Оло Үтәш

Ауыл
Оло Үтәш рус. Большой Утяш
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ғафури районы
Ауыл биләмәһе	Еҙем-Ҡаран ауыл Советы (Ғафури районы)
Координаталар	54°13′14″ с. ш. 56°30′45″ в. д.
Нигеҙләнгән	XVIII быуаттың 2-се яртыһы
Беренсе мәртәбә телгә алынған	1795
Халҡы	↘172 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Конфессиональ составы	мосолман-сунниттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453068
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 221 816 004
ОКТМО коды	80 621 416 116
Оло Үтәш

Оло Үтәш (рус. Большой Утяш) — Башҡортостан Республикаһының Ғафури районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 172 кеше. Почта индексы — 453068, ОКАТО коды — 80221816004.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	172	88	84	51,2	48,8

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Красноусольский): 46 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Еҙем-Ҡаран): 2 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Аҡкүл): 67 км

Тарихы

Еҙем‑Ҡаран ауыл Советы составында. Район үҙәгенән төньяҡта 46 саҡрым һәм Аҡкүл тимер юл станцияһынан төньяҡ‑көнсығышта 67 саҡрым алыҫлыҡта Тәпәреш йылғаһы буйында урынлашҡан. Ауылға XVIII быуаттың 2‑се яртыһында Нуғай даруғаһы Кесе Табын улусы башҡорттары аҫаба ерҙәрендә Үтәш исеме менән нигеҙләй, тип фаразлана. 1795 йылда Үтәш исеме менән 3 ауыл иҫәпкә алына: беренсе ауылда 7 йортта 88 кеше, икенсеһендә 40 йортта — 171 кеше, өсөнсөһөндә 10 йортта — 90 кеше йәшәгәнлеге теркәлгән. 1865 йылда Оло Үтәштә 40 йортта 255 кеше йәшәгән. Оло Үтәш ауылында X ревизия мәғлүмәттәре буйынса 41 йорт, Кесе Үтәштә 32 йорт булған. Икеһенең дөйөм һаны 346 ир-ат һәм 344 ҡатын-ҡыҙ булған. Урта Үтәш X ревизия менән күрһәтелмәгән. 1816 йылда үткәрелгән VII ревизияла Үтәш ауылдарында 80 йорт хужалығының 14 күп ҡатынлы ғаиләһе (17,5 %) теркәлгән. 1812 йылғы Ватан һуғышында ҡатнашыусылар: Ҡорманғол Әлмөхәмәтов, Абдулла Рафиҡов, Мәүлитҡол Мөҡшинов, Мөхәмәтйәр Буранғолов, Ҡотлогилде Әбүкәев, Сәбифетдин Ишморатов, Исхаҡ Яманов, Кинйәғол Хәлитов, Йомағол Әмиров, Мостафа Әсәҙуллин, Таип Таңгынов һәм Сәйетборхан Ҡотлобаев «1814 йылдың 19 мартында Парижды алған өсөн» һәм «1812 йылдағы Ватан һуғышы иҫтәлегенә» миҙалдары менән бүләкләнгән. Ауыл халҡы малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ, сана һәм утын саналары яһау менән шөғөлләнгән. Мәсет, училище булған. 1919—1920 йылдарҙа — Табын кантоны үҙәге. Халҡы: 1906 йылда — 317 кеше; 1920 йылда — 434 кеше; 1939 йылда — 621 кеше; 1959 йылда — 416 кеше; 1989 йылда — 248 кеше; 2002 йылда — 213 кеше; 2010 йылда — 172 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп‑балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәсет бар

Урамдары

Исемдәре:

Дуҫлыҡ урамы (рус. Дружбы (улица))

Йәштәр урамы (рус. Молодёжная (улица))

Яңы урам (рус. Новая (улица))

Йылға урамы (рус. Речная (улица))

Үҙәк урам (рус. Центральная (улица))

Мәктәп урамы (рус. Школьная (улица))

Билдәле шәхестәре

• Халиҡов Мансур Хатип улы (20.12.1886—1934), башҡорт дин әһеле, йәмәғәт эшмәкәре. 1921—1923 йылдарҙа Башҡортостан мосолмандары Диниә назараты мөфтөйө.
• Сәғитов Сәйфулла Төхвәтулла улы(1893—1957) — сәсән, шағир-импровизатор, мәҙрәсә мөғәлиме.
• Фазылова Флорида Сәлим ҡыҙы (1962—2021) — филология фәндәре кандидаты, башҡорт шиғриәте өлкәһендә белгес.

Һылтанмалар

• Оло Үтәш // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 27 апрель 2022)
• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru} (Тикшерелеү көнө: 18 декабрь 2020)
• А. З. Асфандияров «История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий» 157-се б. 2022 йыл 27 апрель архивланған.
• «Налог Белешмәһе» статистикаһында Оло Үтәш ауылы