартлыларға» алмаштырыла. Шулай итеп, эсерҙарҙың лидерҙары ысынында заложниктарға алына.

Троцкий етәкселеге аҫтындағы Ҡыҙыл Армия Граждандар һуғышында еңеүгә өлгәшә һәм большевизмды һәләкәттән ҡотҡара. Әммә һуғыш тамамланыу менән Троцкий кәрәкмәй булып сыға. шул уҡ ваҡытта хәрби осорҙа армия башында торған Троцкийҙың ҡулдарында бер нисә йыл рәттән сикләнмәгән власть була. Граждандар һуғышы йылдары унда баштан уҡ булған авторитар етәкселек стилен нығыталар, ә ул ваҡыттағы партияла коллегиаль стиль ҡабул ителгән була. Нагловскоий А. Д. фекеренсә, Троцкий үҙенең эргәһендә аракчеевщина атмосфераһын тыуҙыра.

Ҡарт большевиктар Троцкийҙың партия алдындағы ҡаҙаныштарын танырға мәжбүр булалар, әммә шул уҡ ваҡытта улар уны 1917 йылдың июлендә генә большевиктарға ылыҡҡан әпкәләй (выскочка) тип һанайҙар. Революцияға тиклем Троцкий большевиктар һәм меньшевиктар араһында бик оҙаҡ икеләнеп, теге йәки был яҡҡа ҡушылмай; ысынында ул һәр саҡ үҙ партияһын һәм үҙ тәғлимәтен булдырырға теләй.

Һуғыш осоронда ҡулланған ҡаты саралар ҙа Троцкийға ҡаршы дошмандар өҫтәй, улар араһында иң хәүефлеләре — Зиновьев һәм Сталин. Лениндың сәйәси эшмәкәрлектән ситләшеүенән һуң Троцкийҙың яҙмышы алдан хәл ителеп ҡуя - партияның юғары ҡатламы уға ҡаршы берләшә.

Сәйәси эшмәкәрлеге (1919—1921)

1919 йылда Коминтерн Манифестын яҙа..

1919 йылдың мартында РКП (б)-ның VIII съезы политбюроны даими рәүештә ғәмәлдә булған орган булараҡ тергеҙә һәм Троцкий РКП(б) Үҙәк Комитеты Политбюроһының беренсе составына инә

1922 йылда Рабкрин эшмәкәрлеге һәм милли мәсьәләләрҙе хәл итеү буйынса ҡәнәғәтһеҙлек нигеҙендә Троцкий һәм Ленин араһында бәйләнештә булдырыла башлай, әммә Ленин ҡаты ауырып китә һәм сәйәси тормоштан ситләшә.

РКП(б) эсендә көрәш башланыуы

1922 йыл. Зиновьев-Каменев-Сталин «тройкаһы» барлыҡҡа килеүе

Ленин һаулығының насарайыуы һәм Граждандар һуғышының тамамланыуы алғы планға власть проблемаһын, кемдең Лениндың вариҫы һәм дәүләттең яңы етәксеһе булыу мәсьәләһен алғы планға сығара. Үҙәк Комитеты Политбюроһы ағзаларына ебәрелгән йәшерен һығымтала Лениндың ауырыуы етди икәне һыҙыҡ өҫтөнә алына. Беренсе инсульт булғандан һуң берлектә Троцкий менән көрәш алып барыу өсөн Каменев, Зиновьев һәм Сталин составындағы «тройка» барлыҡҡа килә.

Профессор Волкогонов ошолай тип яҙа: «Сталин, Каменев һәм Зиновьев Троцкийға ҡарата үҙҙәренең ниәттәрен йәшермәйҙәр, Троцкий үҙе әллә ҡасандан күңеленән ул ғына Лениндың вариҫы була ала һәм тарих логикаһына ярашлы был урын уның өсөн „броняланған“ тип һанай». 1922 йылдың декабрендә Лениндың хәле ҡырҡа насарая, 16 декабрҙә икенсе инсульт һуға. Большевитар лидерҙарына, шул иҫәптән, Лениндың үҙенә лә, уның ғүмере сикле икәне асыҡ була.

