Бәкәтин

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
(Мәкәтин битенән йүнәлтелде)

Бәкәтин ырыуы (рус. Бакатин, Бикатин, Бекатин, Мякотин) — ҡатай төркөмөнә ингән башҡорт ырыуы. Тамғаһы «Т» («яғылбай»), ораны — «туҡһаба» («туҡһабалылар»), ағасы — «ҡарама», ҡошо — «яғылбай».

Ырыу уҙғанлығы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Башҡорт шәжәрәләр буйынса бәкәтин ырыуының нигеҙеүсе Иштәк (Байлар һәм Йүрмиҙең атаһы) улы Бәкәтүн булған. Бәкәтиндәр күсешкәне Башҡортостандың көньяҡ-көнбайышына болғарҙарҙың әллә борон башҡорт ырыулыҡтары менән ителгән булғайны. Бер-ике быуат осоронда бәкәтиндәр менән йүрми, юрматы, байлар, үҫәргән, тамъян, бөрйән ырыулыҡтары Башҡортостандың көньяҡ-көнбайышында (унда ҡатайҙар бик оҙаҡ килгәненән элек) йәшәй торғайнылар. 13—14-нсе быуаттарҙа ҡатайҙар менән Пермдәге Себергә күсешкәндәр ҙә һуңынан Урал арҡаһына. 16-17-нсе быуаттарҙа бәкәтиндәр Себер Ханлығының ҡушымлығына ингәндәр. Уның бөткәндән һуң бәкәтиндәр өлөшө менән Көсөм татарҙары көнсығышҡа китеп күсешҡандәр, ә икенсе өлөшө ҡатай ырыулығына инеп 17-нсе быуаттың 30-нсы йылдарында башҡа башҡорт ырыуҙары менән Рәсәй иллегенең ҡушымлығына ингәндәр.

Бәкәтиндәр һаны ла таралыуы урынлығы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

19-нсы быуат башында бәкәтиндәрҙең биш ауылдарында (Сабит ауылы, Алабуға ауылы, Һаттыҡ ауылы, Тауҙаҡ-Берҙәнеш ауылы, Норош ауылы) 867 кеше йәшәгән булған. 1859-нсы йылда бәкәтиндәр 1267 булғайны. Бәкәтиндәр йәшәгән йерҙәрендә 47 күл һаналған булған. Әле уларҙың түбәһендә Силәбе өлкәһенең Ҡоншаҡ һәм Кәҫле райондары урынлашып ята. 1957-нсе йылда булған өҙөксәлек шартламанан һуң бөтә бәкәтиндәрҙе башҡа йоғошһоҙ ерҙәргә күсергәйнеләр.

Y-тереяҙманы тикшереү[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бер бәкәтин R1a тигән ырыулыҡтан булып сыға, R1a-Z280 тигән аралыҡтан (нуғайҙарҙан сығышлылыр), CTS3402 тигән тармаҡтан (Иҙел-Ҡарпатлы тармаҡ. Урыҫ-сиҙилле тармағынан 4800 йылдар самаһы айырыуынан бирле), 12-тапҡырһанлы ҡырһанлығы 13 25 16 11 11-15 12 12 10 13 11 30. Башҡа биш тикшерелгән бәкәтиндәр N1a1 (N1a1-Y24361) тигән ырыулыҡтан булып сыға. Ике лә бәкәтин O3a-M134 тигән тармаҡтан килеп сығалар.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]