"Белоруссияны азат итеү союзы" эше

"Белоруссияны азат итеү союзы" эше
Дәүләт	Белорус Совет Социалистик Республикаһы

«Белоруссия азатлығы Союзы» эше (бел. Справа «Саюза вызвалення Беларусi») — 1930—1931 йылдарҙа ОГПУ тарафынан Белоруссия ССР-да милләтсел контрреволюцион, советтарға ҡаршы «Саюз вызвалення Беларусі» ойошмаһы эше.

1930 йылдың ғинуарында Мәскәүҙән Белоруссия Компартияһы(б)-ның беренсе секретары булып К. В. Гей килә, уның менән бер үк ваҡытта үҙенең бурыстарына Р. А. Пиллярҙы алыштырған ГПУ-ның яңы рәйесе Г. Я. Рапопорт та тотона.Ҡулға алыуҙар 1930 йылдың июнендә башлана һәм көҙгә тиклем дауам итә. Барыһы төрмәгә йөҙҙән ашыу белорус милли интеллигенцияһы вәкилдәре эләгә. Ҡулға алынғандарҙың бер өлөшөн азат итәләр, ә 86 кешегә тикшереү башлайҙар. Алдан үткәрелгән тикшереү ваҡытында ҡулға алынғандарҙың яртыһы тулыһынса әйки өлөшләтә үҙҙәрен ғәйепле тип таный, икенсе яртыһы ғәйептәрен танымай һәм «ундай союздың барлығын тураһында тәфтишселәрҙән генә ишеткәндәрен» белдерә.

1930 йылдың 20-25 октябрендә белорус милли интеллигенцияның яҙмышында айырым роль уйнаған Белоруссия КП(б) Үҙәк Комитеты пленумы үтә. Пленумдағы «Милли сәйәсәттәге милли бурыстар тураһында» К. В. Гейҙың докладынан алда ябыҡ ултырыш үткәрелә, унда БССР ГПУ-һы рәйесе Г. Я. Раппопорт республикалағы Мәғариф комиссариатында, БССР Фәндәр академияһында, төрлө юғары уҡыу йорттарында (шул иҫәптән БДУ-ла) бер нисә йөҙ кешенән торған «Саюз вызвалення Беларусi» (СВБ) исеме аҫтында милли интеллигенцияның контрреволюцион ойошмаһы булыуы һәм уның ҡулға алынған ағзаларына буйынса тикшереү башланыуы тураһында белдерә. Тикшереү мәғлүмәттәре буйынса, уның эшмәкәрлеге 1921 йылда башлана, ул ваҡытта ойошма «Саюз Беларусі адраджэння» (САБ) тип атала, сит ил ойошмаһы 1922 йылда формалаша. 1925—1926 йылдарҙа эмиграциянан национал-демократтарҙың һәм БХР-ҙың элекке министрҙарының ҙур төркөмө ҡайтыу менән ойошма тарихында көстәр тупланышы һәм ҡуйылышы нығына. Раппопорт фекере буйынса, ойошма «совет эшенең яуаплы вазифаларына», «крайҙы өйрәнеү секцияларына», « барлыҡ уҡыу йорттарында һәм матбуғатҡа» инә. Ике көнлөк ябыҡ ултырыштан һуң Гей пленум материалдарын хатта киң партия массаларынан йәшереү мәьәләһен ҡуя.

30 ноябрҙән БССР матбуғатында «контрреволюцион» ойошманы фашлау буйынса киң пропагандистик кампанияһы башлана, кампания барышында белорус яҙыусылары, ҡулға алынғандарға ҡарата ҡаты яза биреүҙе талап итеп, коллектив хаттар яуҙыра, шулай уҡ Я. Колас, В. Игнатьевский һәм Купала «тәүбә» хаттары яҙа.

Кәрәкле күрһәтмәләрҙе «көсләп алыуға», йәмғиәт ҡарашын әҙерләү буйынса берләштерелгән пропагандистик-фашлау кампанияһына ҡарамаҫтан, «СВУ процесы» тибындағы суд процесын ойоштороп булмай. 1931 йылдың 10 апрелендә ОГПУ коллегияһының судтан тыш ҡарарына ярашлы әлеге ойошмаға ҡараған 86 кеше хөкөм ителә, шул иҫәптән В. Игнатовский всеволод макарович (тикшереү барышында үҙ-үҙенә ҡул һала), Д. Жилунович, В Ластовский, А Балицкий, Д. Прищепов, А Адамович, Ф. Имшеник, А. Адамович һәм башҡалар..

1931 йылдың март айында Рапопорт Белоруссиянан китә. Йыл аҙағында республиканы Гей ҙә ташлап китә һәм ВКП(б)-ның Мәскәү өлкә комитеты секретары вазифаһында эшләй башлай.

1988 йылдың июнендә БССР-ҙың Юғары судының суд коллегияһы ОГПУ коллегияһының 1931 йылдың 18 мартындағы һәм 10 апрелендәге ҡарарҙарын юҡҡа сығара һәм, енәйәт составы булмау сәбәпле, хөкөм ителгәндәрҙең эштәрен туҡтата. Бер ай үткәс, Тарих институты запросына БССР КГБ-һы яуап бирә: «Архив материалдарының ентекле тикшереү һөҙөмтәһендә Белоруссия азатлығы Союзының (Саюза вызвалення Беларусi) ғәмәлдә булыуы тураһында бер ниндәй ҙә документаль мәғлүмәттәр табылманы»

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• «Украина азатлығы Союзы» эше
• Сталин репрессиялары