1922 йыл дың 3 апрелендә Каменев һәм Зиновьев тәҡдиме буйынса РКП(б)Үҙәк Комитетының Генераль секретары вазифаһы раҫлана, һәм шулай уҡ уларҙың тәҡдиме буйынса әлеге вазифаға Сталин тәғәйенләнә. Башта был вазифа техник булараҡ күҙ алдына килетерелә, шуға күрә Троцкийҙы бер нисек тә ҡыҙыҡһындырмай, сөнки ул дәүләт башлығы Совнарком Рәйесе була, тип аңлай. Сталин ысынында Үҙәк Комитеттың бер нисә ошондайыраҡ «техник» органын биләй: Үҙәк Комитеты Секретариаты, Үҙәк Комитеты Ойоштороу бюроһы, Политбюро составына инә, төп контроль органы Рабкринда етәкләй. Шулай уҡ Сталин төп партия контроль органы башлығы вазифаһына үҙенең фекерҙәше В. В. Куйбышевты тәҡдим итә. шулай итеп, Сталин үҙенең йоғонтоһо көсөл осорҙа «техник» дәүләт аппаратын өтәкләүгә өлгәшә.

1922 йыл дауамында Ленин бер аҙ ваҡытҡа эшкә сыға. Ул шәхсән үҙе милли мәсәлә буйынса ҡәтғи бәхәскә ҡыҫтырыла һәм РСФСР-ҙың «автономлаштырыу» планын тәнҡит утына тота. Ленин союздаш республикалар берләшмәһе булараҡ СССР-ҙы булдырыу планын тәҡдим итә. Шулай уҡ 1922 йылда ленин Троцкийға Совнарком рәйесенең дүрт урынбаҫары урынын тәҡдим итә; Ленин тәҡдим иткән резолюция өсөн Политбюроның бөтә ағзалары ла тауыш бирә — Троцкийҙан башҡа, ул әлеге вазифаны әһәмиәтһеҙ тип һанай. 1922 йылғы «Милләттәр мәсьәләһенә йәки „автономлаштырыу“ тураһында» исемле хеҙмәтендә Ленин ҡырҡа ҡәтғи рәүештә — бюрократ аппаратының артыуын, шулай уҡ ул Сталиндың «автономлаштырыу» планын (Рәсәй империяһының элекке милли сиктәрен РСФСР-ға СССР проекты урынына автономиялы республикалар булараҡ индереү) тәнҡитләй. Троцкий үҙенең "Минең ғүмерем"автобиографик эшендә был юҫыҡта «Ағымдағы эштәр өсөн күп осраҡтарҙа Ленинға, миңә ҡарағанда, Сталинға, Зиновьевҡа йәки Каменевҡа таяныуы уңайлыраҡ…минең үҙ ҡараштарым, эш алымдарым, ысулдарым…мин йомош атҡарыусы була алмағанымды ул бик яҡшы аңлай ине», тип таный.

Файл:Троцкий и Серебряков (1925).jpg

Л. Д. Троцкий 1923 йылда

1922 йылдың 16 декабрендәге Лениндың инсультынан һуң Зиновьев-Каменев-Сталин «тройкаһы» 1923 йылдың ғинуарынан эш механизмын тулыһынса булдыра. Сталиндың секретарҙарының береһе Борис Бажанов ошолай тасуирлай әлеге эш механизмын:

Политбюро — властың үҙәк органы. Ул ил (хатта донъя революцияһы) менән мөһим идара итеү мәсьәләләрен хәл итә. …Әммә Политбюро ултырышының тәртибе… «тройка» раҫлай. Политбюро ултырышы алдынан Зиновьев, Каменев һәм Сталин йыйылалар, башта йышыраҡ Зиновьев фатирында, һуңынан ғәҙәттә Үҙәк Комитетындағы Сталин кабинетында. рәсми рәүештә — Политбюро повесткаһын раҫлау өсөн. Бер ниндәй ҙә устав йәки регламент менән повестканы раҫлау мәсьәләһе ҡаралмаған.<…> тройканың ошо ултырышы йәшерен хөкүмәттең, атап әйткәндә, бөтә төп мәсьәләләрен алдан хәл итеүсе ысын ултырышы. Формаль рәүештә тройка Политбюро ултырышында мәсьәләне ҡуйыуҙы йәки уға икенсе йүнәлеш биреүҙе хәл итә. Ысынында тройка ағзалары, нисегерәк был мәсьәләне иртәгә үтә торған Политбюро ултырышында хәл итеү буйынса һөйләшәләр, ҡарарҙы алдан уйлаштыралар, хатта үҙ-ара иртәгәге ултырыштағы ролдәрҙе бүлешеп алалар… Иртәгә Политбюро ултырышында фекер алышыу үткәрелә, ҡарарҙар ҡабул ителәсәк, әммә бөтә мөһим нәмә бында, үҙ-ара, һөйләшелә; асыҡтан-асыҡ һөйләшелә, үҙ-ара (бер-береңдән тартыныа тормайһың инде)З һәм ысын хакимлыҡ итеүселәр менән. Дөрөҫөн әйткәндә, бына ошо була ла инде ысын хөкүмәт.

Как впоследствии утверждал сам Троцкий, в декабре 1922 — январе 1923 их с Лениным позиции снова сблизились по вопросам монополии внешней торговли, национально-административного устройства СССР (проект «союзных республик» против проекта «автономизации РСФСР») и борьбы с усилением бюрократии. План Ленина «по борьбе с бюрократией» состоял в расширении ЦК в несколько раз, усиления контрольного органа — Рабоче-крестьянской инспекции (Рабкрин), образования комиссии ЦК по борьбе с бюрократизмом. Предложенные Лениным меры формально были реализованы «тройкой» Зиновьев-Каменев-Сталин: ЦК был расширен с 27 до 40 человек (вместо предлагавшихся Лениным 50-100), а разнообразные контрольные органы (Рабкрин, ЦКК и др.) никаких успехов в борьбе с бюрократией не достигли. По итогам XII Съезда РКП(б), прошедшего в апреле 1923 года, Рабкрин был объединён с ЦКК во главе со сторонником Сталина Куйбышевым. Согласно предложениям Ленина, в Рабкрин действительно были введены рабочие «от станка», однако они составили лишь треть членов этого контрольного органа.

Л. Д. Троцкий 1923 йылда

Троцкий сәнғәттә

Троцкий тураһында бик күп тулы метражлы нәфис фильмдар төшөрөлгән. 2017 йылда режиссёр Александр Котт «Троцкий» телесериалын төшөрә, төп ролде Константин Хабенский башҡара. Троцкий «ҡарт революционерҙар иҫәбенән оппозиция лидеры» булараҡ Дж. Оруэллдың ике романында һүрәтләнә — «Скотный двор» (Сноуболл — Снежок) һәм «1984» (Эммануэль Голдстейн).

Троцкий образы — кинола

• «Октябрь», СССР, 1927
• Лео Ланс — «Манхеттен мелодрамаһы» («Manhattan Melodrama»), США, 1934
• Дж. Керрол Нейш — «Британ агенты» («British Agent»), США, 1934
• Сэм Голденберг — «Мәскәүгә миссия» («Mission to Moscow»), США, 1943
• «Вихри враждебные», СССР, 1953
• Д. Ф. Барри — «Ни өсөн урыҫтар революция эшләнеләр?» («Why Russians Are Revolting»), АҠШ, 1970
• Брайан Кокс — «Николай һәм Александра» («Nicholas and Alexandra»), США, 1971
• Ричард Бартон — «Троцкийҙы үлтереү]]», Италия, Франция, Великобритания, 1972
• Майкл Китчен — «Падение орлов» («Fall of Eagles»), Англия, 1974
• Ив Пино — «Стависки» («Stavisky…»), Франция, 1974
• Анри Верло — «Сталин-Троцкий» («Staline-Trotsky: Le pouvoir et la révolution»), Франция, 1979
• Стюарт Ричман — «Ҡыҙылдар», АҠШ, 1981
• Макс Керлов — «Фрида», Мексика, 1986
• Филипп Мэдок — «Зина», Великобритания, 1985
• Ефим Копелян — «Октябрь көндәрендә», СССР, 1958; ««Аврора» залпы», 1966
• ?? — «Красные колокола. 2-се Фильм. Я видел рождение нового мира (фильм)|Красные колокола]]», СССР, Мексика, Италия, 1983
• Лев Лемке — «Эсперанса», СССР, Мексика, 1988; «Враг народа — Бухарин», СССР, 1990
• Дэниэл Мэсси — «Сталин», США, Венгрия, 1992
• Виктор Сергачёв — «Троцкий», Россия, Австрия, Мексика, США, Швейцария, 1993
• Владимир Осипчук — «Раскол», Россия, 1993
• Сергей Сергеев — «Вперёд, за сокровищами гетмана!|uk|Вперед, за скарбами гетьмана!}}", 1993
• ?? — «Ленин в огненном кольце», 1993
• ?? — «Под знаком Скорпиона», Россия, Германия, 1995
• Валерий Кухарешин — «Романовы. Венценосная семья», Россия, 2000
• Эндрю Хьюлес — «Семь дней» («Seven Days»), США, 1998
• Джеффри Раш — «Фрида», Канада, США, Мексика, 2002
• Валерий Шевченко — «Моя Пречистенка / Две любви», Россия, 2003
• Евгений Князев — «Девять жизней Нестора Махно (телесериал)», Россия, 2006; «Страсти по Чапаю», Россия, Украина, 2013
• Виталий Кузьмин — «Столыпин… Невыученные уроки (телесериал)», Россия, 2006
• Семён Мендельсон — «Шагал — Малевич», Россия, 2013
• Евгений Миллер — «Крылья империи», Россия, 2017
• Константин Хабенский — «Троцкий (телесериал)]]», Россия, 2017; «Есенин (телесериал)», Россия, 2005
• Генри Гудмэн — «Избранный» / El elegido (Испания, 2016)

Иҫкәрмәләр

Башҡа эштәр

• Островский А. В. О родственниках Л. Д. Троцкого по материнской линии (статья) — Из глубины времен. Выпуск 4. СПб., 1994.
• Островский А. В. Бронштейн В. Б. Л. Д. Троцкий: его ближайшие и дальние родственники (литературная запись, комментарии) — Из глубины времен. Выпуск 4. СПб., 1994.
• Sinclair L. Trotsky. A Bibliography. 2 vol. — Camelot Press Ltd. — Brookfield: Gover Publishing Company, 1989. — Т. 2. — 1350 с. — ISBN 0-85967-820-2.
• Knei-Paz B. Социальная и политическая мысль Льва Троцкого = The Social and Political Thought of Leon Trotsky. — 1st. — Oxford University Press, 1978. — 652 p. — ISBN 9780198272335.
• Иванов А. А. Первая ссылка Льва Троцкого // Клио. — 2013. — В. 9 (81). — С. 120—127. — ISSN 2070-9773.
• Thatcher I. D. Leon Trotsky and 1905 // The Russian Revolution of 1905: Centenary Perspectives / ed. A. J. Heywood, J. D. Smele. — Routledge, 2013. — 336 p. — (Routledge Studies in Modern European History, Vol. 9). — ISBN 9781134253302.
• Тютюкин С. В. «Ликвидаторы» и «партийцы». Августовский блок // Меньшевизм: страницы истории. — М.: РОССПЭН, 2002. — 560 с. — 1500 экз. — ISBN 5-8243-0310-X.
• Амиантов Ю. Н., Розенталь И. С. Введение. Две конференции: причины, решения, результаты // Конференции РСДРП 1912 года. Документы и материалы. — М.: РОССПЭН, 2008. — 1120 с. — (Политические партии России. Конец XIX — первая треть XX века. Документальное наследие). — 800 экз. — ISBN 978-5-8243-0954-6.
• А — Актуализм. — М. : Советская энциклопедия, 1949. — С. 65—66. — (Большая советская энциклопедия : [в 51 т.]; vol. 1949—1958, вып. 1).
• Ҡалып:Книга:Советская историческая энциклопедия
• Борьба большевиков против троцкизма. Августовский блок // История Всесоюзной коммунистической партии (большевиков). Краткий курс / ред. Комиссия ЦК ВКП(б). — ЦК ВКП(б) «Правда», 1938. — 356 с. — 1 000 000 экз.
• Corney F. Trotskii and the Vienna Pravda, 1908—1912 (инг.) // Canadian Slavonic Papers. — 1985. — В. 3. — Т. 27. — С. 248—268. — ISSN 0008-5006. — DOI:10.1080/00085006.1985.11091805
• Brahm H. Trotzkis journalistische Lehr- und Wanderjahre (нем.) // Österreichische Osthefte. — Peter Lang GmbH, 2001. — Т. 43. — № 3. — С. 297—310. — ISSN 0029-9375.
• Heyman N. M. Leon Trotsky's Military Education: From the Russo-Japanese War to 1917 (инг.) // The Journal of Modern History. — 1976. — В. S2. — Т. 48. — С. 71–98. — ISSN 0022-2801. — DOI:10.1086/241524
• Karakasidou A.^[en] The Burden of the Balkans (инг.) // Anthropological Quarterly. — 2002. — В. 3. — Т. 75. — С. 575–589. — ISSN 1534-1518. — DOI:10.1353/anq.2002.0044
• Todorova M. War and Memory: Trotsky's War Correspondence from the Balkan Wars (инг.) // Perceptions: Center for Strategic Research (SAM) / Ministry of Foreign Affairs, Turkey. — 2013. — Т. XVIII. — № 2. — С. 5—27.
• Wörsdörfer R. Trotzki und die nationale Frage auf der Balkanhalbinsel (1908—1914) // Archiv für die Geschichte des Widerstandes und der Arbeit / eds. Wolfgang Braunschädel, Johannes Materna. — Fernwald: Germinal Verlag, 1991. — P. 125—140. — 304 p. — (ISSN 0936-1014). — ISBN 3-88663-411-6.
• Thatcher I. Trotsky and Kievskaya Mysl’ (инг.) // Irish Slavonic Studies. — 1993. — В. 14. — С. 87—102. — ISSN 0260-2067.
• Schwarz P. Einleitung // Die Balkankriege 1912—13 / Lev Trockij; Hannelore Georgi, Harald Schubärth. — Mehring Verlag, 1996. — 585 p. — ISBN 9783886340583.
• Adanır F. Non-Muslims in the Ottoman Army and the Ottoman Defeat in the Balkan War of 1912–1913 // A Question of Genocide: Armenians and Turks at the End of the Ottoman Empire / eds. Ronald Grigor Suny, Fatma Müge Göçek, Norman M. Naimark. — Oxford University Press, 2011. — 464 p. — ISBN 9780195393743.
• Червенков Н. Н., Шкундин Г. Д. Балканские войны // Болгария в XX веке: Очерки политической истории / ред. Е. Л. Валева. — М.: Наука, 2003. — 464 с. — ISBN 5-02-008858-7.
• Андерсон П. Размышления о западном марксизме; На путях исторического материализма. — М.: Интер-Версо, 1991. — 271 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85217-009-7.
• Thatcher I. Leon Trotsky and World War One: August 1914 — February 1917. — Springer, 2000. — 262 p. — ISBN 9781403913968.
• Brupbacher F. 60 Jahre Ketzer. Selbstbiographie. — Zürich: Verlaggenossenschaft, 1973. — 381 p.
• Ackerman K. D. Троцкий в Нью-Йорке = Trotsky in New York, 1917: A Radical on the Eve of Revolution. — Oxford: Counterpoint, 2016. — 396 с. — ISBN 9781619028739.
• Jones D. R. Documents on British Relations with Russia, 1917—18: The Trotsky affair, April 1917 (инг.) // Canadian-American Slavic Studies. — Bakersfield, CА, 1979. — В. 13. — № 3. — С. 310—331. — ISSN 0090-8290. — DOI:10.1163/221023979X00159
• Tennyson B. Trotsky was interned here // The Chronicle Herald. — Halifax, 2015. Архивировано из первоисточника 16 октябрь 2017.
• Corney F. C. Anatomy of a Polemic // Trotsky’s Challenge: The ‘Literary Discussion’ of 1924 and the Fight for the Bolshevik Revolution. — Brill, 2015. — 856 с. — (Historical Materialism Book Series). — ISBN 9789004306660.
• Saccarelli E. Gramsci and Trotsky in the Shadow of Stalinism: The Political Theory and Practice of Opposition. — Routledge, 2008. — 320 p. — ISBN 9781135899806.
• Мамонов В. Ф. Возвращение Троцкого // Вестник Челябинского государственного университета. — 1991. — В. 1. — Т. 1. — С. 76—81. — ISSN 1994-2796.
• Л. Д. Троцкий: pro et contra, антология / Сост., вступ. статья, коммент. А. В. Резника. — СПб.: РХГА, 2016.
• Резник А.В. Троцкизм и Левая оппозиция в РКП(б) в 1923-1924 годы. — М.: Свободное марксистское издательство, 2010. — 112 с. — ISBN 978-5-98063-017-1.
• Смирнов И. В. Пророчество Троцкого.
• А. А. Гусейнов. Этика Троцкого // Этическая мысль: Научно-публицистические чтения / Под ред. А. А. Гусейнова. М.: Республика, 1992. С. 264—285. 2017 йыл 8 июнь архивланған.
• Вишняк М. В. ОКТЯБРЬ ВЪ «АВТОБИОГРАФІИ» Л. ТРОЦКАГО
• Аксельрод Ю. С. Мой дед Лев Троцкий и его семья: Личный взгляд, воспоминания, материалы, документы. — М.: Центрполиграф, 2013. — 445 с., ил. — 2500 экз. — ISBN 978-5-227-04169-2.
• Резник А. В. Троцкий и товарищи: левая оппозиция и политическая культура РКП (б), 1923—1924 годы. — СПб.: Издательство Европейского университета в Санкт-Петербурге, 2017. — 382. - ISNB 978-5-94380-224-9
• Давид Кинг. Троцкий. Биография в фотодокументах. — Екатеринбург: «СВ-96», 2000. — ISBN 5-89516-100-6.
• Вадим Роговин. «Была ли альтернатива?»: «„Троцкизм“-взгляд через годы», «Власть и оппозиции», «Сталинский неонэп», «1937», «Партия расстрелянных», «Мировая революция и мировая война», «Конец означает начало». [1][2]
• Сироткин, Владлен Г. Почему Троцкий проиграл Сталину? — M.: Алгоритм, 2004.
• Leon Trotsky: the Man and His Work. Reminiscences and Appraisals, ed. Joseph Hansen. New York, Merit Publishers, 1969.
• The Unknown Lenin, ed. Richard Pipes (New Haven, Yale University Press, 1996).
• Михаил Станчев, Георгий Чернявский. Л. Д. Троцкий, Болгария и болгары. — София: БАН, 2008.
• Isaac Don Levine. The Mind of an Assassin, New York, New American Library/Signet Book, 1960.Ҡалып:Проверить авторитетность
• Кембаев Ж. М. Идея «Соединённых Штатов Европы» в политико-правовых взглядах В. И. Ленина и Л. Д. Троцкого // Право и политика. 2011. № 9. С.1551-1557.Ҡалып:Проверить авторитетность
• Фесенко A. М. К вопросу о «Новом курсе» Л. Д. Троцкого // Записки історичного факультету Одеського державного університету ім. І.І. Мечникова. — Одеса, 1999. — Вип. 9. — С. 261—266.Ҡалып:Проверить авторитетность
• Энтони Брентон. Историческая неизбежность? Ключевые события Русской революции (Сборник статей) = Tony Brenton. Historically Inevitable?: Turning Points of the Russian Revolution. — М.: Альпина Нон-Фикшн, 2017. — 414 p. — ISBN 978-5-91671-757-0.
• Зив Г. А. Троцкий. Характеристика. (По личным воспоминаниям). — Нью-Йорк: Народоправство, 1921. — 96 с.

Троцкийҙы үлтереү

Троцкийҙың эштәре

• Сайт, посвящённый Льву Троцкому и троцкистскому движению
• Работы Л. Троцкого 2008 йыл 21 февраль архивланған.
• The Lubitz TrotskyanaNet dealing with Leon Trotsky, Trotskyism and Trotskyists (English)

Петербург тарихи клубы « Петербург радиоһы»

• «Лев Троцкий». Передача 1-я.
• «Лев Троцкий». Передача 3-я.
• «Лев Троцкий». Передача 5-я.

Башҡалар